Pokrótkiej i ciężkiej chorobie 9 marca 2008 roku zmarł w Tychach prof. dr hab. Jan Poplucz - długoletni, zasłużony i ceniony pracownik naukowy szkolnictwa wyższego na Śląsku. Rozważamy drogę życia i działalność Profesora J. Poplucza, zawsze wiernego naukowej prawdzie, aktywnego i wrażliwego uczestnika przemian, naukowca o wysokiej etyce zawodowej, człowieka zawsze otwartego na potrzeby innych.

Jan Poplucz, syn Augustyna i Weroniki z domu Cichy, urodził się 21 grudnia 1932 roku w Koziborze. Przed podjęciem pracy zawodowej na Uniwersytecie Śląskim był zatrudniony w szkole podstawowej na stanowisku nauczyciela, następnie pełnił funkcję zastępcy kierownika szkoły. Pracował również w Związku Kształcenia i Badań Oświatowych w Katowicach.

Promotorem Jego pracy magisterskiej był prof. dr hab. Jan Zborowski, a dysertacji doktorskiej (1970 r.) - prof. dr hab. Jan Bohucki z Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Katowicach.

W 1970 roku rozpoczął pracę jako adiunkt na Wydziale Pedagogiki i Psychologii UŚ. Rozprawę habilitacyjną na temat "Organizacja zespołów nauczycielskich " przygotował pod kierunkiem prof. dr. hab. Wincentego Okonia i obronił na Uniwersytecie Warszawskim w 1975 roku. Tytuł profesora nadzwyczajnego nauk humanistycznych ("belwederskiego") nadano J. Popluczowi 11 lipca 1985 roku. Do chwili przejścia na emeryturę w 2003 roku był kierownikiem Katedry Organizacji i Kierowania Placówkami Oświatowymi UŚ.

Profesor J. Poplucz zajmował się pedagogiką, dydaktyką, pedeutologią i pedagogiką pracy. Jego dorobek naukowy, w całości z pedagogiki, był przede wszystkim wynikiem oryginalnych, w tym również eksperymentalnych badań empirycznych i objął kilka komplementarnych nurtów tematycznych. Terenem swojej pierwszej eksploracji badawczej Profesor uczynił zagadnienie procesu pedagogicznego w zakładzie pracy. Efektem jego badań są takie publikacje, jak Wychowawcza rola przedsiębiorstwa (Warszawa 1978), Planowanie działań pedagogicznych w zakładzie pracy (Warszawa 1981), Wybrane zagadnienia pedagogiki zakładu pracy (Katowice 1978).

Główną zasadą zorganizowanej działalności jest planowanie, warunek sprawności, będącej jedną z podstaw efektywności. Praca z ludźmi, a zwłaszcza kierowanie nimi, wymaga dużej wiedzy i doświadczenia. Od jej poziomu zależy niejednokrotnie stan stabilizacji załogi.

Poświęcone zakładowi pracy badania charakteryzowały się systemowym podejściem do problematyki pedagogicznej zakładu. Pozwoliły one na zwiększenie celowości działań w zakładzie pracy, poprawę sposobów oddziaływania, a także skuteczności wychowawczej zakładu. Wyniki badań obejmowały zagadnienia planowania pedagogicznego w odniesieniu do systemu wychowawczego, efektów wychowania, postaw i oczekiwań zawodowych pracowników, warunków decydujących o celowo zorganizowanej działalności wychowawczej, działaniach pedagogicznych. Prace z tego zakresu wzbudzają refleksję organizatorów działalności wytwórczej nad zagadnieniem takiego kierowania pracownikami, które uwzględnia wzajemne oczekiwania i potrzeby stron (pracowników i pracodawców), co w rezultacie prowadzi do zwiększenia wydajności pracy.

Przedsiębiorstwa w badaniach Profesora analizowane były w kategoriach organizacyjnych, ekonomiczno-technologicznych, socjopsychologicznych i wychowawczych. Przedstawiony sposób rozumienia działalności wychowawczej zakładu oraz jej planowania wskazuje, że na każdym stanowisku możliwa i potrzebna jest zorganizowana praca wychowawcza, skonkretyzowana, powiązana z ogólnymi celami społecznymi. Tylko tego rodzaju systematyczna działalność pozwoliła dokładniej poznać każdego pracownika, określić jego postawy, dostosować działania wychowawcze przyczyniając się do jego rozwoju i doskonalenia.

Zupełnie nowe, interesujące z różnych punktów widzenia tereny rzeczywistości pedagogicznej i dydaktycznej, odkrywał Profesor Jan Poplucz w studiach nad konfliktami oraz organizacją czynności nauczycielskich i optymalizacją działania pedagogicznego na lekcji.

Problematyka pedeutologiczna zaznaczona została w twórczości naukowej Profesora takimi publikacjami książkowymi, jak m.in.: Konflikty w zespołach nauczycielskich: wpływ konfliktów na funkcję pedagogiczną szkoły (Warszawa1973); Organizacja czynności nauczycielskich: zastosowanie teorii czynności i prakseologii do pedagogiki (Warszawa 1978); Optymalizacja działania pedagogicznego na lekcji (Warszawa 1984); Struktura systemu społecznego zespołów nauczycielskich a kierowanie szkołą (Katowice 1975); Organizacja zespołów nauczycielskich w szkole: wpływ integracji zespołów na postawy nauczycieli wobec pracy pedagogicznej (Warszawa 1975).

Jedynym z podstawowych czynników warunkujących wydajność pracy jest atmosfera, w jakiej ludzie ją wykonują. Dobre samopoczucie pracowników wpływa na lepsze pełnienie przez nich obowiązków. Poznawanie stosunków w zespole nauczycielskim ma znaczenie zasadnicze, gdyż w zależności od nich kształtuje się atmosfera wychowawcza w całej szkole. Ujawnianie mechanizmów zakłócających kontakty w gronie nauczycielskim ma duże znaczenie praktyczne, ponieważ ułatwia dokonanie ich właściwej diagnozy, zastosowanie odpowiednich środków profilaktycznych i terapeutycznych.

