16 kwietnia 2002 r. w siedzibie rektoratu Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach została podpisana deklaracja współpracy pomiędzy Instytutem Pamięci Narodowej a Uniwersytetem Śląskim. Strony reprezentowali: z ramienia Instytutu - prezes IPN prof. Leon Kieres, ze strony Uczelni - Rektor UŚ prof. Tadeusz Sławek.

Obie instytucje deklarują w umowie wolę współpracy w dziele upowszechniania wiedzy o najnowszej historii Polski. W zakresie merytorycznym współpraca miałaby objąć badania naukowe oparte na wzajemnym udostępnianiu zgromadzonych materiałów, dokumentów i informacji. IPN i Uniwersytet Śląski wyrażają ponadto gotowość współdziałania w upowszechnianiu i prezentowaniu wyników badań naukowych dot. historii najnowszej. Współpraca zakłada też współudział w organizowaniu konferencji, seminariów, sesji i wystaw poświęconych prezentacji wyników badań naukowych obu instytucji, zwłaszcza w zakresie zbrodni nazistowskich, komunistycznych, czy innych, noszących znamiona zbrodni wojennych, dokonanych na osobach narodowości polskiej lub obywatelach polskich innych narodowości. Lokalny IPN i katowicka uczelnia współpracować będą również w organizacji konkursów historycznych dla młodzieży szkolnej i studentów województwa śląskiego. Szczegółowe zasady i tryb realizacji poszczególnych projektów mają być ustalone w odrębnych porozumieniach stron.

W spotkaniu z rektorem UŚ prof. Tadeuszem Sławkiem uczestniczyli m.in.: Prezes IPN Leon Kieres, V-ce prezes IPN prof. Witold Kulesza, Członek Kolegium IPN Andrzej Grajewski, Z-ca Dyrektora Biura Edukacji Publicznej Władysław Bułhak, Dyrektor Oddziału IPN Katowice Andrzej Sikora, Naczelnik Okręgowego Biura Edukacji Publicznej w Katowicach Adam Dziurok.

ROZMOWA Z PROF. LEONEM KIERESEM

MARIUSZ KUBIK: Podpisał Pan przed chwilą Deklarację Współpracy z Uniwersytetem Śląskim. Jaka jest rola uniwersytetów w działalności IPN?

PROF. LEON KIERES: Chodzi przede wszystkim o działalność naukowo - badawczą, która jest misją każdej uczelni. Ale zależy mi również na edukacji. Wspólnie z Ministerstwem Edukacji Narodowej i Sportu pracujemy nad programami edukacyjnymi, nad doskonaleniem nauczycieli. Chodzi zwłaszcza o historię II Wojny Światowej oraz okres powojenny do 1990 roku.

prof. Leon Kieres

To, co istotne we współpracy z polskimi uniwersytetami, a mówimy dzisiaj o Uniwersytecie Śląskim - chcemy, by programy nauczania, działalność naukowo - badawcza koncentrowała się nie tylko na zagadnieniach ogólnych, ale także na losach - w tym wypadku - Śląska. Niejednokrotnie o zakresie nauczanej historii decyduje wpływ i specyfika danego regionu, czasem nawet miejscowości. Bez pomocy Uniwersytetu Śląskiego, bez pracowników naukowych tej uczelni, nie sądzę, by udało nam się - mówię o śląskim Biurze Edukacji Publicznej IPN - zrealizować to zadanie, tę właśnie misję. Nasze oczekiwanie, to wspólne prace nad programami nauczania, dokumentowaniem faktów z historii tej ziemi - badania naukowe. Możemy służyć naszymi archiwami, do których do tej pory nikt w Polsce, poza służbami specjalnymi nie miał dostępu. Dotyczy to również pisania prac magisterskich, doktorskich, czy habilitacji przez pracowników uczelni.

