Uniwersytet Śląski rozpoczyna realizację nowego przedsięwzięcia w ramach Programu Horyzont 2020. Projekt „Networking Ecologically Smart Territories – NesT” został dofinansowany w kwocie 119 600,00 EUR. Partnerem międzynarodowego projektu stało się Centrum Badań Krytycznych nad Technologiami UŚ założone z inicjatywy dr Anny Malinowskiej i dr hab. Michała Krzykawskiego, prof. UŚ.

Dr hab. Michał Krzykawski, prof. UŚ

„Networking Ecologically Smart Territories” (NesT) czyli „Ekologicznie inteligentne terytoria połączone w sieć” jest kontynuacją projektu „Real Smart Cities” realizowanego przez ostatnie trzy lata – również w ramach Programu Horyzont 2020. Miał on na celu znaleźć odpowiedź na pytanie, czym jest autentycznie inteligentne miasto. Jeśli pojęcie to potraktujemy powierzchownie, na myśl przychodzą „inteligentne” urządzenia, jak np. światła drogowe, które mają na celu usprawnić ruch. Podobne mechanizmy stosowane również w innych obszarach mają stanowić przykład i potwierdzenie nowoczesności i owej inteligencji miasta. Jak zaznaczają autorzy poprzedniego projektu, inteligencję miasta tworzą jednak jego mieszkańcy:

– Tak zwane inteligentne urządzenia w dominującym modelu technologicznym przyczyniają się najczęściej do wytwarzania sztucznej bezmyślności i podtrzymują analfabetyzm funkcjonalny. Celem tamtego projektu było wyłonienie nowych praktyk łączących procesy algorytmizacji i ludzką interakcję z technologiami, które to praktyki przydają mieszkankom i mieszkańcom miast nowych zdolności i wytwarzają nowe formy wspólnego życia. Projekt NesT jest emanacją takiego szerokiego spojrzenia na inteligencję i technikę – bez technofobii, ale też bez technofilii czy technokratyzmu – zaznacza dr hab. Michał Krzykawski, prof. UŚ z Wydziału Humanistycznego.

W przypadku nowego projektu punkt ciężkości został przeniesiony z miast na terytoria i lokalność.

– Jedynie na płaszczyznach stowarzyszonych ze sobą i różnorodnych lokalności, które zabił ultraliberalny model kapitalizmu, możemy bowiem odpowiedzieć na systemowe kryzysy antropocenu i uciec przed nadchodzącą katastrofą – komentuje naukowiec.

Tym, co szczególnie łączy jeden i drugi projekt, jest jednak postać francuskiego filozofa Bernarda Stieglera. Urodził się on w 1952 roku. Co istotne, edukację przerwał w II klasie liceum na rzecz aktywności politycznej, by następnie z niej zrezygnować. Pracował fizycznie, parał się rolnictwem, zajmował stanowisko w biurze architektonicznym, był właścicielem restauracji, a następnie baru, w którym organizował koncerty jazzowe. Ze względu na brak odpowiednich przychodów postanowił kilkakrotnie obrabować bank. W końcu został schwytany na gorącym uczynku i otrzymał karę pozbawienia wolności na pięć lat. W więzieniu zaczął interesować się językoznawstwem i filozofią, podjął korespondencyjne studia i obronił pracę magisterską poświęconą Platonowi. Swoje magisterium przesłał Jacques’owi Derridzie, który odpisał mu i od tego czasu wspierał, co też przyczyniło się do rozwoju kariery naukowej Stieglera. Został dyrektorem Instytutu Badań i Innowacji założonego w 2006 roku przy Centre Georges- -Pompidou. W centrum swoich zainteresowań postawił technikę, skupiając się na jej relacji z filozofią, człowiekiem. Zajmował się także tematem zmian klimatycznych. Jego polskim tłumaczem i współpracownikiem został prof. Michał Krzykawski. To dzięki ich intensywnej współpracy Centrum Badań Krytycznych nad Technologiami zostało zaproszone do udziału w transdycyplinarnym projekcie.

NesT jest kontynuacją myśli Stieglera. Na płaszczyźnie teoretycznej projekt jest próbą praktycznego wdrożenia pojęć pochodzących z jego filozofii techniki i krytyki ekonomii politycznej, podjętą przez niego samego i współpracowników, których przez lata udało mu się wokół siebie zgromadzić.

– To bardzo rzadka cecha wśród filozofek i filozofów kojarzących się nam najczęściej z pojedynczymi myślicielami, którzy obmyślają świat w pojedynkę lub podtrzymują dialog z podobnymi sobie w książkach, artykułach czy na konferencjach. Bernard nie tylko potrafił dzielić się swoją pracą, ale i współpracować ze wszystkimi, również poza akademią – zauważa prof. Krzykawski.

Francuski filozof zmarł 5 sierpnia 2020 roku, czyli kilka dni przed ogłoszeniem informacji o przyznaniu dofinansowania.