Do mechanizmów powodujących konflikty, wynikające z obiektywnej sytuacji, położenia osobistego, jak i stanów psychicznych, szczególnie motywacji i dążeń, interesów, poglądów, doświadczeń i nastrojów, w odniesieniu do nauczycieli dochodzą czynniki specyficzne. Są one związane z towarzyszącym pracy nauczyciela napięciem emocjonalnym, wynikającym z obowiązku oddziaływania na wychowanków i konieczności stałego doskonalenia samego siebie, a także z warunkami zawodowymi.

Te i inne komplikacje tkwiące w zawodzie nauczycielskim skłoniły Profesora do badań nad życiem i pracą nauczycieli w aspekcie przebiegających między nimi kontaktów i przeżywanych przez nich konfliktów.

Poziom nauczania wyznaczają nie tylko pedagogiczne i materialne warunki szkoły, lecz także, a może przede wszystkim - system wartości nauczycieli i ich samopoczucie, będące podstawowym elementem identyfikowania się z zawodem. Jednym z czynników kształtujących zadowolenie z pracy są prawidłowe kontakty w gronie pedagogicznym.

Stosunki nauczycieli w radach pedagogicznych są pod wieloma względami specyficzne, tak pod względem treści, przebiegu i uwarunkowań, jak i skutków.

Przedmiotem przeprowadzonych badań przez J. Poplucza były takie układy między nauczycielami, które prowadziły do konfliktów i hamowały normalny tok pracy szkolnej, a tym samym stanowiły przeszkodę w realizacji założeń dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych. Profesor, analizując sytuacje konfliktowe, ograniczył się do stosunków panujących w zespołach nauczycielskich.

Badaniom i analizom przyświecały cele dotyczące rejestracji ilościowych rozmiarów konfliktów i ich przyczyn; typów konfliktów pod względem ich ostrości (tj. siła przebiegu, zasięg, czas trwania), ustalanie czynników ułatwiających przebieg kontaktów oraz sposobów rozwiązywania konfliktów.

Kompleksowe badania prowadzone przez J. Poplucza dotyczyły interakcji zachodzących w radach pedagogicznych i ich konsekwencji pedagogicznych. Sądzimy, że badania dotyczące konfliktów ułatwiły nauczycielom refleksję nad stosunkami współżycia w ich własnych zespołach i stanowiły pomoc w rozwiązywaniu spraw konfliktowych.

J. Poplucz w dociekaniach naukowych skupił się nad organizacją czynności nauczycielskich w procesie dydaktyczno-wychowawczym szkoły. Działania pedagogiczne dotyczyły lekcji szkolnych, wzajemnych relacji nauczyciela i uczniów.

Profesor nie ograniczał się jedynie do przedstawiania wzorów działań pedagogicznych słabo akcentowanych w literaturze. Poglądy na temat działania pedagogicznego nauczycieli i uczniów na lekcjach nie były wyłącznie następstwem analiz teoretycznych J. Poplucza, lecz w dużym stopniu były wynikiem badań empirycznych prowadzonych w tej dziedzinie od wielu lat. Monografie Autora są rezultatem konfrontacji założeń teoretycznych z praktyką.

Wszelkie działania pedagogiczne stanowią wiodące zagadnienia pedagogiki i praktyki pedagogicznej. Praca pedagogiczna składa się z różnorodnych działań nauczycieli i uczniów.

W działaniu Autor wyodrębniał takie składniki, jak: opracowanie informacji, które są przedmiotem kształcenia i wychowania, motywowanie, kontrola i korekta wyników. Elementy te w praktyce przybierają postać czynności, zabiegów, poczynań modyfikowanych w określonych okolicznościach procesu dydaktyczno-wychowawczego, lekcji w zależności od celów oraz warunków wpływających na jej przebieg i wyniki tej pracy.

J. Poplucz twierdził, że poznanie składników i organizacji działania pedagogicznego pozwoliło na przełamanie obserwowanej w praktyce jednostronności dydaktycznej. Działanie pedagogiczne nauczyciela i uczniów obejmuje kształcenie umysłu i charakteru i tylko właściwe zaprojektowanie i realizowane pozwala równocześnie osiągnąć zadania dydaktyczne i wychowawcze.

Długoletnie badania prowadzone przez J. Populcza, a dotyczące zasad organizowania działań nauczyciela i uczniów nie oznaczają, iż nauczyciel może bez własnego wysiłku odwzorowywać organizacje czynności na każdych zajęciach. Optymalizowanie działań pedagogicznych oznacza lepszą organizację, dokładniejsze ustalenie celów i stwarzanie potrzebnych warunków.

Do uprawianych przez siebie dyscyplin naukowych (pedagogika - pedeutologia - dydaktyka) podchodził refleksyjnie. Był autorem dużej liczby studiów, esejów naukowych, raportów, recenzji i artykułów w czasopismach, np. "Edukacja i Dialog", "Dyrektor Szkoły", "Chowanna", "Nowa Szkoła", "Wychowanie Na Co Dzień". Opublikował 10 książek oraz 180 artykułów. Był promotorem trzech dysertacji doktorskich i kilku recenzji profesorskich. Uczestniczył w konferencjach naukowych, szczególnie organizowanych przez Polskie Towarzystwo Pedagogiczne. Po przejściu na emeryturę podjął pracę w Górnośląskiej Wyższej Szkole Pedagogicznej w Mysłowicach, w której pozostał do 30 września 2006 roku.