Pragnąłbym również, choć nie wiem, czy uda się to zrealizować w następnym roku akademickim, uruchomić studia podyplomowe z zakresu archiwistyki. Dziś w Polsce brakuje archiwistów, niezależnie od tego, że Instytut zatrudnia ich ponad czterystu trzydziestu, nadal są duże potrzeby. A poza tym musimy myśleć o podnoszeniu kwalifikacji i doskonaleniu tych, którzy pracują w naszych archiwach.

- Czy w tej dziedzinie coś się zmieniło? Potrzebne są inne kwalifikacje?

- Potrzebna jest szczególna wrażliwość, której nie odmawiam polskim archiwistom. Inaczej jednak pracuje się na dokumentach powszechnie dostępnych, inaczej na tych, opatrzonych jeszcze do niedawna klauzulami tajności, odtajnionych przeze mnie, czy przez ustawodawcę. Te dokumenty zawierają informacje o szczególnym znaczeniu, w związku z tym powinny być w inny sposób analizowane niż zwykłe dokumenty. Nasze archiwa stanowią nie tylko dokumentację losów ludzkich czy instytucji, ale także dokumentują historię funkcjonowania państwa totalitarnego, opartego na zasadach funkcjonowania aparatu służb specjalnych przy sprawowaniu władzy w Polsce.

- Czy ta forma współpracy sprawdziła się na innych uczelniach?

- Podpisaliśmy do tej pory porozumienia z Uniwersytetem Jagiellońskim, Wrocławskim, Uniwersytetem Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Katolickim Uniwersytetem Lubelskim, ostatnio również z Uniwersytetem Warszawskim. Planujemy umowę z Uniwersytetem Gdańskim. Jeśli chodzi o badania naukowe, współpraca ta się sprawdza - nie ma co do tego wątpliwości. Studenci badają dokumenty na podstawie dyspozycji swoich opiekunów naukowych. Nie mają prawa wchodzić samodzielnie do naszych archiwów. Informacje formalnie są jawne, ale z drugiej strony wymagają szczególnej wrażliwości przy przeprowadzaniu ich analizy. Młody człowiek nie zawsze jest do tego przygotowany.

Sprawdziły się również wspólne konferencje naukowe, których nie udałoby się zorganizować bez udziału uniwersytetów. Publikacje dokumentów z naszych archiwów, przy wspólnej analizie ich treści - są także wymiernymi skutkami takich umów.

- Lokalne Oddziały Instytutu zajmują się sprawami właściwymi dla danego regionu. Jakie sprawy uważa Pan w Oddziale IPN w Katowicach za najważniejsze w tej chwili?

- Sprawa kopalni "Wujek" jest oczywiście największa - prowadzimy tu badania dotyczące ewentualnego mataczenia w tym śledztwie. W czasie każdej konferencji prasowej jestem pytany o stan tego postępowania. Inne śledztwo, o którym mówi się znacznie mniej i mniej słyszy, dotyczy wywózek górników na teren byłego Związku Sowieckiego w latach 1944-1945. Zresztą to wielkie uogólnienie jeśli mówimy o wywózkach i górnikach. Tak naprawdę chodziło o deportację polskich obywateli. Niektóre instytucje PRL często praktykowały wydawanie swoich obywateli instytucjom innego państwa. Korzystając z okazji chciałbym podkreślić godną postawę nieżyjącego obecnie wojewody katowickiego, gen. Jerzego Ziętka, dzięki którego akcji i powołaniu komisji do spraw ujawniania Polaków w sowieckich obozach pracy, powróciło do kraju około 1 600 górników z około 10 000 wywiezionych. Analogiczne śledztwo związane z wywózką ludności - w tym wypadku z Pomorza Gdańskiego - w głąb Rosji prowadzi Oddział IPN w Gdańsku.

- Media powtarzają informacje o trudnej sytuacji Instytutu? Czy obecne trudności zmieniły coś w Państwa pracy?

