Idea Międzynarodowego Dnia Świadomości Jąkania (International Stuttering Awareness Day) zrodziła się 20 lat temu. W 1998 roku święto to obchodzone było po raz pierwszy, określane wtedy jako Światowy Dzień Osób Jąkających Się. Z czasem jednak, wraz ze zmianą postrzegania zagadnień związanych z tym zaburzeniem płynności mowy, z którym nie walczy się, lecz oswaja, zmianie uległa także nazwa tego wydarzenia. Tym sposobem dzień ten stał się nie tylko świętem wszystkich posiadających tę szczególną cechę, jaką jest jąkanie, lecz także doskonałą okazją do pogłębiania świadomości i wiedzy społeczeństwa na ten temat.

Dr Marek Kaczmarzyk podczas wystąpienia poświęconego zmianom neurorozwojowym i ich wpływowi na kompetencje językowe

Światowy Dzień Świadomości Jąkania świętowany jest w wielu miejscach na świecie, w tym także po raz czwarty w Centrum Informacji Naukowej i Bibliotece Akademickiej (CINiBA). Tym razem organizatorzy – Instytut Języka Polskiego im. Ireny Bajerowej, Fundacja Agere Aude i CINiBA – zadecydowali o organizacji śląskiej edycji ISAD w sobotę 20 października, by ułatwić udział w wydarzeniu jak największej liczbie logopedów, studentom, rodzicom, osób zainteresowanych tematem oraz, co najważniejsze, osobom jąkających się.

Po uroczystym otwarciu zgromadzeni mieli okazję wysłuchać pięciu półgodzinnych referatów wygłaszanych przez znakomitych prelegentów, dających słuchaczom możliwość spojrzenia na główne zagadnienie z perspektywy nie tylko logopedycznej.

Dr Marek Kaczmarzyk, pracownik Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Śląskiego, zgodnie z tytułem swojego wystąpienia poruszył kwestie związane z wczesnymi zmianami neurorozwojowymi będącymi podłożem kompetencji językowej i jej zaburzeń. Dzięki temu słuchacze mieli możliwość poszerzenia swojej wiedzy na temat ludzkiego mózgu oraz zachodzących w nim mechanizmów mających odzwierciedlenie w relacjach międzyludzkich. Dr Kaczmarzyk wspomniał także o procesie zapamiętywania, który okazuje się dość wybiórczy, oraz o relacjach rodziców z dziećmi, dokonując niezwykle trafnego porównania ludzi do torbaczy, na których użytek owa „torba” powinna być „uszyta z emocji i relacji”.

Mgr Aleksandra Boroń, doświadczona bilingwalna logopedka pracująca w Polsce i w Niemczech, zaprezentowała referat pt. „Wczesna interwencja w jąkaniu na świecie – wyniki międzynarodowego sondażu diagnostycznego”. Prelegentka, odwołując się do wspomnianych w tytule swojego wystąpienia wyników, dokonała porównania opieki logopedycznej nad dzieckiem jąkającym się w różnych miejscach na świecie. Na wstępie mgr Boroń zaprezentowała założenia modelowej opieki logopedycznej nad dzieckiem z tym zaburzeniem płynności mowy. Zasadnicza część jej referatu poświęcona była przedstawieniu doniesień z badań, które prowadziła wspólnie z pracownikami naukowymi z Uniwersytetu Śląskiego (dr hab. Katarzyną Węsierską) i Uniwersytetu Maltańskiego (dr. Josephem Agiusem). Słuchacze mogli przekonać się, że wczesna interwencja w jąkaniu jest powszechnie stosowana w wielu miejscach na świecie, zwłaszcza cechujących się wysokim poziomem rozwoju logopedii jako stosowanej dyscypliny naukowej. Opieka nad dzieckiem jąkającym się jest wówczas wdrażana we współpracy z jego najbliższym otoczeniem, przede wszystkim z rodzicami. Prelegentka zakończyła swoje wystąpienie, stwierdzając z nieskrywaną dumą, że w Polsce poziom wczesnej interwencji logopedycznej w jąkaniu w ostatnich latach zdecydowanie się poprawia.

Kolejnym prelegentem był dr Mieczysław Chęciek, który nakreślił założenia jednego z podstawowych, bardzo popularnych w naszym kręgu kulturowym podejść terapeutycznych – mówić bardziej płynnie. Przedstawiana metoda koncentruje się na eliminacji niepłynności poprzez modyfikację sposobu mówienia – zarówno w aspekcie teoretycznym, jak i praktycznym. Zaprezentował podstawowe techniki pozwalające na upłynnianie wypowiedzi osoby jąkającej się (m.in. zwalnianie tempa mowy poprzez przedłużanie samogłosek czy pauzowanie, łagodnerozpoczynanie fonacji oraz pracę nad oddechem), łącznie ze wskazaniem przykładowych możliwości ich zastosowania. Prelegent podkreślał wagę integrowania różnorodnych podejść w terapii, w tym wspominanego mówienia bardziej płynnego z uwzględniającą psychologiczne aspekty zaburzeń płynności mowy metodą jąkania bardziej płynnego, oraz znaczącą rolę, jaką w procesie terapii odgrywa środowisko osoby jąkającej się, a także zaangażowanie jej bliskich.

