W Katowicach w dniach 2-3 grudnia 1999 roku odbyła się międzynarodowa językoznawcza konferencja naukowa nt. Gatunki mowy i ich ewolucja zorganizowana przez Zakład Historii Języka Polskiego Uniwersytetu Śląskiego. Głównym zamierzeniem inicjatorów było zaprezentowanie możliwości badań historycznych nad problematyką związaną z genologią lingwistyczną. Celem konferencji było wydobycie wzajemnych powiązań i zależności prowadzących do kształtowania się wszelakich typów wypowiedzi językowych. Interesujące były zarówno przeobrażenia, które dokonywały się w obrębie tego samego gatunku w toku jego rozwoju, jak również to, w jakim stopniu zmiany owe warunkowane były wzajemnym oddziaływaniem gatunków na siebie. Uwzględniono także opis stanu współczesnego języka, traktując go jako etap końcowy ewolucji gatunków wypowiedzi. Konferencja miała pokazać zarówno propozycje metodologiczne, jak też umożliwić przedstawienie wyników badań empirycznych.

Przedstawiono 26 referatów podejmujących bardzo zróżnicowaną problematykę: od refleksji ogólnoteoretycznych po empiryczne analizy konkretnych zjawisk. Prezentowane prace można by podzielić na ogólnoteoretyczne oraz dotyczące gatunków usytuowanych w obrębie poszczególnych stylów funkcjonalnych: urzędowych, naukowych, artystycznych oraz pogranicznych (złożonych, polifonicznych).

Problematyce gatunków urzędowych poświęcony był referat B. Bonieckiej i J. Panasiuk (Lublin) Przełamywanie paradygmatu gatunkowo - stylistycznego tekstu życiorysu otwierający konferencję. Autorki skupiły się na analizie porównawczej życiorysu i curriculum vitae, uznając drugą odmianę gatunkową za efekt przekształcenia wzorca gatunku wcześniejszego (życiorysu).

Gatunków urzędowych dotyczył także referat E. Malinowskiej (Opole) O stałości i zmienności gatunku urzędowego. Autorka wskazała historyczno - kulturowe uwarunkowania zmian tych gatunków, ich wpływ na wzorzec gatunkowy oraz zmiany w obrębie wzorca, a także wspomniała o nowych gatunkach urzędowych, takich jak PIT, umowa leasingowa, umowa holdingowa itp.

R. Piętkowa (Katowice) w swym wystąpieniu Gatunki stylu urzędowego - wzorce i realizacja podjęła problem zmian w obrębie wzorca gatunkowego tekstów urzędowych. Przejawem tych przemian jest między innymi upodmiotowienie, ale również wykolejenia stylistyczne.

Na przykładzie podania jako jednego z gatunków urzędowych A. Skudrzykowa (Katowice) w wystąpieniu Podanie współczesne - kategoria oficjalności w tekstach kierowanych do urzędów rozwinęła zagadnienie upotocznienia gatunków urzędowych.

M. Skab (Czerniowce) w referacie Sfera pragmatyczna apelacji wskazał na funkcjonalne uwikłania apelacji, której podstawowych zadaniem jest perswazyjne oddziaływanie na odbiorcę.

Do problematyki związanej z gatunkami urzędowymi nawiązała K. Wyrwas (Katowice) w wystąpieniu Wzorzec gatunkowy skargi i jego realizacje (na przykładzie tekstów literackich oraz skarg do urzędów). Referat zawierał uwagi natury porównawczej dotyczące skarg literackich i urzędowych, autorka przedstawiła również elementy konstytutywne wzorca gatunkowego skargi.

Tekstom literackim poświęciła swój referat B. Witosz (Katowice). W wystąpieniu nt. Od opisu realistycznego do metaopisu (o narastaniu świadomości gatunkowej tekstu deskrypcji w literaturze) autorka, traktując opis jako gatunek mowy, wskazała na główne kierunki rozwoju deskrypcji w literaturze. Pod wpływem między innymi przejawów gry z odbiorcą, opis jako forma narracyjna staje się elementem sfery meta w tekście artystycznym. Do problematyki opisu nawiązała również D. Ostaszewska w referacie Linearność i dygresyjność opisów użytkowych: model i jego przeobrażenia. Analizując strukturę deskrypcji autorka wskazała pewne tendencje w przekształcaniu wzorca opisu tekstów nieartystycznych pochodzących z XVII wieku. Z początku linearny opis zaczął przechodzić metamorfozę w kierunku problematyzowania przekazywanych treści, które objawiało się głównie w dygresyjności jego struktury. P. Żmigrodzki (Katowice) w wystąpieniu Przemiana czy upadek rezenzji językoznawczej? Uwagi metalingwistyczne zawarł uwagi dotyczące przeobrażeń recenzji językoznawczej, która z recenzji jako gatunku zawierającego elementy krytyczne i polemiczne przekształciła się w ostatnich latach w omówienie (bądź streszczenie) ograniczające się do prezentacji zawartości treściowej omawianej pozycji.

