18 listopada 2021 roku w auli im. A. Pawlikowskiego Wydziału Humanistycznego UŚ w Katowicach odbyła się uroczystość nadania tytułu doktora honoris causa Uniwersytetu Śląskiego Jordiemu Savallowi, wybitnemu muzykowi, katalońskiemu mistrzowi violi da gamba, jednemu z najwybitniejszych interpretatorów muzyki dawnej, zwłaszcza renesansu i baroku. W 2008 roku Jordi Savall został mianowany ambasadorem Unii Europejskiej ds. dialogu międzykulturowego i otrzymał tytuł artysty UNESCO na rzecz pokoju.

Jordi Savall, doktor honoris causa Uniwersytetu Śląskiego

W uroczystości uczestniczyli przedstawiciele władz samorządowych, duchowieństwa, korpusu dyplomatycznego, świata nauki, rektorzy zaprzyjaźnionych śląskich uczelni, członkowie Rady Uniwersytetu Śląskiego, Rady Rektorów Seniorów, rodzina i przyjaciele dostojnego doktoranta oraz społeczność akademicka Uniwersytetu Śląskiego. Partnerami wydarzenia byli: Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia, Miasto Katowice oraz Towarzystwo Kulturalne Fuga.

„Doktorat honoris causa Uniwersytetu Śląskiego dla pana Jordiego Savalla wyraża podziw i uznanie naszej wspólnoty akademickiej dla wielkiego humanisty, który ze studiowania i wykonywania muzyki dawnej uczynił narzędzie pokojowego zbliżenia i wzajemnej fascynacji muzyków oraz słuchaczy wielu kultur i narodów. W świecie naznaczonym podziałami historycznymi i dzielącym się wciąż na nowo Jordi Savall prowadzi niestrudzoną pracę przekraczania granic historycznych i politycznych, proponując nam porozumienie w jedynym języku uniwersalnym, jaki wynalazł człowiek – w muzyce” – napisał w publikacji uświetniającej ceremonię prof. dr hab. Ryszard Koziołek, rektor Uniwersytetu Śląskiego. Przedstawiając dostojnego doktoranta, rektor dowodził, że jest on „wcieleniem idei humanistyki jako pokojowej rozmowy pełnej zachwytu i chęci wzajemnego rozumienia, która dzieje się w otwartym świecie. Jako pielgrzym i przewodnik odkrywa pan dla nas porzucone ścieżki i wytycza nowe. Wsłuchani w tę rozmowę zapominamy o granicach między naszą współczesnością a przeszłością, o różnicach między stylami i gatunkami, o granicach politycznych i kulturowych, przez uszy trafia do nas obraz świata, który jest jeden i wspólny, rozległy, rozgadany i rozśpiewany. I mimo swego ogromu i różnorodności świat ten potrafi pan zmieścić w gościnnym instrumencie viola da gamba”.

Kończąc powitanie, rektor stwierdził:
– Pana wiedza i sztuka dowodzą, że dzięki muzyce możliwy jest niewyobrażalnie trudny dialog prowadzony równocześnie w wielu językach i wyrażający perspektywę tak różnych kultur, jak chrześcijańska, muzułmańska czy żydowska. Udowadnia pan, że rozmowa taka może być harmonijna, życzliwa i piękna.

Jordi Savall urodził się 1 sierpnia 1941 roku w katalońskiej Igualadzie. Zamiłowanie do muzyki wyniósł z rodzinnego domu. W latach 1959–1965 kształcił się w konserwatorium muzycznym w Barcelonie, równocześnie współpracując z Ars Musicae Barcelona. W 1968 roku wraz z żoną, wybitną sopranistką Montserrat Figueras, udał się do Bazylei, gdzie kontynuował studia pod opieką Augusta Wenzingera w Schola Cantorum Basiliensis, a po latach objął tam stanowisko swojego mistrza. Jordi Savall rozpoczął studia nad wiolonczelą, jednak odkrycie w paryskiej Bibliothèque nationale rękopisów wybitnego francuskiego gambisty Marina Marais’go (1656–1728) zapoczątkowało nie tylko ogromne zainteresowanie tym instrumentem, ale i wielką do niego miłość. Wiele lat wnikliwych badań, poszukiwań i dogłębnych studiów poświęconych violi da gamba zaowocowało w 1976 nagraniami mistrzów gambitów: Marina Marais’go, Sieura de Sainte-Colombe’a, François Couperina, Louisa de Caix d’Hervelois.

Uroczystość nadania tytułu doktor honoris causa Uniwersytetu Śląskiego

W 1991 roku Alain Corneau, tworząc na podstawie powieści Pascala Quignarda film pt. Wszystkie poranki świata opisujący życie Marina Marais’go, zaprosił do współpracy Jordiego Savalla. Muzyka w tym filmie stała się jednym z najważniejszych bohaterów.

Wspólnie z Montserrat Figueras Jordi Savall założył trzy znane zespoły: Hespèrion XX (1974), przekształcony później w Hespèrion XXI, La Capella Reial de Catalunya (1987) i Le Concert des Nations (1989), z którymi koncertował na całym świecie. W 1998 roku powołał do życia wytwórnię płytową Alia Vox, która propaguje nagrania Savalla i jego zespołów. „Nowatorsko zaprojektowane serie wydawnictw stanowią wielojęzyczną hybrydę albumu płytowego, audiobooka, eseju historycznego, przewodnika po historii sztuki i antologii tekstów źródłowych. Jordi Savall zaprasza widzów i słuchaczy do wehikułu czasu, proponując podróż, w której muzyka przemawia historią, historia zaś – muzyką” – pisze w recenzji dr hab. Marcin Trzęsiok, prof. AM. Albumy te rozeszły się w kilkumilionowym nakładzie, a ich programy przyciągały tłumy publiczności na koncertach.