- Instytut Pamięci Narodowej zawsze będzie borykał się z trudnościami ze względu na specyfikę swojej działalności. Ze względu na kontrowersyjność spraw, którymi się zajmujemy bardzo ciężko o uzyskanie pełnej akceptacji. Moją misją jest nie tylko zorganizowanie i kierowanie Instytutem, ale przekonywanie polskiej klasy politycznej i społeczeństwa do tego, że jest on naprawdę potrzebny i służy państwu. Muszę zatem codziennie udowadniać, że nie jesteśmy instytutem rewanżu politycznego na pojedynczej osobie, czy formacji politycznej. Instytut nie jest i nie będzie wykorzystywany w grach politycznych.

Jeśli myśli Pan o trudnościach natury finansowej - to proszę zauważyć, że, owszem, dyskusja na ten temat była znacząca, natomiast starałem się jako Prezes IPN powstrzymać od sformułowań stanowczych i ostrych. Nie zapominałem o sytuacji finansowej, w jakiej znajduje się Państwo polskie, aczkolwiek trzeba pamiętać, że Instytut jest w szczególnej sytuacji - my jesteśmy dopiero na początku drogi, organizujemy się - to nie jest instytucja, która potrzebuje pieniędzy tylko na swoją działalność, ale też na inwestycje - również tutaj, w Katowicach. Chodzi zwłaszcza o archiwa - ich porządkowanie, przejmowanie dokumentów.

Istnieją również kontrowersje co do sposobu realizacji przez nas naszych statutowych zadań. To pokazała niedawna dyskusja nad sprawozdaniem Prezesa IPN w Sejmie. Trudno, jest to widocznie wpisane w działalność zarówno moją, jak i instytucji, którą kieruję.

- Instytut ocala świadectwa unikatowe, często w ostatniej chwili dociera do świadków badanych wydarzeń...

- Nie chodzi tylko o świadków, ale też materiały archiwalne. Przecież choćby w sprawie zbrodni w Jedwabnem, dopiero po powołaniu IPN-u można było sięgnąć do akt służb specjalnych, które zawierały informacje na temat tej zbrodni, które odtajniłem i przekazałem prokuratorowi prowadzącemu śledztwo. Inną rzeczą jest to, że w tzw. najgłośniejszych sprawach brakuje akt, które często były niszczone. Można oczywiście mówić, że takie śledztwo nie przyczyni się do zdobycia dodatkowych informacji, które do tej pory mieliśmy zgromadzone na temat sprawców danej zbrodni. Ale jeśli w pewnym momencie ogłosimy, że niczego więcej nie można się dowiedzieć z powodu braku akt, będzie to informacja przekazana w imieniu państwa, przez polskiego prokuratora. W ten sposób utnie się spory, czy wszystko już zostało zbadane i wyjaśnione.

Instytut Pamięci Narodowej ma również obowiązek prowadzenia śledztwa nawet wówczas, kiedy nie ma już szansy na postawienie zarzutów. Musimy prowadzić postępowanie "z urzędu", oraz zamknięcie go w sytuacji, kiedy prokurator wyda decyzję o jego umorzeniu. Jest to zatem wymiar moralny, w czym zawiera się również misja Instytutu.

Katowice, 16 kwietnia 2002 r.

INSTYTUT PAMIĘCI NARODOWEJ - INFORMACJE

Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu został powołany na mocy ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r.

W ramach Instytutu działają: A) Główna Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, B) Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów oraz C) Biuro Edukacji Publicznej. Do zadań Instytutu należy gromadzenie i zarządzanie dokumentami organów bezpieczeństwa państwa, sporządzonymi od 22 lipca 1944 r. do 31 grudnia 1989 r., prowadzenie śledztw w sprawie zbrodni nazistowskich i komunistycznych oraz prowadzenie działalności edukacyjnej. Instytut przejmie dokumenty z archiwów m. in. MSWiA, UOP, MON, MS, Archiwum Akt Nowych.

Ustawa o IPN przewiduje udostępnianie dokumentów zgromadzonych w archiwach służb specjalnych PRL osobom, o których organy bezpieczeństwa państwa zbierały informacje na podstawie celowo gromadzonych danych, w tym w sposób tajny.