Problemem oddziaływania na odbiorcę zajęła się I. Pałucka (Zielona Góra) w wystąpieniu Próba oceny stopnia perswazyjności wybranych tekstów naukowych. Autorka skupiła się głównie na składniowych wyznacznikach perswazji w wybranych pracach naukowych z dziedzin humanistycznych. Wskazała na pewne tendencje do subiektywizowania wywodu naukowego, który według opracowań fachowych był dotychczas definiowany jako obiektywny.

Zagadnień stylu artystycznego dotyczył referat M. Wojtak (Lublin) nt. Komedii przeobrażenia, modyfikacje, transformacje (zarys problematyki). W swym wystąpieniu autorka skupiła się przede wszystkim na zagadnieniach struktury tekstu komediowego (dialog, monolog, wypowiedzi na stronie) w celu ukazania między innymi polifonicznej natury komedii epoki romantyzmu na przykładzie Fantazego J. Słowackiego.

E. Jędrzejko (Katowice) w referacie Z problemów ewolucji gatunków satyrycznych zaproponowała niezwykle syntetyczną definicję satyry odwołując się do teorii modalności i modelu eksplikacji A. Wierzbickiej. Definicja owa miała wskazać konstytutywne cechy wzorca gatunkowego satyry.

W referacie Substantywna apozycja jako sposób obrazowej manifestacji rzeczywistości w poezji ukraińskiej L. Parchoniuk (Tarnopol) poddała obserwacji metafory poetyckie. Autorka pragnęła pokazać udział konstrukcji językowych opartych na apozycji w kreowaniu językowego obrazu świata zawartego w ukraińskiej poezji.

Problemów ewolucji struktury wiersza dotyczył referat B. Wyderki (Opole) nt. Przerzutnia w polskim wierszu sylabicznym XVI-XIX w. Wskazano główne typy konstrukcyjne przerzutni i ich udział w poezji wybitnych twórców kilku stuleci. Na teoretyczny aspekt referatu wskazuje fakt, iż B. Wyderka upatruje w badaniach nad strukturą przerzutni między innymi narzędzia do ustalania autorstwa poszczególnych tekstów budzących wątpliwość co do ich oryginalności.

Zagadnień stylu artystycznego dotyczyło także wystąpienie K. Zabierowskiej (Katowice) pt. Modyfikacje gatunkowe w twórczości J. J. Szczepańskiego. Autorka omówiła cechy stylistyczne esejów Szczepańskiego pozwalające uznać ten gatunek mowy za polifoniczny. Obok reportażowości dostrzegła również elementy świadczące o głębokiej indywidualizacji (styl artystyczny) teksów eseistycznych omawianego autora.

Znaczenie ogólnokulturowe miał referat N. Babycz (Czerniowce) nt. Ukraiński język liturgiczny: historia, współczesność, perspektywy. Poruszono w nim zagadnienia tożsamości językowo-narodowej kościoła ukraińskiego, a także dziedzictwa języka staro-cerkiewno-słowiańskiego. Autorka postulowała rozwój badań nad językiem religijnym w ogóle, podkreślając, iż problematyka ta była przez długie lata ze względów politycznych zaniedbywana.

Stylowi religijnemu poświęciła także swe wystąpienie G. Czuba (Lwów). W referacie Rozwój prozy religijno-kaznodziejskiej w drugiej połowie XVII wieku na Ukrainie autorka poruszyła problem "zapożyczeń" zawartych w Ewangeliarzach nowego typu. Analizie poddano zapożyczenia z dwóch źródeł: Postylli Reja i Ewangeliarza kaznodziejskiego Kalisty. Wyniki obserwacji pokazują, iż przenoszono z pierwowzorów do ewangeliarzy nieraz całe akapity tekstu.

L. Przymuszała (Opole) w referacie pt. Językowe wyznaczniki XVII-wiecznej postylli popularnej (na przykładzie postyll A. Gdacjusz i S. Dambrowskiego) podjęła problem charakterystyki jednego z gatunków stylu religijnego. Autorka - opierając się na analizie formy językowej i funkcji - zaprezentowała konstytutywne cechy gatunkowe postylli popularnej oraz wskazała główne różnice między obydwoma omawianymi siedemnastowiecznymi tekstami.

