Tegoroczne wydarzenie odbyło się 13 i 14 października w Katowicach i jak co roku zgromadziło wybitnych przedstawicieli krajowych i zagranicznych ośrodków naukowych. O przyszłości translatoryki dyskutowali filolodzy różnych specjalności, tłumacze, a także studenci, którzy obradowali w oddzielnej, przeznaczonej dla nich sekcji. W przeciwieństwie do poprzednich lat tegoroczne „Przestrzenie Przekładu” odbyły się w formie stacjonarnej – uczestnicy zgromadzeni w auli Wydziału Humanistycznego oraz przestrzeni SpinPLACE mogli nie tylko wspólnie dyskutować, ale także otworzyć kolejny rozdział nauki o przekładzie.

Otwarcie konferencji

Organizowana od 2015 roku konferencja na stałe wpisała się do kalendarza wydarzeń naukowych Instytutu Językoznawstwa Uniwersytetu Śląskiego oraz Komisji Przekładoznawczej przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów. Warto zauważyć, że nazwa wydarzenia nie jest przypadkowa: od początku celem organizatorów było stworzenie miejsca służącego wymianie myśli i doświadczeń pomiędzy filologami, praktykującymi tłumaczami oraz wszystkimi osobami zainteresowanymi przekładem. W ten sposób „Przestrzenie Przekładu” stały się czymś więcej niż jedynie konferencją naukową – to budowana przez lata społeczność oraz platforma, na której debiutowali studenci, a doświadczeni badacze dzielili się przełomowymi odkryciami.

Otwarcie konferencji

Dziesiąte „Przestrzenie Przekładu” rozpoczęła przewodnicząca komitetu naukowego dr hab. Jolanta Lubocha-Kruglik, prof. UŚ, która powitała zebranych gości i zaprosiła do aktywnego udziału w obradach konferencyjnych. Naukowczyni zwróciła się również do obecnych na wydarzeniu studentów i doktorantów, zachęcając ich do wytrwałej pracy oraz poszukiwania swoich mistrzów i mentorów.

– Tłumacze budują mosty, które umożliwiają przejścia między światami, kulturami, językami. Życzę państwu, by dni spędzone w Katowicach były czasem budowania takich mostów z życzliwości, pasji i ciekawości – mówiła przewodnicząca.

Następnie można było wysłuchać dziekana Wydziału Humanistycznego, prof. dr. hab. Adama Dziadka, który, choć nie mógł stacjonarnie uczestniczyć w konferencji, przesłał nagranie z gratulacjami, opowiedział także o różnych koncepcjach przekładu artystycznego oraz wyzwaniach towarzyszących tłumaczeniu poezji. W dalszej kolejności głos zabrał dyrektor Instytutu Językoznawstwa, dr hab. Adam Wojtaszek, prof. UŚ, który zwrócił uwagę na współistnienie przestrzeni, w jakich odbywa się konferencja: zarówno tych metaforycznych (nauka o przekładzie), jak i rzeczywistych (miejsce obrad).

– Tłumaczenie to pokonywanie przeszkód, negocjacja znaczeń, pole dla improwizacji – mówił dyrektor, życząc zgromadzonym inspirujących dyskusji, a także twórczego odkrywania niezbadanych jeszcze kwestii w języku i przekładzie.

Obrady plenarne

Na początku uczestnicy mogli wziąć udział w trzech wystąpieniach plenarnych prowadzonych przez uznanych przekładoznawców. Jako pierwszy wystąpił dr hab. Marek Łukasik z Uniwersytetu Pomorskiego w Słupsku, prezentując wykład Duże Modele Językowe a Tłumaczenia. Szanse i zagrożenia. Badacz porównał popularne narzędzia tłumaczeniowe wspomagane sztuczną inteligencją, a także omówił wyniki ELIS (European Language Industry Survey) – raportu podsumowującego tendencje i bieżący stan rynku usług językowych w Europie. Choć końcowa analiza dowodzi obecności negatywnych trendów (spadek zamówień, presja cenowa, dominująca postedycja), naukowiec wyraził przekonanie o niepodważalnej roli człowieka w sektorze tłumaczeniowym.

Następnie dr hab. Michał Garcarz z Uniwersytetu Wrocławskiego przedstawił wyniki prowadzonych badań w zakresie istnienia różnicy semantycznej pomiędzy przekładem a tłumaczeniem. Badając ofertę dydaktyczną 25 państwowych uniwersytetów, prof. Garcarz zwracał uwagę na terminologię związaną z translatoryką, jaka pojawiała się w tytułach zajęć. Rezultat jest interesujący – szeroki zakres kursów teoretycznych i praktycznych w badanych ośrodkach naukowych dowodzi różnicy w znaczeniu przypisywanym tym dwóm zagadnieniom.

– Naszym celem powinno być przekształcanie tłumaczenia w oszlifowany, dostosowany do kontekstu przekład – mówił badacz.

