W ciągu 50 lat istnienia Uniwersytetu Śląskiego wydarzyło się dużo. Powstawały nowe wydziały, nowe budynki, wprowadzano nowe kierunki kształcenia, a uczelnia rozrastała się i zmieniała swoje oblicze. O tym pamiętamy. Przez 26 lat istnienia „Gazety Uniwersyteckiej UŚ” opublikowaliśmy na ten temat wiele artykułów. Często zapominamy jednak o tych mniej ważnych wydarzeniach, na mniejszą skalę, bez których jednak uczelnia wyglądałaby dziś zupełnie inaczej. W niniejszym artykule zmierzyliśmy się połączeniem wydarzeń ważnych z ciekawymi, o których też warto pamiętać.

8 czerwca 1968 roku rozporządzeniem Rady Ministrów z połączenia Wyższej Szkoły Pedagogicznej i Filii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Katowicach został utworzony Uniwersytet Śląski w Katowicach (dziewiąta tego typu uczelnia w Polsce). Zarządzeniem Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego z 31 lipca 1968 roku utworzono czterowydziałową strukturę Uniwersytetu. Powołano do życia: Wydział Matematyki, Fizyki i Chemii; Wydział Prawa i Administracji; Wydział Humanistyczny; Wydział Wychowania Technicznego. Pierwszym rektorem Uniwersytetu Śląskiego został prof. Kazimierz Popiołek. Wraz z powołaniem do życia śląskiej Alma Mater swoją działalność rozpoczęła Biblioteka Główną Uniwersytetu Śląskiego oraz uczelniana oficyna wydawnicza – Dział Wydawnictw Uniwersytetu Śląskiego. 1 października 1968 roku odbyła się uroczysta inauguracja I roku akademickiego na Uniwersytecie Śląskim. Uczelnia rozpoczęła działalność, licząc 5724 studentów (na studiach dziennych, wieczorowych i zaocznych).

Inauguracja pierwszego roku akademickiego na Uniwersytecie Śląskim

21 listopada 1969 roku zainaugurowało działalność Studenckie Radio Egida, które w akademiku w Katowicach-Ligocie wyemitowało swój pierwszy program „Dziennik akademicki”. Pierwszym kierownikiem radia był Franciszek Procek. W grudniu 1969 roku rozstrzygnięty został konkurs na nazwę Radia. Spośród kilkudziesięciu propozycji zgłoszonych przez mieszkańców osiedla akademickiego jury wybrało tę, która obowiązuje do dziś. Początkowo Egida działała jako radiowęzeł (w DS2 i DS3) i dopiero w 1973 roku uzyskała status Studenckiego Studia Radiowego Egida. W 1989 roku Radio zwróciło się do Ministerstwa Łączności RP z pismem o przyznanie koncesji radiowej. Egida została zarejestrowana pod numerem 107. Wśród pierwszych egidowców należy wymienić takie nazwiska, jak: Marek Mikuła, Jan Kochańczyk, Edward Kabiesz, Janusz Kucik, Ewa Minkina, Małgorzata Przybyła (druga kierownik Radia), Janusz Muszyński. Studencka rozgłośnia była pierwszym przystankiem w karierze kilku znanych dzisiaj dziennikarzy.