Siedzibą IPN jest Pałac Sprawiedliwości w Warszawie. Powołanych zostało 10 oddziałów Instytutu we wszystkich miastach, w których funkcjonują sądy apelacyjne. W kolejnych 8 miastach powstają delegatury. Instytutem kieruje prezes.

Prezesem IPN został prof. Leon Kieres wybrany na to stanowisko przez Sejm 8 czerwca 2000 r. Kadencja prezesa wynosi 5 lat. Funkcję zastępców Prezesa IPN pełnią: prof. dr hab. Witold Kulesza, dr Grzegorz Ciecierski i Janusz Krupski.

A) Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu jest częścią Instytutu Pamięci Narodowej.

Realizuje funkcje śledcze Instytutu w sprawach o zbrodnie, o których mowa w art. 1 ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej. Jej działalność stanowi kontynuację działalności Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce, która powstała w 1945 r. z zadaniem gromadzenia dokumentacji umożliwiającej osądzenie nazistowskich sprawców, którzy dopuścili się zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w latach drugiej wojny światowej.

Podpisanie umowy

Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi podjęła i prowadzi śledztwa w sprawach o zbrodnie popełnione na osobach narodowości polskiej lub obywatelach polskich innych narodowości, które zostały zaliczone do przestępstw nie ulegających przedawnieniu oraz śledztwa w sprawach o zbrodnie komunistyczne popełnione do 1989 r. Główna Komisja oraz Komisje Oddziałowe działają w oparciu o strukturę sądów apelacyjnych. Prokuratorzy Głównej Komisji sprawują nadzór nad śledztwami prowadzonymi przez prokuratorów Komisji Oddziałowych. Główna i Oddziałowe Komisje Ścigania wznowiły zawieszone śledztwa prowadzone przez Komisje Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, a także wszczęły szereg postępowań o zbrodnie w sprawach o zasadniczym znaczeniu dla wypełniania ustawowych zadań Instytutu.

Wymiana dokumentów

W ramach Komisji Ścigania działa Wydział Ekspertyz i Opracowań, zatrudniający pracowników naukowych. Wspierają oni swoimi badaniami dotyczącymi zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości popełnionych w Polsce, prowadzących śledztwa. Opracowują także urzędowe opinie i ekspertyzy dotyczące zbrodni wojennych i zbrodni ludobójstwa dla sądów, urzędów, fundacji oraz innych instytucji i osób prywatnych.

B) Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów

W miastach, siedzibach sądów apelacyjnych, powołano Oddziały IPN, w których funkcjonują Oddziałowe Biura Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów, kierowane przez naczelników.

Działalność Biura obejmuje gromadzenie, ewidencjonowanie, przechowywanie, opracowanie, zabezpieczenie oraz udostępnianie materiałów archiwalnych organów bezpieczeństwa państwa wytworzonych od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 grudnia 1989 r. a także organów bezpieczeństwa Trzeciej Rzeszy Niemieckiej i Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich dotyczących zbrodni nazistowskich, komunistycznych i innych stanowiących zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości lub zbrodnie wojenne a także innych represji z motywów politycznych popełnionych na osobach narodowości polskiej lub obywatelach polskich innych narodowości w okresie od dnia 1 września 1939 r. do dnia 31 grudnia 1989 r.

Na mocy ustawy o IPN Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów gromadzi wszystkie materiały służb specjalnych, przechowywane w archiwach różnych urzędów i instytucji centralnych oraz podległych im jednostek organizacyjnych, m.in. Urzędu Ochrony Państwa, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwa Obrony Narodowej, Ministerstwa Sprawiedliwości i archiwów państwowych. Zebranie tych dokumentów w jednej instytucji, ułatwi dostęp do nich naukowcom i innym zainteresowanym osobom. Dotychczas dotarcie do materiałów archiwalnych służb specjalnych PRL, ze względów na ich rozproszenie, było bardzo utrudnione.