– To był bardzo intensywny okres. Radość zmieszała się z bólem, żałobą i próbą odnalezienia sensu pracy w dezorientacji wywołanej odejściem wielkiego filozofa, którego prace trwale zmieniły nasze spojrzenie na kwestię techniki, ale przede wszystkim wspaniałego człowieka i kochanego przyjaciela – komentuje naukowiec z Uniwersytetu Śląskiego.

Długofalowym celem projektu jest prowadzenie eksperymentów zmierzających do zmiany dominującego modelu makroekonomicznego i technologicznego, który nie daje żadnych szans na możliwość dalszego współistnienia biosfery i ludzkiej cywilizacji. Projekt będzie realizowany w ramach prac prowadzonych w trzech pakietach. Pierwszy z nich będzie polegał na opracowaniu nowych fundamentów pod informatykę teoretyczną. To najbardziej teoretyczny z pakietów, a jego celem jest wypracowanie nowego modelu informatycznego z uwzględnieniem pojęć lokalności, negentropii, antyentropii oraz w odniesieniu do data economy i sztucznej inteligencji. W tym zakresie projekt będzie kontynuacją prac poświęconych krytyce technologii cyfrowych podjętych w ramach Digital Studies Network.

Drugi pakiet zakłada prowadzenie eksperymentów zmierzających do wyłonienia się nowych, terytorialnych form współodpowiedzialności i nowych form obywatelskiego uczestnictwa. W tym zakresie celem projektu będzie promowanie lokalnych praktyk uczestnictwa w ramach badań współtwórczych. Ostatni etap to rozwijanie sieci terytorialnych laboratoriów badawczych, których rola polega na badaniu wymogów, jakim podlegają lokalne formy życia i nisze ekologiczne na danym terytorium. W tym zakresie celem projektu jest wypracowanie nowych sposobów rozumienia lokalnych wyjątkowości form życia i funkcjonalnej współpracy między terytoriami a badaczami w obliczu planetarnego zagrożenia, jakie niesie za sobą zmiana klimatu. Jest to projekt bardzo szeroki, angażujący wiele dyscyplin, a zmierzający do przedefiniowania rozumienia ekologii.

– Gdy mowa o ekologii, najczęściej słyszymy o konieczności ochrony bioróżnorodności jako warunku szansy na przetrwanie cywilizacji ludzkiej w biosferze. Konieczność ta nie pozostawia żadnych wątpliwości. Autentyczne życie ekologiczne w odniesieniu do gatunku ludzkiego i jego potrzeb wymaga jednak również rozpoznania ekologii na innych nakładających się na siebie płaszczyznach. Kwestia ekologii to kwestia technologiczna, gdyż kluczowe jest to, jak radzimy sobie z technikami, które wytwarzamy i które wytwarzają nas, które mamy do dyspozycji i które nami dysponują, które przynoszą wszystko co najlepsze i najgorsze jednocześnie – zaznacza prof. Michał Krzykawski.

Projekt będzie skupiał się na zbadaniu hipotezy zakładającej, iż kluczem do wymyślenia na nowo współczesnej gospodarki przemysłowej jest dywersyfikacja: noodywersyfikacja (odbudowa nooróżnorodności) i technodywersyfikacja (odbudowa technoróżnorodności). W nowym kontekście technologicznym, który w najbliższym czasie jeszcze dogłębniej zmieni sposoby, w jakie żyjemy i pracujemy, a także w obliczu powszechnego rozczarowania globalizacją, które skutkuje powrotem nacjonalizmów, projekt NesT usiłuje przedefiniować rolę terytoriów i lokalności jako eksperymentalnych laboratoriów ekonomii przyszłości, której modele pozostają do wypracowania we współpracy mieszkańców, badaczy uniwersyteckich, władz miejskich, przedsiębiorców, aktorów politycznych, stowarzyszeń, aktywistów, artystów.

Ze względu na zakres badania w projekcie bierze udział wiele podmiotów. Koordynatorem projektu jest prof. Noel Fitzpatrick (Technological Unversity Dublin). Samo NesT skupia jedenastu partnerów – cztery europejskie instytucje badawcze: Technological University Dublin (lider projektu), Institut de recherche et d’innovation Centre Pompidou, Université Paris Lumières i Uniwersytet Śląski w Katowicach (Centrum Badań Krytycznych nad Technologiami), dwie pozaeuropejskie uczelnie partnerskie: Universidad de las Artes de Ecuador i University of California, Berkeley, a także pięciu partnerów nieakademickich: Dublin City Council, Département de la Seine-Saint-Denis, Fabryka Pełna Życia w Dąbrowie Górniczej, Phosphène Disnovation i Consejo de Gobierno de Galápagos. Uniwersytet Śląski w Katowicach jest liderem pakietu prac związanych z komunikowaniem i rozpowszechnianiem wyników projektu. Projekt będzie trwać przez trzy lata.