Karty radiowe egidowców z lat 80. XX wieku

W 1971 roku powołano do życia – zarządzeniem Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego z 15 maja 1971 roku – w miejsce byłego Studium Nauczycielskiego w Cieszynie Wyższe Studium Nauczycielskie jako Filię Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Nowo utworzona jednostka miała kształcić w toku trzyletnich studiów zawodowych nauczycieli filologii polskiej, historii z wychowaniem obywatelskim i nauczania początkowego z wychowaniem muzycznym. Siedzibą Filii został budynek przy ulicy Bielskiej 62 w Cieszynie wybudowany w 1910 roku na potrzeby Polskiego Seminarium Nauczycielskiego. W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych w gmachu na wzgórzu było niezwykle tłoczno. Prócz Liceum Pedagogicznego (istniejącego oficjalnie do roku 1963) na parterze w latach 1945–1970 mieściła się Szkoła Ćwiczeń (zajmowała te pomieszczenia już w latach 1911–1939) i przedszkole (do roku 1971), a w 1960 roku otwarto tu Studium Nauczycielskie. Po wprowadzeniu się Filii konieczny był generalny remont oraz dostosowanie budynku do nowych potrzeb, w tym budowa domów studenckich. Organizatorem i pierwszym kierownikiem nowej jednostki został prof. dr hab. Józef Chlebowczyk, prorektor Uniwersytetu Śląskiego ds. Filii w Cieszynie. Uroczysta inauguracja I roku akademickiego w Filii Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie odbyła się 4 października 1971 roku. Studia podjęło 140 studentów. Filia ulegała kilkukrotnie zmianom strukturalnym, otwierano nowe kierunki, zmieniał się profil kształcenia, następowała rozbudowa całej uczelni, co miało wpływ także na cieszyńską Filię UŚ. Pod koniec roku akademickiego 1972/73 Wyższa Szkoła Nauczycielska w Cieszynie uległa likwidacji, a rok akademicki 1977/78 Filia UŚ zainaugurowała w ramach nowej struktury – powołano Wydział Pedagogiczno-Artystyczny, a jego dziekanem został doc. dr hab. Antoni Gładysz (prorektor ds. Filii w latach 1974–1977).

Prof. dr hab. Józef Chlebowczyk, prorektor ds. Filii w Cieszynie w latach 1970–1974 i doc. dr hab. Antoni Gładysz, dziekan Wydziału Pedagogiczno-Artystycznego, prorektor ds. Filii w latach 1974–1977

Pierwszym nowo wzniesionym obiektem był oddany do użytku we wrześniu 1973 roku Dom Studenta „Uśka”. Tutaj znalazły miejsce także klub studencki, gabinet lekarski i dentystyczny, w rok później uruchomiono stołówkę. Zmodernizowano także stary internat na potrzeby DS „Cieszko”. W październiku 1978 roku otwarto nowy obiekt przeznaczony dla kierunku wychowania muzycznego (budynek „D”). Wybudowano dwa obiekty mieszkaniowe dla nauczycieli akademickich. W 1980 roku oddano do użytku aule na 460 osób, a w latach 1982 i 1985 dwa pawilony dydaktyczne Instytutu Kształcenia Plastycznego. W roku 1982 otwarto także Dom Studiującego Nauczyciela. W obiekcie pojawiła się również biblioteka. W latach 90. powstały obiekty sportowe: hala oraz kryty basen. W 1992 roku sfinalizowano budowę obiektu dydaktyczno- -warsztatowego Collegium Technicum dysponującego siecią urządzeń komputerowych, audiowizualnych, salami ćwiczeń. Tutaj mieściła się także Sekcja Wydawnicza Filii. W tym samym okresie wzniesiono również Hotel „Academicus”.

W 2002 roku została ponownie przekształcona struktura organizacyjna Filii Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie przez powołanie Wydziału Artystycznego oraz Międzynarodowej Szkoły Nauk o Edukacji i Kulturze, a rok później pojawił się Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji. W 2005 roku zniesiono Filię w Cieszynie jako zamiejscową jednostkę organizacyjną. Odtąd Wydział Artystyczny i Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji stały się integralną częścią uczelni.