Konferencja dla dziennikarzy

Zgromadzony zasób archiwalny IPN jest udostępniany, zarówno osobom pokrzywdzonym, jak historykom i innym osobom do celów naukowych i publicystycznych. Udostępnianie akt służb specjalnych pokrzywdzonym następuje po wypełnieniu i osobistym złożeniu stosownego formularza wniosku. Procedura wydawania wniosków osobom poszkodowanym przez służby specjalne rozpoczęła się 17 lutego br.

Wydawanie i przyjmowania wniosków o udostępnienie akt służb specjalnych PRL na dzień 10.05.2002 r.

Oprócz przyjmowania wniosków Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów przejmuje akta, porządkuje je oraz zapewnia im właściwe warunki przechowywania. Obecnie prowadzone są prace związane z przejmowaniem akt. Biuro przejęło w całości zasób aktowy po b. Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, trwa przejmowanie akt z archiwów ministerstw Spraw Wewnętrznych i Administracji, Obrony Narodowej i Urzędu Ochrony Państwa. Akta przejmowane są do magazynów, w warunkach zapewniających przestrzeganie odpowiednich przepisów, w tym ustawy o ochronie informacji niejawnych, prawie 100 000 mb akt (łączny zasób IPN, który ma być przejęty przez Biuro i jego terenowe oddziały).

Obecnie są udostępniane materiały archiwalne, przede wszystkim dla potrzeb toczących się spraw śledczych w Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu i komisjach oddziałowych.

Na pytania odpowiadał także prof. Witold Kulesza

Akta przejęte przez IPN są wykorzystywane do potwierdzenia repatriacji i pobytu na robotach przymusowych w III Rzeszy i na terenach okupowanych przez nazistów, a także represji za działalność na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego. Wydawane są (na podstawie wypełnionej ankiety) uwierzytelnione odpisy, wypisy, wyciągi i reprodukcje przechowywanych materiałów. Zaświadczenia wydawane przez Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów osobom zainteresowanym stanowią podstawę do otrzymania pomocy finansowej np. ze środków fundacji Polsko-Niemieckie Pojednanie, Pamięć, Odpowiedzialność, Przyszłość, Urzędu do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.

C) Biuro Edukacji Publicznej

Biuro Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej, z siedzibą w Warszawie, działa w skali ogólnopolskiej, koordynując pracę dziesięciu Oddziałowych Biur Edukacji Publicznej (OBEP), w ramach Oddziałów IPN, w następujących miastach: Białymstoku, Gdańsku, Katowicach, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Poznaniu, Rzeszowie, Warszawie, Wrocławiu.

Biuro Edukacji Publicznej prowadzi swą działalność równolegle na trzech obszarach: edukacyjnym, naukowym, wydawniczym. Działalność naukowa polega na podejmowaniu projektów badawczych, inicjowaniu sesji, konferencji, seminariów, a także wspieraniu poszczególnych inicjatyw i środowisk, zwłaszcza kombatanckich, w upamiętnianiu najnowszej historii Polski. Działalność edukacyjna ma na celu wspieranie kształcenia historycznego Polaków oraz upowszechnianie w różnych formach wiedzy o najnowszej historii Polski. Działalność edytorska i wydawnicza, w tym bieżąca obecność w sieci Internetu, ma za zadanie możliwie szerokie propagowanie zagadnień podejmowanych przez działy badawczy i edukacyjny.

