1 października 2020 roku Uniwersytet Śląski zainaugurował 53. rok akademicki. Doniosłości wydarzenia nie umniejszyła wyjątkowość sytuacji wynikająca z obostrzeń epidemicznych. Z zachowaniem wszystkich wymogów sanitarnych uroczystość zachowała charakter godny tradycji śląskiej Alma Mater. Ceremonii przewodniczył rektor prof. dr hab. Ryszard Koziołek.

Inauguracja nowego roku akademickiego odbyła się w Międzywydziałowej Auli na Wydziale Nauk Przyrodniczych w Sosnowcu

Inaugurację zaszczycili obecnością m.in. przedstawiciele władz państwowych, samorządowych, duchowieństwa, korpusu dyplomatycznego, rektorzy śląskich uczelni. Dzięki transmisji online mogli ją śledzić wszyscy członkowie wspólnoty akademickiej, absolwenci i przyjaciele Uniwersytetu Śląskiego.

Po raz dziesiąty w dziejach uczelni odbyła się ceremonia przekazania insygniów rektorskich. Ustępujący rektor prof. dr hab. Andrzej Kowalczyk podziękował za współpracę wszystkim członkom wspólnoty uniwersyteckiej, podzielił się także refleksjami z minionej, bogatej w wydarzenia kadencji, którą zapoczątkował jubileusz 50-lecia uczelni, a kolejne lata pochłonęła praca nad wdrażaniem reformy systemu szkolnictwa wyższego.

– Jestem przekonany, że to, co wypracowaliśmy, stanowi dobrą platformę do dalszych zmian, które wobec wyzwań, jakie stają przed szkolnictwem wyższym w Polsce, niewątpliwie będą konieczne – podsumował rektor A. Kowalczyk i życzył Uniwersytetowi Śląskiemu, by ciągle się rozwijał i miał ku temu warunki, by każdy członek wspólnoty pamiętał, że uniwersytet stanowi jedną całość, w której podstawowe dla uczelni interesy badań naukowych i kształcenia stać się muszą priorytetowym zadaniem.

Podniosły moment przekazania berła i pierścienia następcy, prof. dr. hab. Ryszardowi Koziołkowi, uświetniły fanfary śląskiej Alma Mater. Odsłonięty został także portret rektora Andrzeja Kowalczyka pędzla Antoniego Cygana, profesora Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach. Portret trafi do galerii rektorów w budynku rektoratu.

Przemówienie inauguracyjne rektora prof. dr. hab. Ryszarda Koziołka koncentrowało się wokół najważniejszych problemów, z którymi musi się zmierzyć Uniwersytet.

– Zamierzamy wejść do grona uczelni badawczych w kolejnej edycji konkursu – zapowiedział rektor – ale nasze plany i ambicje są większe. Kontekstem naszych działań są uczelnie europejskie, dla których chcemy w niedługim czasie stać się ważnym partnerem dydaktycznym i naukowym. Posłuży temu program budowy sieci „Uniwersytetów europejskich”, który będziemy realizować wraz z sześcioma partnerami zagranicznymi dzięki pozyskanym wspólnie na ten cel funduszom unijnym. W efekcie powstanie m.in. wspólny kampus, w którym student każdej ze stowarzyszonych uczelni (z Niemiec, Hiszpanii, Włoch, Estonii, Litwy i Bułgarii) będzie na równych prawach korzystał z możliwości, zasobów i wsparcia oferowanego przez wszystkie uczelnie partnerstwa. Chcielibyśmy za sprawą tego programu na stałe włączyć nasz Uniwersytet w naukowy i edukacyjny krwiobieg Europy.

Laureaci nagrody Pro Scientia et Arte – prof. dr hab. Jan Kisiel i prof. dr hab. Ryszard Kaczmarek

Rektor postawił także przed uniwersytetem nowe wyzwanie:

– …nauczyć dobrego życia ze sobą ludzi, którzy różnią się zasadniczo w wyznawanych przez siebie wartościach. Dlatego będziemy wspierać i doceniać uczonych popularyzujących naukę oraz wprowadzających wiedzę i standardy akademickie do bieżącej debaty publicznej. Tam, gdzie to możliwe, uniwersytet powinien włączać ludzi i ich problemy w swoją przestrzeń. Powinien interioryzować konflikty odseparowanych różnic, pełnych gniewu i przemocy, i przekształcać je w cywilizowany spór – prowadzony rzeczowo i merytorycznie, bez krzywdy słownej, bez lęku przed wykluczeniem z rozmowy. Jako wspólnota uniwersytetu tworzymy fundamenty życia publicznego, przygotowując młodych ludzi do życia na scenie publicznej z innymi, z którymi trzeba dochodzić znaczenia własnych i wspólnych spraw.

Kończąc inauguracyjne wystąpienie, rektor Ryszard Koziołek podzielił się swoją wizją:

– Sens uniwersytetu widzę dziś w pracy rozbrajania w nas wszystkich, studentach zwłaszcza, lęku przed światem, w przełamywaniu poczucia bezradności lub pozornego komfortu i zachęcania ich, aby wyobrażali sobie, że zajmują właściwe miejsce człowieka – na powierzchni Ziemi; na kuli, którą dzielę i dzielimy ze wszystkimi istotami.