17 maja 1973 roku władze miejskie Sosnowca przekazały uczelni w użytkowanie teren wraz z kompleksem budynków dla nowo powstającego Wydziału Filologicznego: przy ul. Tomasza Bando 8 i 10 (obecnie ul. Żytnia) i przy ul. Kazimierza Pułaskiego 6 oraz pomieszczenia w budynku przy ul. Czerwonego Zagłębia (obecnie ul. 3 Maja). Podstawą struktury organizacyjnej Wydziału były: istniejący od 1969 roku Instytut Filologii Polskiej na Wydziale Humanistycznym oraz filia UŚ w Sosnowcu działająca na zasadach organizacyjnych Wyższego Studium Nauczycielskiego. Organizatorem i jednocześnie dziekanem nowego wydziału został doc. dr hab. Władysław Lubaś. W 1974 roku Instytut Filologii Polskiej w Sosnowcu otrzymał budynek przy ul. Bolesława Bieruta 6 (obecnie ul. Kościelna) w Sosnowcu, a nowo powstały Instytut Filologii Rosyjskiej – obiekt poszkolny przy ul. Tomasza Bando 12 (obecnie ul. Żytnia).

Instytut Filologii Polskiej w Sosnowcu, marzec 1976 roku

Doc. dr hab. Tadeusz Bujnicki (dziekan Wydziału Filologicznego w latach 1975–1977) i doc. dr hab. Ireneusz Opacki, prorektor Uniwersytetu Śląskiego (1981–1982), dziekan Wydziału Radia i Telewizji (1987–1991), prodziekan Wydziału Filologicznego (1973–1977), dyrektor Instytutu Literatury i Kultury Polskiej (1977–1987) i Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej (1991–2002), twórca i kierownik Zakładu Teorii Literatury (1974–2002)

2 października 1975 roku na uroczystości rozpoczęcia nowego roku akademickiego nadano po raz pierwszy godności doktora honoris causa Uniwersytetu Śląskiego. Otrzymali je matematyk prof. dr hab. Stanisław Turski oraz publicysta i politolog dr Edmund Jan Osmańczyk.

Pierwsze godności doktora honoris causa Uniwersytetu Śląskiego nadano prof. dr. hab. Stanisławowi Turskiemu i dr. Edmundowi Janowi Osmańczykowi

Latem 1977 roku pracownicy Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego – asystenci mgr Jan Leszkiewicz i mgr Jerzy Wach – wzięli udział w wyprawie polarnej na Spitsbergen. Była to wprawdzie wyprawa zwana szczecińską, gdyż uczestniczyli w niej również pracownicy Wyższej Szkoły Morskiej w Szczecinie oraz Akademii Rolniczej w Szczecinie, formalnie jednak naukowcy rozpoczęli długą i owocną historię wypraw polarnych Uniwersytetu Śląskiego. Obszarem badań był rejon Lodowca Antonia (Antoniabreen) na południowym wybrzeżu Fiordu Van Keulen.

II Wyprawa Uniwersytetu Śląskiego na Spitsbergen (i pierwsza samodzielna) odbyła się latem 1978 roku. Kierownikiem był dr Jacek Jania, a w wyprawie uczestniczyli: dr Andrzej Kamiński, mgr Jan Leszkiewicz i mgr inż. Andrzej Kozik. Badania geomorfologiczne, meteorologiczne oraz hydrologiczne prowadzono w krasowym masywie Tsjebysjovfjellet na południowym wybrzeżu Fiordu Hornsund oraz na Lodowcu Nordfall. Bazą wyprawy był stary traperski domek stojący w pobliżu ruin stacji „Konstantinovka” w Gåshamna (Zatoce Gęsi).

W czerwcu 1979 roku do Zatoki Gęsi przypłynęła kolejna wyprawa UŚ pod kierownictwem dr. Andrzeja Kamińskiego. Wśród pozostałych uczestników byli: dr Tadeusz Szczypek, mgr Jerzy Wach i mgr Zbigniew Lentowicz, studenci geografii: Jan Maciej Waga i Romuald Ptaszny i pierwsza kobieta – mgr Wiesława Ewa Krawczyk, która organizowała laboratorium chemiczne w Polskiej Stacji Polarnej i wykonywała analizy próbek wody. Wyprawie towarzyszył Janusz Karkoszka, dziennikarz „Trybuny Robotniczej”, który pełnił także obowiązki obserwatora meteorologicznego. Domek traperski był za mały dla tak dużej grupy, w jego pobliżu stanęły zatem dwa wojskowe namioty.

