Czy osoba z ubytkiem wzroku potrzebuje asystencji, aby zapoznać się ze starszymi tomami czasopism naukowych? Niekoniecznie. Dzięki udziałowi Biblioteki Uniwersytetu Śląskiego w ministerialnym grancie „Społeczna Odpowiedzialność Nauki II” każdy odbiorca, także niewidomy lub niedowidzący, może samodzielnie czytać periodyki wydawane przez uczelnię w latach 2005–2019. Wcześniej większość z nich dostępna była jedynie w wersji papierowej i wyłącznie na miejscu – w bibliotece.

Biblioteka UŚ – będąca częścią Centrum Informacji Naukowej i Biblioteki Akademickiej – od wielu lat dąży do zwiększenia dostępności wyników badań dla swoich użytkowników. Jej pracownikom zależy, by hasło biblioteka otwarta faktycznie oddawało ducha instytucji, która poprzez swoją przestrzeń, działalność i zbiory przyczynia się do szerzenia idei otwartej nauki. W związku z tym w grudniu 2024 roku w bibliotece rozpoczęto realizację rocznego projektu „Digitalizacja i udostępnienie artykułów naukowych z lat 2005–2019 z czasopism UŚ”, wyłonionego w konkursie grantowym Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (SON II, BIBL/SP/0050/2024/02). Całkowity koszt przedsięwzięcia wyniósł 272 648,84 zł.

Celem projektu było udostępnienie szerszemu gronu odbiorców 2344 artykułów naukowych z periodyków wydawanych przez Uniwersytet Śląski. Kryterium wyboru czasopism (pochodzących w tym przypadku z dyscyplin humanistycznych i społecznych) stanowiła ich wysoka wartość merytoryczna, znaczenie historyczne oraz potencjał indeksacyjny. W ramach projektu opracowano materiały pochodzące z czasopism: „Chowanna”, „Folia Philosophica”, „Górnośląskie Studia Socjologiczne. Seria Nowa”, „Iudaica Russica”, „Neophilologica”, „Problemy Prawa Prywatnego Międzynarodowego”, „Średniowiecze Polskie i Powszechne”, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne”, „Wieki Stare i Nowe” oraz „Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego”. Warto podkreślić, że periodyki te zazwyczaj nie były dostępne w innych miejscach niż Biblioteka UŚ, ponieważ nie podlegały szerokiej prenumeracie.

Projekt zakończony w listopadzie 2025 roku obejmował działania szersze niż te, które zazwyczaj podejmują redakcje czasopism udostępniające artykuły na swoich stronach internetowych. Zakładał digitalizację, korektę cyfrową i OCR (Optical Character Recognition) dla wybranych materiałów. Konieczność poprawienia jakości skanów wynikała bezpośrednio z potrzeb osób z dysfunkcjami wzroku. Jeśli strona czasopisma została zanieczyszczona (np. podkreśleniami ołówkiem, plamami różnego pochodzenia) lub gdy jakość druku nie była najlepsza, urządzenia odczytujące tekst dla osoby z niepełnosprawnością mogły nie rozpoznać wszystkich wyrazów lub zdań w tekście, ograniczając tym samym możliwość poznania jego treści. Dlatego bibliotekarzom zależało na dopracowaniu zdigitalizowanych artykułów tak, by zapewnić ich pełną dostępność.

Kolejny etap prac stanowiło nadanie artykułom numerów DOI (Digital Object Identifier), dodanie metadanych, słów kluczowych, abstraktów w języku angielskim oraz bibliografii załącznikowych (35 tysięcy referencji). Chęć podniesienia widzialności czasopism wybranych do projektu wiązała się ściśle z ich funkcjonowaniem w obiegu nauki. Choć mowa o rozprawach naukowych z lat 2005–2019, „okno cytowań” dla czasopism humanistycznych wynosi właśnie 5–20 lat, co oznacza, że dzięki ich poprawionej indeksacji mogą stać się bardziej popularne i częściej odnotowywane w pracach innych badaczy.

Dodatkowym atutem projektu było umieszczenie opracowanych artykułów w systemie Open Journal System (www.ojs.us.edu.pl) przez pracowników Wydawnictwa Uniwersytetu Śląskiego. Umożliwia to harwestowanie i migrację danych do międzynarodowych baz danych (Scopus, Web of Science, CEJSH, DOAJ, Crossref) oraz do wyszukiwarek naukowych (Google Scholar, Dimensions). Zastosowana przy upowszechnianiu artykułów licencja Creative Commons pozwala autorom na ponowne zdeponowanie własnych badań w repozytoriach i serwisach naukowych, takich jak ResearchGate czy Academia.edu.

Realizacja projektu przez bibliotekę przyczynia się do poszerzenia wiedzy społecznej o badaniach prowadzonych na Uniwersytecie Śląskim. Zwiększa również oddziaływanie wyników cyfryzowanych prac w obrębie poszczególnych dyscyplin, tematyki i historii podejmowanych studiów. Dzięki digitalizacji i odpowiedniemu opracowaniu plików wyniki naukowe ogłoszone w czasopismach dotąd dostępnych jedynie w tradycyjnym obiegu bibliotecznym mogą ponownie trafić do odbiorców, stać się wyszukiwalne, powszechnie dostępne, interoperacyjne i możliwe do wielokrotnego wykorzystania (zgodnie z zasadami FAIR). A przede wszystkim – może z nich skorzystać każdy, także odbiorcy z dysfunkcjami wzroku, stanowiący ważną część grona twórców i odbiorców nauki.