Nie zabrakło także słów podziękowania adresowanych do rektora prof. Andrzeja Kowalczyka: za pracę dla Uniwersytetu, za odwagę podjęcia najgłębszych reform, jakie Uniwersytet wziął na siebie i jakie zostały w nim dokonane, za mądrość, odwagę i niekończący się dialog, negocjacyjny upór, a przede wszystkim za „zbudowanie u wszystkich tych, którzy z panem rektorem współpracowali, ale i tych, którzy tym pracom uważnie się przyglądali, przekonania, że kieruje panem rektorem wyłącznie wola pracy dla dobra uniwersytetu” – konstatował rektor Ryszard Koziołek.

U progu nowego roku akademickiego społeczności uniwersyteckiej życzenia przesłał prezydent RP Andrzej Duda; list odczytała doradczyni prezydenta RP dr Agnieszka Lenartowicz-Łysik. Prezydent życzył: kreatywności, śmiałości i wielu sukcesów w mierzeniu się z wyzwaniami naszych czasów. „Służba na rzecz prawdy i wiedzy, na rzecz piękna i harmonii należy do podstawowych misji uniwersytetu” – czytamy w liście. Notę prezesa rady ministrów Mateusza Morawieckiego odczytał wojewoda śląski Jarosław Wieczorek, życząc wszystkim jak najszybszego i bezpiecznego powrotu do normalności. Dzięki nowoczesnej technologii słowa podziękowania za znakomicie zdany przez wszystkie polskie uczelnie niespodziewany egzamin, za błyskawiczne przestawienie się na zdalny tryb pracy złożył minister nauki i szkolnictwa wyższego Wojciech Murdzek. Wiele ciepłych słów przekazali osobiście: dr Marcin Krupa – prezydent Katowic, Andrzej Żylak – konsul honorowy Republiki Chorwacji, Jan Kawulok – przewodniczący Sejmiku Województwa Śląskiego, prof. dr hab. inż. Arkadiusz Mężyk – rektor Politechniki Śląskiej, Tadeusz Donocik – honorowy prezes Regionalnej Izby Gospodarczej w Katowicach i honorowy prezes Stowarzyszenia Absolwentów UŚ.

Najbardziej podniosłą częścią każdej inauguracji roku akademickiego jest akt immatrykulacji. Dr Katarzyna Trynda, prof. UŚ, prorektor ds. kształcenia i studentów, odebrała ślubowanie, a do nowo przyjętych studentów i doktorantów zwróciła się słowami Immanuela Kanta: „Nauczyciel nie powinien uczyć myśli, lecz myślenia, nie powinien nieść studenta, lecz go prowadzić, jeśli chce, by w przyszłości chodził on o własnych siłach”.

Od 2002 roku tradycją Uniwersytetu Śląskiego stało się honorowanie wybitnych osiągnięć naukowych, dydaktycznych i artystycznych pracowników uczelni nagrodą Pro Scientia et Arte. Jej symbolem jest statuetka – rzeźba z brązu z cyklu „Uskrzydlone”, dzieło profesora Jana Hermy z Instytutu Sztuki Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie. Tegorocznymi laureatami zostali wybitni uczeni: prof. dr hab. Jan Kisiel z Wydziału Nauk Ścisłych i Technicznych – fizyk, specjalista w dziedzinie doświadczalnej fizyki jądrowej i fizyki cząstek elementarnych oraz prof. dr hab. Ryszard Kaczmarek z Wydziału Humanistycznego – historyk, badacz dziejów Polski, Śląska i Niemiec w XIX i XX wieku.

List gratulacyjny z wyrazami uznania i podziękowania odebrał prof. dr hab. Wojciech Kalaga, wybitny badacz teorii literatury, założyciel i redaktor naczelny „Er(r)go”, czasopisma, które stało się jedną z najgodniejszych wizytówek śląskiej wszechnicy, a w bieżącym roku świętuje swoje 20-lecie.

Wykład inauguracyjny, który wygłosił prof. dr hab. Ryszard Kaczmarek, pt. Pamięć czy historia? Dylematy badania dziejów Górnego Śląska, dotyczył relacji między naukową historią Górnego Śląska od czasu jej powstania w XIX wieku a pamięcią historyczną o dziejach tego regionu w ostatnich dwóch stuleciach.

– Większość prób przekazania obrazu przeszłości Górnego Śląska opierających się na krytycznych badaniach naukowych przegrywa z kretesem do dzisiaj z tą wielością, a właściwie konkurencją kultur pamięci – podsumował uczony. – Pamiętajmy jednak, że akceptując mit zamiast wyjaśniania historycznego, rezygnujemy nie tylko z racjonalnej refleksji nad tym, jaka była nasza przeszłość, ale i godzimy się na gorszy materiał, z którego będziemy budowali naszą przyszłość – przestrzegał prof. R. Kaczmarek.

Kończąc uroczystość, rektor Koziołek zaapelował o optymizm: spróbujmy spojrzeć na ten trudny czas jako na rozwój nowych możliwości kształcenia, badania, bycia razem mimo przeszkód. Podkreślił, że kryzys jest zawsze wyzwaniem dla myśli, praktyki i inwencji.

Oprawę artystyczną ceremonii zapewnił jak zwykle Chór Uniwersytetu Śląskiego „Harmonia” pod dyrekcją prof. dr hab. Izabelli Zieleckiej-Panek, choć tym razem Gaudeamus igitur popłynęło z głośników.