Działania edukacyjne i medialne

Współpraca z instytucjami odpowiedzialnymi za edukację

• Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu - podstawą do podejmowania wspólnych działań jest podpisane 11 września 2001 roku Porozumienie o współpracy pomiędzy Instytutem Pamięci Narodowej i Ministerstwem Edukacji Narodowej. Zgodnie z ustaleniami przyjętymi w Porozumieniu BEP IPN rekomendował wybitnych historyków, znawców historii Polski i Europy w XX wieku zatrudnionych w dziale badawczym IPN jako recenzentów merytorycznych i metodycznych podręczników i programów nauczania.
• Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli (CODN) - współpraca polega na wymianie informacji o projektach skierowanych do nauczycieli, konsultowaniu planowanych działań, wzajemnym uczestnictwie w realizowanych projektach.
• Ośrodki Doskonalenia Nauczycieli (ODN) - podstawową formą współpracy są wspólnie organizowane różnorodne formy doskonalenia dla nauczycieli historii, języka polskiego, wiedzy o społeczeństwie związane z historią najnowszą.
• Kuratoria Oświaty i Wychowania - Oddziałowe Biura Edukacji Publicznej ściśle współpracują z kuratorami na swoim terenie m.in. wspólnie organizując konkursy historyczne.
• Muzea - współpracujemy z Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu. Współorganizowaliśmy na przełomie czerwca i lipca 2001 r. seminarium dla przewodników grup młodzieży izraelskiej z Instytutu Pamięci Yad Vashem z Jerozolimy. Planujemy wspólne uruchomienie serii pakietów edukacyjnych. Oddziały BEP współpracują z muzeami regionalnymi, organizując wystawy i lekcje muzealne.
• Wyższe uczelnie - w ramach podpisanych umów o współpracy uruchamiamy studia podyplomowe z historii najnowszej dla nauczycieli na Uniwersytecie Jagiellońskim i UMCS w Lublinie.

Rozmowa dla "Gazety Uniwersyteckiej"

Działalność edukacyjna skierowana bezpośrednio do nauczycieli i młodzieży szkolnej

• Pakiety edukacyjne - ukazał się pierwszy pakiet z serii "Obozy pracy na Górnym Śląsku po II wojnie światowej. Obóz pracy w Świętochłowicach". W druku znajduje się pakiet "Podziemie niepodległościowe w województwie białostockim w latach 1944-1956". Przygotowywane są do druku pakiety "Stosunki polsko-ukraińskie w latach 1939-1948", "Czerwiec 1976", Prymas Wyszyński" oraz "Konspiracyjne Wojsko Polskie". Opublikowane zostaną w bieżącym roku. W dalszej kolejności opracowywane będą pakiety: "Stan wojenny", "Rok 1956", "Sybiracy - losy Polaków na Wschodzie", "Oświęcim" oraz pierwszy z serii pakietów "Polskie Państwo Podziemne".
• Konkursy historyczne dla młodzieży szkolnej i nauczycieli. Oddziały BEP w 2001 r. przeprowadziły konkursy historyczne, związane między innymi z rocznicą wprowadzenia stanu wojennego i historią regionu. Wzięło w nich udział kilka tysięcy uczniów. Działania te będą kontynuowane w tym roku.
• Wystawy - w 2001 roku zorganizowaliśmy 15 wystaw, licznie odwiedzanych przez młodzież, eksponowanych z dużym powodzeniem w kilkudziesięciu miejscowościach w całym kraju. Tematyka wystaw, na których prezentujemy bogatą, często unikalną dokumentację fotograficzną i materiały archiwalne, jest bardzo różnorodna. Ekspozycje uzupełniają lekcje muzealne prowadzone przez pracowników BEP. Wszystkie wystawy są tak zaprojektowane, aby mogły być prezentowane kolejno w wielu miejscach.
• Dyskusje panelowe, prelekcje, wykłady, przeglądy filmowe, warsztaty i lekcje w szkołach - organizowane są przez BEP i Oddziały na terenie całego kraju. Bierzemy udział w organizowanym corocznie we wrześniu warszawskim Festiwalu Nauki.