W ogromnym dorobku płytowym Jordiego Savalla znajdują się m.in. interpretacje utworów Johna Dowlanda, Claudia Monteverdiego, Marina Marais’go, Georga Friedricha Händla, Johanna Sebastiana Bacha. W 2009 roku, w ramach szóstego Festiwalu „Misteria Paschalia” w Krakowie, Savall zaprezentował swój projekt Jerusalem. Do krakowskiego wykonania muzyk zaprosił artystów różnych wyznań i narodowości, m.in. z Hiszpanii, Francji, Belgii, Grecji, Izraela, Palestyny, Iraku, Azerbejdżanu, Turcji, Maroka, Afganistanu, Armenii i Syrii. Za Jerusalem muzyk został uhonorowany tytułem artysty UNESCO na rzecz pokoju.

Bogata kariera muzyczna J. Savalla (nagrał i wydał ponad 230 płyt z repertuaru muzyki średniowiecznej, renesansowej, barokowej i klasycznej, ze szczególnym uwzględnieniem tradycji muzycznej Hiszpanii oraz innych krajów basenu Morza Śródziemnego) przyniosła mu najwyższe zaszczyty na szczeblu krajowym i międzynarodowym, w tym m.in.: doktoraty honoris causa Uniwersytetu w Évorze (Portugalia), Barcelonie (Katalonia), Louvain (Belgia) i Bazylei (Szwajcaria); order Kawalera Legii Honorowej (Francja), Praetorius Music Prize przyznaną przez ministra kultury i nauki Dolnej Saksonii, Medalla d’Or de la Generalitat de Catalunya, Helena Vaz da Silva Award oraz prestiżową Nagrodę Fundacji Muzycznej Léonie Sonning – uznawaną za odpowiednik Nagrody Nobla w świecie muzycznym.

Jordi Savall jest nie tylko wybitnym artystą, fascynującym muzykiem, ale – jak podkreślił w laudacji prof. dr hab. Adam Dziadek, dziekan Wydziału Humanistycznego – także „znakomitym filologiem i myślicielem, który swoim dziełem przemierzającym epoki i różnorodne kultury tworzy wielką ideę nowoczesnego humanizmu. […] W Jego wielkim dziele łączą się w jedno najcenniejsze idee humanizmu, pokora i pieczołowitość filologa badającego dawne partytury, otwartość na Innego, na wielu Innych i ściśle powiązana z nią gościnność, która odrzuca bariery i wszelkie uprzedzenia, prawdziwy kult piękna i sztuki, nie tylko muzycznej, bo jego dzieła są eklektyczne i odznaczają się wyjątkowym synkretyzmem”.

Tradycją ceremonii nadania tytułu doktora honoris causa Uniwersytetu Śląskiego jest obdarowywanie dostojnego gościa pamiątkową rzeźbą. Autorem statuetki (z drewna) jest Tomasz Rzeźniczek z Wydziału Sztuki i Nauk o Edukacji. Po fanfarze Uniwersytetu Śląskiego i gratulacjach głos zabrał doktor honorowy. Dziękując za zaszczytne wyróżnienie, przypomniał swoją skomplikowaną drogę życiową, podkreślając znaczenie miejsc, czasu, a przede wszystkim ludzi, którzy ukształtowali jego osobowość, wrażliwość i sposób postrzegania otaczającego świata.

– Zawsze czułem, że muzyka jest najlepszym sposobem komunikacji z innymi, ponieważ nie można kłamać muzyką, nie można kłamać w muzyce. Od razu czuje się, gdy muzyk lub śpiewak nie są autentyczni. Wydaje mi się, że ta cecha, ta moc dialogu ze światem poprzez język muzyki, język, który nie potrzebuje tłumaczenia, który przemawia bezpośrednio do serc – była i jest dla mnie celem ostatecznym – przyznał artysta.

Zdaniem kompozytora uniwersalność muzyki pozwala nie tylko zaliczyć ją do prawdziwych nauk społecznych, ale umożliwia także użycie jej jako narzędzia komunikacji nawet z wrogami, muzyka bowiem – jak twierdzi Jordi Savall – buduje mosty, łączy Turków z Ormianami, Palestyńczyków z Izraelczykami, Afrykanów z Europejczykami. – Pewne rany, których nie da się zaleczyć w inny sposób, można zaleczyć muzyką. Być może to jest siłą sztuki. Pozwala nam znajdować sposób na dialog, odnalezienie się pomimo odmienności, różnicy wiar i sposobów postrzegania świata. Cieszę się, że do tego dzieła mogę się choć trochę przyczynić – zakończył wystąpienie Jordi Savall.

Uroczystość muzycznie uświetnił chór dydaktyczny pod dyrekcją dr hab. Aleksandry Zeman, prof. UŚ, towarzyszył mu Niemy Chór (pod dyrekcją mgr Anny Wojtas- -Rduch), który interpretował utwory w języku migowym.