Latem 1979 roku przebywała w rejonie Fiordu Hornsund największa grupa naukowców ze Śląska. Kierownikiem II Wyprawy Instytutu Geofizyki PAN na Spitsbergen był geograf z UŚ doc. dr hab. Marian Pulina. Oprócz badań naukowych kontynuowano też remont i rozbudowę Polskiej Stacji Polarnej w Zatoce Białego Niedźwiedzia. W grupie letniej tej wyprawy uczestniczyli doc. dr hab. Andrzej Różkowski z Instytutu Geologicznego oraz mgr Stanisław Ćmiel z UŚ. Doc. Pulina przebywał w rejonie Hornsundu przez 12 miesięcy. Zimowanie w Polskiej Stacji Polarnej pozwoliło na przeprowadzenie badań denudacji chemicznej w niezlodowaconej zlewni Fuglebekken oraz zlodowaconej zlewni Werenskioldbreen w pełnym roku hydrologicznym. Z dalekiego Spitsbergenu przychodziły do współpracowników doc. Puliny karteczki z opisem prowadzonych badań, a czytelnicy śląskich gazet otrzymywali barwne relacje red. Karkoszki uzupełnione zdjęciami białych niedźwiedzi.

Doc. Marian Pulina – Hornsund w 1979 roku

22 grudnia 1978 roku w Stoczni Szczecińskiej im. A. Warskiego zwodowano masowiec m/s Uniwersytet Śląski. Jego matką chrzestną została śp. prof. dr hab. Wanda Mrozkowa – była dyrektor Instytutu Socjologii Wydziału Nauk Społecznych. W uroczystości podniesienia bandery (1 czerwca 1979 roku) uczestniczyła delegacja uczelni: prof. Maksymilian Pazdan, prof. Jolanta Małuszyńska, Studencki Zespół Pieśni i Tańca „Katowice” i prof. Wanda Mrozkowa. Pierwszym kapitanem statku został kpt.ż.w. Antoni Tatarski, który dowodził nim przez dwa lata. Profesor Mrozkowa, korzystając z przywileju matki chrzestnej, kilkakrotnie uczestniczyła w rejsach m/s Uniwersytet Śląski, m.in.: obyła długą podróż poprzez Hamburg aż do Zatoki Meksykańskiej. Masowiec w pierwszym okresie swej służby morskiej generalnie kursował po tej trasie i na ogół z tymi samymi ładunkami: ze Szczecina płynął z polskim węglem do któregoś z zachodnioeuropejskich portów, potem, najczęściej „na pusto”, czyli bez ładunku, płynął do portów Zatoki Meksykańskiej, by załadować paszę, zboże lub kukurydzę i wrócić do Polski. W 2001 roku ze względu na utratę polskiej przynależności państwowej masowiec został wykreślony z rejestru okrętowego prowadzonego przez Izbę Morską w Szczecinie. Od tego roku statek pływał pod banderą Malty, będąc w zarządzie Polskiej Żeglugi Morskiej PP. 5 stycznia 2010 roku został sprzedany firmie Chittangagong z Bangladeszu na zewnętrznym kotwicowisku. Zgodnie z warunkami kontraktu nazwa jednostki została zmieniona.