Panel dyskusyjny z udziałem praktykujących tłumaczy

Trzecią prelegentką była dr hab. Joanna Warmuzińska- Rogóż z Uniwersytetu Śląskiego, która przybliżyła uczestnikom postać Lori Saint-Martin – znanej tłumaczki i pisarki, autorki słynnego eseju Dobro konieczne. Pochwała przekładu literackiego. Tekst stanowi manifest w obronie tłumaczek i tłumaczy, którzy stają się dziś pełnoprawnymi autorami przekładu i aktywnymi twórcami kultury; to podróżniczki i podróżnicy odkrywający nowe przestrzenie słowa i świata (word i world travellers). Co ciekawe, mówiąc o tłumaczach obojga płci, Saint-Martin używa wyłącznie formy żeńskiej, czym sprzeciwia się obecnej wciąż nierówności w świecie tłumaczeniowym. Prof. Warmuzińska-Rogóż zwróciła ponadto uwagę na eksponowane przez pisarkę fundamenty przekładu, jakimi stają się czułość i empatia.

– Przekład pozwala przezwyciężyć niewiedzę, walczy, by unieważnić dystans, czas i niemożność czytania. Tłumaczyć – to ratować dzieło od zapomnienia – podkreśliła badaczka.

Tłumaczenie w praktyce – sesje tematyczne

Uczestnicy dzielili się doświadczeniem oraz rezultatami swojej pracy podczas obrad konferencyjnych odbywających się w budynku SpinPLACE. Debaty i dyskusje skupiły się wokół ośmiu głównych sekcji tematycznych, w tym m.in. zagadnień związanych z przekładem artystycznym, specjalistycznym, ustnym i audiowizualnym, a także treści dotyczących dydaktyki przekładu, wykorzystania nowych technologii, jak również pozycji tłumacza na współczesnym rynku wydawniczym. Propozycje tematyczne pozwoliły uchwycić różnorodność kontekstów oraz rejestrów, w obrębie których poruszają się współcześni badacze i lingwiści. Odbywające się w języku polskim, rosyjskim i angielskim spotkania ukazały interdyscyplinarny charakter konferencji oraz otwartość środowiska naukowego na zmiany zachodzące w sektorze tłumaczeniowym. Wyniki tych inspirujących rozmów znajdą się w czasopiśmie naukowym „Przestrzenie Przekładu”.

Studenci mogli zgłębiać sztukę translacji i wymieniać się spostrzeżeniami w osobnej sekcji pt. „Studenci o przekładzie”. Podczas swoich prezentacji rozmawiali o odpowiedzialności tłumaczek i tłumaczy oraz analizowali różne sposoby przekładu gier, seriali, filmów i literatury (m.in. jak wiernie oddać humor oparty na grze słów w tłumaczeniu Świata Dysku Terry’ego Pratchetta). Efekty wystąpień młodych badaczy będzie można z kolei znaleźć w oddzielnej monografii studenckiej pt. Studenckie Przestrzenie Przekładu.

Architekci słów – panel dyskusyjny

Drugiego dnia konferencji mogliśmy uczestniczyć w fascynującym panelu dyskusyjnym z udziałem praktykujących tłumaczy: dr. Witolda Skowrońskiego (tłumacz ustny), Krzysztofa Kowalczyka (tłumacz filmowy), a także dr. hab. Wojciecha Charchalisa i dr. hab. Piotra Fasta (tłumacze literatury), który pełnił również funkcję prowadzącego spotkanie.

Podczas rozmowy tłumacze opowiadali o początkach pracy w zawodzie – podkreślili potrzebę odbycia odpowiednich studiów i kursów, a także dostrzeżenia w sobie ciekawości oraz szczerego zainteresowania inną historią i kulturą.

– Na początku każdej pracy literackiej jest miłość do języka – zauważył prof. Charchalis, zajmujący się głównie przekładami z hiszpańskiego i portugalskiego.

Opowiadał również o potrzebie „dostrajania się” do stylu autora tłumaczonego tekstu oraz o pragnieniu dzielenia się literaturą z tymi, którzy nie znają języka oryginału. Następnie Krzysztof Kowalczyk ujawnił tajniki pracy tłumacza audiowizualnego oraz zaznaczył jego rolę w szerzeniu poprawności językowej wśród społeczeństwa – badacz szczególny nacisk położył na jakość tłumaczonych filmów i seriali. Dr Skowroński, tłumaczący w swej karierze m.in. polskich prezydentów, przybliżył natomiast warunki pracy tłumacza konferencyjnego oraz opowiedział o konieczności szybkiego podejmowania decyzji i „czytania” komunikatu z mowy ciała czy gestów tłumaczonego podmiotu.

Na koniec prof. Lubocha-Kruglik podziękowała uczestnikom za zaangażowanie i obecność na tegorocznych „Przestrzeniach Przekładu” oraz zaprosiła na 11. odsłonę wydarzenia, która odbędzie się za dwa lata. Naukowczyni wyraziła również uznanie dla pracy komitetu naukowego i organizacyjnego, od dziesięciu lat zajmujących się przygotowaniem konferencji.