Ze zbiorów XIX-wiecznych Biblioteki Głównej prezentujemy trzy publikacje bardzo do siebie podobne tematem i sposobem opracowania.

Tomasz Święcki, autor Historycznych pamiątek znamienitych rodzin i osób dawnej Polski.. ., żył na przełomie XVIII i XIX wieku. "Zasługą jego jest, iż skreślił pierwszą geografiję (!) historyczną dawnej Polski, jaką była przed rokiem 1648... ". Zaś interesujące nas Historyczne pamiątki tak zostały scharakteryzowane: "Dzieło pomimo swoich usterek, braku krytyki i niedokładności, wielkiej wagi, gdyż dało popęd do doskonalszych monografii, jakie się po niem(!) pojawiły"*. Dla "Historycznych pamiątek... " recenzja taka i dzisiaj jest aktualna. "Historyczne pamiątki... " opracowane przez Juliana Bartosiewicza ukazały się wiele lat po śmierci autora, nakładem znanego wówczas warszawskiego księgarza Merzbacha w dwóch tomach w 1858 roku. Biblioteka posiada jedynie reprint.

Również w układzie słownikowym (a/z), ale lepiej już opracowane jest dzieło pt. : "300 portretów zasłużonych w narodzie Polaków i Polek... " zebranych i opracowanych przez Wojciecha Szymanowskiego. Wydane w Warszawie w Drukarni Jana Psurskiego w 1860 roku. Szymanowski, podobnie i Święcki, wzorowali się na Niesieckim, dodając też materiał samodzielnie zgromadzony. Dzieło przedstawia "świetliste" postacie Polek i Polaków od XV do XIX wieku: wszelkie stany - duchowni, królowie, literaci, posłowie, aktorzy, kronikarze, muzycy. Każde hasło podaje podstawowe informacje o danej osobie, jednak w doborze nazwisk trudno znaleźć nić przewodnią, gdyż "znamienitość" jest pojęciem pojemnym.

Powstanie roku 1861 na długie lata pogrążyło naród w żałobie. Wielu Polaków zginęło w walce a wielu za udział w powstaniu skazano na śmierć, wywieziono na Syberię. Staraniem rodzin, ze źródeł urzędowych, z polskich czasopism powstała "Pamiątka dla rodzin Polskich... " zebrana i ułożona przez Zygmunta Kolumna. Wydana w Krakowie w drukarni Wł. Jaworskiego w 1868 roku. Wstęp napisał sam Józef Ignacy Kraszewski, podpisując się pseudonimem B. Bolesławita. W układzie alfabetycznym nazwisk niezwykle treściwa, warta upamiętnienia historia prostego żołnierza-powstańca. Wielkich nazwisk tu niewiele, lecz wartość dzieła bezsprzeczna, istotny przypis do historii powstania 1961 roku.

* Encyklopedia Powszechna S. Orgelbranda, Warszawa 1867 t. 24 s. 388-389.