Ekspertki otwartego panelu dyskusyjnego „Powiedz, co masz na myśli!”

Następnie głos zabrała wybitna polska specjalistka w zakresie podejścia jąkać się bardziej płynnie – mgr Lucyna Jankowska-Szafarska. W wystąpieniu zatytułowanym „Praktyczne zastosowanie podejścia modyfikacji jąkania – pokonywanie barier psychologicznych” przedstawiła spojrzenie na to zagadnienie ze wspominanego psychologicznego punktu widzenia. Prelegentka skorzystała także z interesującego literackiego przykładu – Trylogii rzymskiej opisującej losy antycznego polityka i mówcy, Cycerona. Autor przedstawia go jako osobę jąkającą się, równocześnie stwierdzając, iż cecha ta wielokrotnie działa na jego korzyść, zwiększając zainteresowanie słuchaczy, czyniąc go w ich oczach bardziej wiarygodnym, sprawiając, że słowa wydobyte z trudem były dla nich tym cenniejsze, będąc jego znakiem rozpoznawczym. To odwołanie było dla autorki doskonałym punktem wyjścia do dalszych rozważań na temat akceptacji własnych niedoskonałości. Mgr Jankowska- Szafarska podkreśliła także wagę stopniowego nabierania przez osobę jąkającą się uczucia wpływu na własną mowę. Uznała grupy samopomocowe za doskonałe środowisko stwarzające możliwości korygowania zachowań, dając tym samym ich uczestnikom poczucie, że mogą wiele zmienić, także w swoim funkcjonowaniu poza grupą.

Ostatni z referatów wygłosiła dr hab. Katarzyna Węsierska reprezentująca Uniwersytet Śląski. Wystąpienie zatytułowane „Jak skutecznie wspomagać w kontakcie dorosłą osobę jąkającą się – wskazania oparte na dowodach z wyników międzynarodowych badań” prelegentka rozpoczęła od przybliżenia słuchaczom terminu praktyka oparta na dowodach, wyszczególniając jej kluczowe elementy. Jak podkreśliła, są to zarówno najnowsze, rzetelne wyniki badań naukowych, doświadczenia kliniczne terapeuty, jak też kwestie odnoszące się do osoby pacjenta – jego przekonań, potrzeb czy wyznawanych wartości. To właśnie ostatniemu z elementów poświęcona była większość wypowiedzi. Prelegentka odniosła się m.in. do wielu mitów i stereotypów na temat osobowości osób jąkających się, określając przypisywane im cechy, takie jak nerwowość czy lękliwość, mianem wtórnych, powodowanych doświadczeniami, reakcjami otoczenia oraz będących wynikiem autostygmatyzacji. Następnie zreferowała wyniki sondażu przeprowadzonego wśród osób jąkających się w USA i Kanadzie oraz powtórzonego w Europie (w Czechach, Polsce, na Słowacji) i na Bliskim Wschodzie (w Libanie). Ich wyniki umożliwiły określenie czynników i zachowań, które osoby jąkające się uznają za pomocne. Zebrany materiał badawczy stał się dla tej międzynarodowej grupy balbutologopedów inspiracją do stworzenia plakatu profilaktycznego promującego uzyskaną tym sposobem wiedzę. Jest on obecnie powszechnie dostępny w 6 wersjach językowych: angielskiej, arabskiej, czeskiej, francuskiej, polskiej i słowackiej. Uczestnicy seminarium w CINiBA mieli możliwość otrzymania jego polskiej wersji, a pozostałe były wyeksponowane w przestrzeni przed salą konferencyjną.

Ostatnim punktem programu był panel dyskusyjny o tytule tożsamym z hasłem przewodnim tegorocznych obchodów ISAD: „Powiedz, co masz na myśli!”. Był on doskonałą okazją do uzyskania odpowiedzi na wiele nurtujących pytań związanych z jąkaniem, które można było uprzednio zapisywać i umieszczać w specjalnej skrzynce. Następnie były one przytaczane przez moderującą dyskusję dr hab. Katarzynę Węsierską, odpowiedzi zaś udzielały ekspertki w tej dziedzinie: mgr Lucyna Jankowska-Szafarska, mgr Izabela Michta, mgr Katarzyna Ploch i mgr Agata Sakwerda, będące zarówno osobami jąkającymi się, jak i terapeutkami lub liderkami grup samopomocowych dla osób jąkających się. Dzięki temu panel stał się nie tylko przestrzenią wymiany inspirujących doświadczeń, lecz także wartościową lekcją podejścia do drugiego człowieka i siebie samych.

Tym sposobem tegoroczne obchody ISAD stały się okazją do przyswojenia wielu ciekawych informacji oraz bodźcem do refleksji nad kwestiami ważkimi, choć wielokrotnie pomijanymi w codziennym życiu, a mianowicie – umiejętnością uważnego wysłuchania drugiego człowieka, skupienia się na treści, którą chce nam przekazać, odsuwając na dalszy plan wszelkie trudności towarzyszące wypowiedzi, a także zdolnością do postrzegania siebie i innych przez pryzmat mocnych stron i akceptacji niedoskonałości, będących nieodłącznym elementem człowieczeństwa.