Kolejną pracą dotyczącą stylu religijnego był referat B. Żmigrodzkiej pt. Iaculatoria. O pewnym typie tekstów modlitewnych. Autorka poddała analizie krótkie teksty modlitw zwane iaculatoriami bądź aktami strzelistymi, wskazując na ich podstawowe cechy formalne i funkcje. Za element pozwalający identyfikować daną modlitwę jako akt strzelisty uznała zwięzłość komunikatu, za główną funkcję zaś podtrzymanie kontaktu z osobą ze sfery sacrum.

S. Borawski (Zielona Góra) w referacie Listy T. T. Jeża do dra J. Łukaszewskiego. Między poetyką normatywną listu a nieregularną komunikacją w rozproszonej wspólnocie zajął się zagadnieniem formy i funkcji listu będącego wycinkiem regularnej długoletniej korespondencji. Autor wskazał na przydatność podobnych badań między innymi do analiz języka osobniczego, dookreślenia cech definicyjnych listu jako gatunku mowy itp.

Problematyki natury metodologicznej dotyczył referat M. Kity (Katowice) pt. O możliwościach badań nad przemianami rozmowy (źródła do badań nad normami gatunkowymi rozmowy). Autorka przedstawiła propozycje badań nad rozmową jako gatunkiem mowy prowadzonych z perspektywy historycznej. Wśród wskazanych źródeł znalazły się nawet najstarsze teksty literackie o charakterze dialogicznym, które mogłyby stanowić materiał językowy.

Zagadnieniom języka mówionego poświęcony został referat M. Siuciak (Katowice) nt. Między potocznością a oficjalnością - język mówiony w XVII wieku. Autorka podjęła problem badań historycznych nad odmianą mówioną języka, poruszając temat zarówno oficjalności dawnych tekstów, jak też ich potoczności. Oparła się na tekstach siedemnastowiecznych zawierających dialogi nieliterackie, służące nauce języka polskiego jako obcego.

M. Balowski (Opole) w referacie Świadomość gatunkowa a wzorzec normatywny (na przykładzie gatunków prasowych) podjął problem struktury gatunków polifonicznych, jakimi są gatunki dziennikarskie. Autor sygnalizował złożoność stylistyczną i funkcjonalną omawianych odmian genologicznych, wskazując cechy gatunkowe omawianych tekstów oraz grupy gatunków względem nich pierwotnych.

Gatunków złożonych, pogranicznych dotyczył także referat E. Sławkowej nt. Style współczesnego felietonu (z zagadnień stylistyki gatunku), w którym autorka - pamiętając o wielokierunkowych relacjach pochodzenia felietonu - zaproponowała analizę prowadzoną pod kątem indywidualnego wymiaru tego gatunku publicystycznego.

Do wystąpień poruszających zagadnienia teoretyczne zaliczyć można wystąpienie E. Miczki (Katowice) Prototyp w lingwistyce tekstu. Autorka przedstawiła podstawowe koncepcje dotyczące pojęcia prototypu, szerzej skupiając się na propozycji Adama. Według tej koncepcji tekst traktowany jest jako byt abstrakcyjny o hierarchicznym układzie jednostek.

Bliski wyżej przedstawionemu wystąpieniu był referat pt. Teoria stereotypu a badania nad kształtowaniem się gatunku mowy (na przykładzie reportażu podróżniczego), który zaprezentował A. Rejter (Katowice). Autor przedstawił próbę zastosowania założeń kognitywnej teorii semantycznej do badań z kręgu teorii tekstu.

Różnorodne sposoby podejścia do problematyki związanej z podstawowymi pojęciami genologii lingwistycznej zaprezentowane w przedstawionych wystąpieniach referentów udowodniły, iż naukowa dyskusja nad tym tematem jest bardzo potrzebna. Niezwykle ożywiona i nierzadko burzliwa dyskusja nad prezentowanymi referatami dowiodła ogromnego zainteresowania zaproponowaną problematyką. Uczestnicy konferencji często podkreślali konieczność prowadzenia dalszych badań genologicznych nad językiem. Będzie ku temu jeszcze wiele okazji, gdyż omawiana konferencja w zamierzeniu miała otworzyć cykl spotkań poświęconych gatunkom mowy, organizowanych przez środowisko polonistyczne Uniwersytetu Śląskiego.

Prezentowana konferencja była również okazją do towarzyskiego spotkania badaczy z kraju i zagranicy, których - prócz wspólnych zainteresowań naukowych - przywiodła do Katowic sympatia do śląskiego ośrodka uniwersyteckiego. Wspólnie spędzany czas po obradach sprzyjał także wymianie informacji dotyczących kondycji humanistyki w Polsce i poza nią.