Prace naukowe

- Projekty badawcze

• Biuro Edukacji Publicznej inicjuje i koordynuje prace naukowo-badawcze, prowadzone przez jego Oddziały, przede wszystkim na podstawie zasobów archiwów podległych Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych, archiwów wojskowych (CAW, Archiwum Instytucji MON, AWL i inne), zasobu Biura Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów IPN (głównie przejętych przez Instytut dokumentów z archiwów resortów spraw wewnętrznych, obrony narodowej, sprawiedliwości). Od grudnia 2000 r. w toku są m.in. prace nad następującymi tematami:
• "Procesy i więźniowie polityczni 1944-1956" - część szerszego planu badawczego, pt. Aparat represji i opór społeczny, którego celem jest dokumentacja represji stosowanych w latach 1944 - 1989 wobec społeczeństwa polskiego oraz dokumentacja oporu o charakterze zbrojnym, politycznym (w kraju i na emigracji), społecznym. W ramach projektu powstaje baza danych stopniowo udostępniana w sieci Internetu.
• "Represje i zbrodnie sowieckie dokonane na obywatelach polskich". Część projektu Aparat represji i opór społeczny, dotyczy lat 1939-1956. Badania represji sowieckich z lat 1939 - 1956 stanowią ważną część zarówno prac naukowo-badawczych, jak i edukacyjnych (w tym wystawy), podjętych przez Biuro Edukacji Publicznej IPN. Wyniki prac już ukończonych są widoczne w niektórych publikacjach popularno-naukowych (np. "Biuletyn IPN" nr 7/2001 został poświecony w całości represjom sowieckim), a także w formie krótkich informacji z życia całego Instytutu zamieszczonych na kartach "Biuletynu IPN" (przede wszystkim z działalności edukacyjnej: wystawy, warsztaty, programy radiowe i telewizyjne).
• "Stan wojenny - spojrzenie po dwudziestu latach" - celem badań jest poszerzenie wiedzy na temat wydarzeń lat 1981 - 1983 w oparciu m.in. o dokumenty przejęte przez BUiAD IPN z archiwów UOP, MSWiA oraz MON. Badania prowadzone są w ramach projektu Aparat represji i opór społeczny.
• "Polacy i Ukraińcy" - jeden z tematów realizowany w ramach projektu Polacy i inne narody w latach 1939-1989, porusza m.in. zagadnienia wyznaniowe, dotyczące Kościołów Greckokatolickiego i Prawosławnego w PRL, problemy związane z akcją "Wisła", temat życia codziennego Ukraińców na ziemiach zachodnich i północnych.
• "Wieś wobec władzy ludowej 1944-1989".

- Sesje, konferencje, seminaria
Biuro Edukacji Publicznej zorganizowało, w Warszawie i w siedzibach Oddziałów, od grudnia 2000 r. blisko trzydzieści sesji, konferencji oraz seminariów, przeznaczonych zarówno dla środowisk historycznych w Polsce, jak i dla szerszego grona miłośników historii najnowszej oraz uczniów, nauczycieli i studentów.
Biuro Edukacji Publicznej organizuje stałe, comiesięczne spotkania, o charakterze konwersatoriów naukowych, z zakresu historii najnowszej Polski.

- Współpraca z organizacjami kombatanckimi
Biuro Edukacji Publicznej podjęło współpracę z organizacjami kombatanckimi, zrzeszającymi żołnierzy polskich w Kraju i na Obczyźnie, członków organizacji konspiracyjnych, osoby represjonowane przez okupanta niemieckiego i sowieckiego, począwszy od roku 1939, oraz rodziny.

- Działalność wydawnicza
Biuro Edukacji Publicznej opracowuje specjalny miesięczny biuletyn IPN, o charakterze informacyjnym i popularnonaukowym, upowszechniający wśród wybranych grup i środowisk, wiedzę o najnowszej historii Polski (1939-1990) oraz informacje o pracach Instytutu Pamięci Narodowej. Wydawnictwem naukowym, przeznaczonym dla środowiska historycznego, jest półrocznik "Pamięć i Sprawiedliwość". Działalność wydawnicza BEP obejmuje pozycje książkowe, przede wszystkim edycje zbiorów dokumentów, wspomnień i relacji oraz opracowań naukowych, wydawanych od grudnia 2000 r., aktualnie w ramach czterech serii, w jednolitej szacie graficznej: "Dokumenty", "Wspomnienia i relacje", "Monografie i opracowania", "Materiały pokonferencyjne".

Informacje o IPN pochodzą ze strony internetowej Instytutu: http://www.ipn.gov.pl