Wśród zasłużonych znaleźli się odznaczeni pośmiertnie profesorowie Uniwersytetu Śląskiego: Irena Bajerowa, August Chełkowski i Walerian Pańko. W uroczystości uczestniczyły licznie przybyłe rodziny odznaczonych, przedstawiciele duchowieństwa, organizacji zakładowych NSZZ „Solidarność”, Stowarzyszenia Represjonowanych w Stanie Wojennym Regionu Śląsko-Dąbrowskiego z pocztem sztandarowym oraz reprezentanci różnych środowisk. Uniwersytet Śląski reprezentowali: JM Rektor prof. dr hab. Andrzej Kowalczyk, dziekan Wydziału Teologicznego ks. dr hab. prof. UŚ Antoni Bartoszek, dziekan Wydziału Filologicznego prof. dr hab. Krzysztof Jarosz oraz dyrektorzy instytutów i pracownicy uczelni.

Uroczystość wręczenia Krzyży Wolności i Solidarności odbyła się w auli Wydziału Teologicznego UŚ

Przybyłych przywitał dr Andrzej Sznajder, dyrektor katowickiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej. W imieniu prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy odznaczenia wręczył prezes Instytutu Pamięci Narodowej dr Jarosław Szarek. – Polskość kosztuje. Takie są nasze losy od co najmniej dwóch i pół wieku. Trzeba o tym pamiętać, trzeba tę wolność i niepodległość szanować i trzeba składać hołd oraz podziękowanie. Po to jest Krzyż Wolności i Solidarności – powiedział dr Jarosław Szarek, dziękując odznaczonym za ich zaangażowanie.

W imieniu pośmiertnie odznaczonych profesorów Krzyże Wolności i Solidarności odebrali przedstawiciele ich rodzin: syn Ireny Bajerowej Jerzy Bajer, syn Augusta Chełkowskiego Augustyn Chełkowski i Urszula Pańko, wdowa po prof. Walerianie Pańce. Po ceremonii odznaczenia i wystąpieniu końcowym prezesa IPN zabrali głos przedstawiciele rodzin, przyjaciele i współpracownicy śp. profesorów.

Odznaczenie przyznane prof. Irenie Bajerowej odebrał syn, Jerzy Bajer

O prof. Auguście Chełkowskim jako wybitnym uczonym, który tworzył śląską fizykę, i niekwestionowanym autorytecie moralnym mówiła prof. zw. dr hab. Alicja Ratuszna z Instytutu Fizyki im. Augusta Chełkowskiego. Podkreśliła, że profesor odważnie okazywał swą wierność Bogu i ojczyźnie, kierując się zasadami wyniesionymi z domu rodzinnego i harcerstwa. Był troskliwym opiekunem studentów i młodych pracowników nauki. Swoich podwładnych chronił przed naciskami i szykanami ze strony władz partyjnych. Profesor silnie zaangażował się w organizację „Solidarności” nie tylko na uczelni, ale i w różnych zakładach pracy, gdzie uczestniczył w spotkaniach z pracownikami. Prof. August Chełkowski wspierał działania dr. Jana Jelonka, który był liderem „Solidarności” uniwersyteckiej w latach 80. i 90.

W 1981 roku odbyły się pierwsze demokratyczne wybory na stanowisko rektora na Uniwersytecie Śląskim, które wygrał wysunięty przez „Solidarność” UŚ prof. August Chełkowski. Za swoją działalność został internowany (jako jedyny rektor w Polsce), odmówił podpisania deklaracji lojalności i w styczniu 1982 roku został odwołany z funkcji rektora. Nie zaprzestał działalności i w stanie wojennym był zaangażowany w organizowanie pomocy dla osób represjonowanych i ich rodzin. Podpisywał petycje domagające się zniesienia stanu wojennego, uwolnienia internowanych. Po obradach Okrągłego Stołu został senatorem z województwa katowickiego, a następnie, w latach 1991–1993 pełnił funkcję marszałka Senatu RP. Był prawdziwym „Światłem ze Śląska”.

Krzyż Wolności i Solidarności przyznany prof. Augustowi Chełkowskiemu odebrał syn, Augustyn Chełkowski

Prof. zw. dr hab. Krystyna Kleszczowa z Instytutu Języka Polskiego im. Ireny Bajerowej przypomniała zasługi wybitnej uczonej dla śląskiej humanistyki, ale równocześnie pokazała, że posłannictwem profesora uniwersytetu jest nie tylko praca naukowa, ale także służba dla społeczności, w której przyszło mu żyć i pracować. Prof. Irena Bajerowa była czynnie zaangażowana w konspiracji, w Związku Walki Zbrojnej, była podporucznikiem Armii Krajowej. W roku 1980 zaangażowała się w tworzenie „Solidarności” na polonistyce Uniwersytetu Śląskiego. Pełniąc funkcję prorektora, udzielała pomocy działaczom Niezależnego Zrzeszenia Studentów. Pełniła funkcję przewodniczącej uczelnianego Komitetu Obrony Więzionych za Przekonania. Współpracowała z działaczami KSS KOR i KPN. Aktywnie uczestniczyła w pracach KIK. Była również zaangażowana w ruch Duszpasterstwa Akademickiego. Po ogłoszeniu stanu wojennego, już jako prorektor UŚ ds. nauczania, wraz z rektorem Augustem Chełkowskim była internowana. Była pierwszą osobą uhonorowaną nagrodą Lux ex Silesia, a w roku 2016 Instytut Języka Polskiego UŚ przyjął imię Ireny Bajerowej.

Odznaczenie, którym uhonorowany został prof. Walerian Pańko, odebrała wdowa, Urszula Pańko

Wspomnienie o śp. Walerianie Pańce wygłosiła Urszula Pańko. O zasługach profesora jako pracownika Wydziału Prawa i Administracji UŚ mówił natomiast Roman Wyborski, podkreślając szczególne znaczenie jego roli jako doradcy działaczy „Solidarności” i „Solidarności Wiejskiej” oraz roli pomocy, jakiej udzielał strajkującym rolnikom z Ustrzyk Dolnych i Rzeszowa. Był współtwórcą zawartego porozumienia między rolnikami i władzą. Za swoją działalność został internowany w Jastrzębiu-Zdroju, a następnie przeniesiony do Ośrodka Odosobnienia w Jaworzu. Zwolniony z internowania został jednym z sygnatariuszy „Listu otwartego do Sejmu PRL” dotyczącego uwolnienia aresztowanych i uchwalenia amnestii dla skazanych. W 1989 roku brał udział w obradach Okrągłego Stołu, został też posłem do Sejmu kontraktowego z ramienia Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”. Od maja do października 1991 roku był prezesem Najwyższej Izby Kontroli. Roman Wyborski przypomniał, że pracowitości i determinacji profesora zawdzięczmy ponad tysiąc nowelizacji i dziewięć nowych ustaw organicznych wprowadzających samorząd lokalny przywracający demokratyczną podmiotowość społeczeństwu. Walerian Pańko zamyka dwudziestowieczny poczet ludzi wielkich zasług dla ponownego zaistnienia i naprawy Rzeczypospolitej, dziedzictwa wielowiekowej demokracji i cywilizacji.

Na zakończenie uroczystości wystąpił uniwersytecki Zespół Pieśni i Tańca „Katowice” pod kierunkiem Barbary Uracz. Program artystyczny zakończyła pieśń Mury Jacka Kaczmarskiego w wykonaniu artystów Filharmonii Śląskiej – solisty Tomasza Dziwisza i gitarzysty Dawida Bonka. Pieśń tę podchwycili wszyscy zgromadzeni.