Masowiec m/s „Uniwersytet Śląski”

2 czerwca 1982 roku Uniwersytet Śląski otrzymał nowy gmach na potrzeby Wydziału Nauk o Ziemi – 18-piętrowy budynek w Sosnowcu przy ul. Mielczarskiego (obecnie ul. Będzińska). Była to najwyższa budowla Zagłębia. Niestety w końcu lat 70. zabrakło funduszy na projektowany blok dydaktyczny z aulą. Największe pomieszczenie wykładowe urządzone w budynku laboratorium mogło z trudem pomieścić 80 osób. W latach 80. i 90. XX wieku Uniwersytet Śląski nie borykał się z brakiem studentów, wręcz przeciwnie. Na pierwszych latach geografii studiowało po 80–100 osób na roku, podobnie na geologii. Bardzo popularne były także zaoczne studia geograficzne (ponad 300 osób na roku). Sytuacja ta zmusiła Wydział do częściowej przynajmniej poprawy warunków prowadzenia wykładów. Dokonano daleko posuniętej adaptacji największego pomieszczenia w budynku laboratoryjnym na amfiteatralną salę wykładową dla 101 słuchaczy. Rada Wydziału Nauk o Ziemi 25 października 1994 roku nadała sali imię profesora Eugeniusza Romera w uznaniu jego zasług dla geografii, a przede wszystkim stworzenia oryginalnej polskiej szkoły kartograficznej oraz za wielki patriotyzm.

Projekt siedziby Wydziału Nauk o Ziemi prezentowany I sekretarzowi KW PZPR Zdzisławowi Grudniowi

Słynna „Żyleta” doczekała się w końcu pięknej i nowoczesnej auli. 30 stycznia 2004 roku dokonano oficjalnego otwarcia Międzywydziałowej Auli oraz Centrum Konferencyjnego przy Wydziale Nauk o Ziemi w Sosnowcu. Aula od razu została „ochrzczona” – gdy rektor dziękował generalnemu wykonawcy i chwalił jego rzetelność oraz wysoką jakość wykonanych prac, kilka metrów od jego ramienia spadła obudowa lampy sufitowej. Przez aulę przebiegła burza oklasków i salwa śmiechu, ale komentowano, że to na szczęście. Nowo wybudowany trójkondygnacyjny budynek obejmował zespół sal wraz z wielofunkcyjną aulą akademicką dla 500 słuchaczy, z możliwością podziału na dwie równorzędnie wyposażone sale audytoryjne: dolną dla 270 słuchaczy i górną dla 230 słuchaczy.

24 grudnia 1991 roku Uniwersytet Śląski został przyłączony do internetu. Informatyzacja uczelni zaczęła się jednak dużo wcześniej. 14 lutego roku 1976 roku minister nauki, szkolnictwa wyższego i techniki utworzył na Uniwersytecie Śląskim nową jednostkę międzywydziałową – Centrum Techniki Obliczeniowej, którego zadaniem była działalność usługowa w zakresie informatyki na rzecz uczelni. Przed Centrum Techniki Obliczeniowej istniał Ośrodek Obliczeniowy, który powstał, gdy nie było Uniwersytetu Śląskiego, a mianowicie w filii Uniwersytetu Jagiellońskiego, w Zakładzie Fizyki Jądrowej. Gdy powstał Uniwersytet Śląski, komputery znalazły swoje miejsce na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii, aż w końcu dla wspomagania informatyki utworzono jednostkę międzywydziałową CTO. Komputery, na których pracowano w Centrum Techniki Obliczeniowej, z biegiem czasu były coraz lepsze: od Odry 1003, przez Odrę 1204, Odrę 1305, RIAD 32, RIAD 34, aż do IBM 4341. Zadania, które realizowały, ewoluowały również: od obliczeń naukowych do przetwarzania danych dla administracji uczelni. Na początku lat 90., w związku z otwarciem się Polski na świat, CTO włączyło się w rozwój sieci komputerowych, początkowo polskiej części sieci EARN/BITNET, a wkrótce i polskiego internetu. W roku 2002 zmiany w CTO zostały uwieńczone przemianą jednostki w Centrum Technik Informatycznych, do którego zadań należały administracja uczelnianą siecią komputerową USNET, prowadzenie usług sieciowych i prowadzenie serwisu WWW Uniwersytetu Śląskiego. W tym samym roku rozpoczęło się wdrażanie systemu obsługi studiów USOS. Zintegrowana pod koniec 2005 roku uczelniana sieć komputerowa obejmowała 6 miast i około 100 urządzeń sieciowych. W skład USK wchodziło 41 sieci lokalnych i ok. 3500 komputerów. W 2007 roku dokonano kolejnej reorganizacji służb informatycznych. Powołano do życia Pion IT składający się z Działu Informatycznej Obsługi Toku Studiów, Działu Informatycznych Systemów Zarządzania, Działu Administracji Sieci i Usług Sieciowych oraz Dział Portalu i Serwisu WWW. Wtedy właśnie na Uniwersytecie Śląskim uruchomiono system SAP. W kolejnych latach do Pionu IT włączono Sekcję Teletechniczną oraz utworzono Sekcję Zarządzania Infrastrukturą Informatyczną. Cały czas rozszerza się wachlarz oferowanych usług informatycznych. Obejmuje on serwisy WWW, Wi-Fi, hosting, usługi wideo, klaster obliczeniowy oraz wspomniane wcześniej systemy zarządzania uczelnią. Obecnie uczelniana sieć komputerowa tworzy spójną całość obejmującą wszystkie lokalizacje Uniwersytetu Śląskiego. Na bieżąco monitoruje się bezpieczeństwo sieci. W 2017 roku na serwery Uniwersytetu Śląskiego przesłano 52 275 925 maile, z czego aż 84 proc. sklasyfikowano jako wiadomości niebezpieczne lub spam.

