Przekazaniu stacji Uniwersytetowi Śląskiemu przez miasto Jaworzno towarzyszyła konferencja „Naukowe badania – Wdrożenia – Edukacja” podsumowująca ponad 30-letnią współpracę uczelni z miastem. Terenowa Stacja Badawcza BIOGEO zlokalizowana jest na terenie Ośrodka Edukacji Ekologiczno-Geologicznej GOEsfera utworzonego w roku 2014 w kamieniołomie Sadowa Góra w Jaworznie. Ośrodek corocznie przyjmuje 70 tysięcy odwiedzających, pełniąc nie tylko funkcje edukacyjną i rekreacyjną, ale w równym stopniu tworząc zaplecze kulturalnych wydarzeń organizowanych dla mieszkańców Śląska i Małopolski.

Naukowcy Uniwersytetu Śląskiego podczas spotkania inaugurującego działalność Terenowej Stacji Badawczej BIOGEO

Kamieniołom Sadowa Góra przez długi czas był niezauważalny w krajobrazie górniczego miasta. Dopiero wspólne prace badawcze przyrodników z Uniwersytetu Śląskiego – biologów i geologów – pozwoliły na rozpoczęcie nowej historii dawnego wyrobiska. Eksploatację kamienia wapiennego i dolomitu prowadzono tu jeszcze przed II wojną światową z wykorzystaniem materiałów wybuchowych. Po górniczej działalności pozostały dwie połączone odkrywki o łącznej powierzchni ponad 30 ha i głębokości przekraczającej 35 metrów. Na teren porzuconego kamieniołomu zaczęły spontanicznie wkraczać grupy roślin i zwierząt. Dziś w trudnych warunkach siedliskowych występuje 611 gatunków, a wśród nich są przedstawiciele gatunków chronionych i rzadkich. Niezwykle wartościowe okazały się też struktury geologiczne. Najciekawszą i najbardziej okazałą jest silnie pofalowana, stropowa powierzchnia grubej ławicy wapienia uformowana w charakterystyczne pręgi – megariplemarki – ślad potężnego tsunami z przeszłości. Stwierdzono także liczne ślady życia organicznego, morza sprzed 230 mln lat. Przy odrobinie szczęścia można napotkać kości triasowego gada Nothosaurusa o długości ciała około 2–4 metrów.

Informacji o różnorodności biologicznej i przemianach świata organicznego (również w czasie geologicznym) dostarczają swoimi badaniami naukowcy z Uniwersytetu Śląskiego.

Dotychczas opublikowane opracowania naukowe pracowników uczelni dotyczące Jaworzna wpisują się w zakres badań ekologii miasta prowadzonych w Polsce i na świecie szczególnie intensywnie w drugiej połowie XX wieku. Najważniejsze z nich to praca doktorska Barbary Tokarskiej-Guzik (1991) pt. Flora naczyniowa miasta Jaworzna jako przykład skutków oddziaływania czynników antropopresyjnych na środowisko przyrodnicze w rejonie uprzemysłowionym przygotowana pod kierunkiem prof. dr. hab. Krzysztofa Rostańskiego, opublikowana ze środków Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska na zlecenie Zarządu Miasta Jaworzna. Dziś ma ona wymiar historyczny, ukazuje szczegółowe rozmieszczenie gatunków roślin i jest podstawą do analizy przemian i dynamiki flory miasta w czasie i przestrzeni.

Kolejne prace mają znaczenie zarówno poznawcze (inwentaryzacja i dokumentacja stanu zasobów, określenie kierunków zmian we florach), jak i aplikacyjne, np. projektowanie i tworzenie obszarów chronionych, wskazania do planów zagospodarowania przestrzennego.

Warto również zwrócić uwagę na publikację poświęconą sasance otwartej – roślinie będącej symbolem miasta, która jeszcze w połowie lat 90. XX wieku miała w Jaworznie bardzo liczne stanowisko. Kolejna prezentuje bogactwo florystyczne łąk wilgotnych spotykanych jeszcze w wielu miejscach na terenie Jaworzna, ale także zagrożenia związane przede wszystkim z zaprzestaniem tradycyjnego użytkowania. Dominujący nurt badań przyrody nieożywionej prowadzony jest przez paleontologów i geologów strukturalnych, tektoników i stratygrafów Wydziału Nauk o Ziemi UŚ, skupia się na zróżnicowaniu morfologicznym obszaru, a nawet zagadnieniach geofizycznych wgłębnej budowy podłoża.

Dotychczas na terenie Jaworzna zrealizowano 29 prac dyplomowych z zakresu nauk przyrodniczych i społecznych, w tym 2 prace doktorskie.

Naszą wiedzę dotyczącą geo- i bioróżnorodności oraz doświadczenie zdobyte we wspólnych opracowaniach wykorzystujemy w kształceniu studentów. Jaworzno jest miejscem realizacji zajęć terenowych, gromadzenia danych na potrzeby prac dyplomowych. Oddana obecnie stacja badawcza wnosi nowy potencjał do rozwoju nauk przyrodniczych. Będzie wykorzystana również w celu przeprowadzania ćwiczeń terenowych i seminariów oraz jako miejsce spotkań w ramach konferencji naukowych. Będzie to także doskonałe miejsce do wstępnej segregacji i opisu pobranych próbek skalnych, prowadzenia eksperymentów badawczych, hodowli roślin w komorach wzrostu, na poletkach badawczych i w szklarni.

Barbara Tokarska-Guzik
Krzysztof Szopa
Agnieszka Chećko
Edyta Sierka