Centrum Techniki Obliczeniowej w latach 70. XX wieku

Wiosną 1999 roku na wniosek Samorządu Miasta Rybnika rozpoczęto realizację przekształcenia zespołu poszpitalnego w ośrodek akademicki. Budynki istniejące przekształcono funkcjonalnie w nowoczesne centrum kształcenia, powstały także obiekty nowe. Stworzono harmonizującą ze sobą, otoczoną zielenią przestrzeń publiczną. W październiku 2000 roku w Rybniku ruszyły zajęcia dydaktyczne dla słuchaczy Centrum Kształcenia Inżynierów (Politechnika Śląska), rok później kształcenie rozpoczął Uniwersytet Śląski, a w kolejnym roku Uniwersytet Ekonomiczny. Ośrodek Dydaktyczny Uniwersytetu Śląskiego w Rybniku powstał w efekcie podpisanego w dniu 24 lipca 2000 roku porozumienia pomiędzy Miastem Rybnikiem a Uniwersytetem Śląskim, na mocy, którego, uznając za konieczne zwiększenie dostępności i rozszerzenie oferty kształcenia, postanowiono uruchomić na terenie Rybnika zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny Uniwersytetu Śląskiego prowadzący kształcenie na poziomie licencjackim. W roku akademickim 2003/2004 mury rybnickiego ośrodka opuścili pierwsi absolwenci. Pracownicy oraz studenci mieli do dyspozycji nowoczesne aule, punkty biblioteczne oraz wyposażone w najnowszy sprzęt pracownie komputerowe. Dzięki unijnym dotacjom utworzono Laboratorium Nowoczesnych Technologii Przemysłowych i Centrum Upowszechniania Technologii Informatycznych. W roku 2006/2007 w Rybniku studiowało ponad 1000 osób, ale w roku 2013 już tylko 406 studentów stacjonarnych i 62 niestacjonarnych. Ze względu na spadek liczby studentów oraz duże koszty utrzymania 28 maja 2013 roku Senat Uniwersytetu Śląskiego podjął decyzję o wycofaniu się z Ośrodka Dydaktycznego w Rybniku. Studenci kształcący się w Rybniku od 1 października 2013 roku kontynuowali studia zgodnie z rozpoczętym cyklem kształcenia odpowiednio na Wydziale Nauk Społecznych i Wydziale Filologicznym w Katowicach.

Ośrodek Dydaktyczny w Rybniku, 2007 rok