Uniwersytet Śląski w Katowicach to 12 wydziałów, Kolegium Indywidualnych Studiów Międzyobszarowych, a także jednostki ogólnouczelniane, które są zlokalizowane w 4 miastach województwa śląskiego – Katowicach, Sosnowcu, Cieszynie i Chorzowie. W 81 budynkach o różnym charakterze pracuje ok. 3,4 tys. osób i studiuje 25 tys. studentów i doktorantów. Każda osoba, która przebywa na terenie Uczelni, korzysta z wody, energii elektrycznej, urządzeń elektronicznych, pracuje w ogrzewanych zimą i chłodzonych latem pomieszczeniach, wytwarza ścieki i odpady komunalne.

W laboratoriach pracownicy i studenci wykorzystują w swoich pracach badawczych dygestoria, wyciągi odprowadzające pyły i gazy oraz różnorodne urządzenia specjalistyczne zużywające energię elektryczną, a także odczynniki chemiczne, substancje biologiczne, wytwarzają odpady, w tym również te niebezpieczne. Uniwersytet Śląski jak każdy funkcjonujący podmiot oddziałuje na środowisko przyrodnicze, wpływając na zubożenie zasobów nieodnawialnych Ziemi, takich jak paliwa kopalne. Obciąża środowisko odpadami i ściekami, emituje zanieczyszczenia do powietrza, zmniejsza areał powierzchni biologicznie czynnych, zajmując je pod infrastrukturę, i tym samym powoduje np. zmniejszanie różnorodności biologicznej. Świadomość i wiedza pozwalające na identyfikację wpływu na poszczególne elementy środowiska przyrodniczego są podstawą podjęcia działań prowadzących do minimalizacji tego wpływu i tym samym docelowo do poprawy jakości życia ludzi.

Czy i w jaki sposób Uniwersytet Śląski podejmuje działania na rzecz poprawy relacji ze środowiskiem? Na to pytanie poszukiwali odpowiedzi studenci Kolegium Indywidualnych Studiów Międzyobszarowych UŚ w ramach realizowanego modułu ochrona środowiska przyrodniczego: idea Green University. Podczas zajęć studenci uczestniczyli w audycie prawno-środowiskowym na Wydziale Biologii i Ochrony Środowiska. W oparciu o zdobytą wiedzę opracowali ankietę, która została przesłana do działów administracyjno- gospodarczych (DAG) poszczególnych jednostek Uniwersytetu Śląskiego. Spośród 17 ankiet przekazanych kierownikom tych jednostek Uniwersytetu Śląskiego zostało odesłanych 82%. Jak się okazało, 71% spośród ankietowanych jednostek prowadzi segregację odpadów. Ma to swoje odzwierciedlenie w obecności koszy na odpady z właściwymi oznaczeniami. 92% jednostek UŚ prowadzi bieżącą ewidencję odpadów i posiada Karty Przekazania Odpadu. Samodzielną sprawozdawczość w zakresie gospodarowania wodą i ściekami prowadzi natomiast tylko 50% badanych jednostek. Jest to spowodowane faktem, że część jednostek jest obsługiwana przez administrację ogólnouniwersytecką. Wydziały matematyczno-przyrodnicze, czyli ok. 42% jednostek UŚ, w ankiecie potwierdziły posiadanie substancji niebezpiecznych, wskazując równocześnie realizację procedur dotyczących postępowania z tymi substancjami na podstawie Karty charakterystyki substancji niebezpiecznej.

Spośród 14 jednostek uniwersytetu, które odpowiedziały na ankietę, zaledwie w 8 (57%) zostały wprowadzone rozwiązania prowadzące do oszczędzania wody. Zazwyczaj są to fotokomórki umieszczone w bateriach umywalkowych i zamknięte obiegi wody, jak np. w aparaturze laboratoryjnej.

Kolejnym zagadnieniem związanym z działaniami na rzecz ochrony środowiska jest efektywne wykorzystanie energii. Jednym ze sposobów jest termomodernizacja budynków jednostek uniwersytetu. 8 jednostek odpowiedziało, że ich budynek przeszedł całkowitą lub częściową termomodernizację. Ponad 50% jednostek, głównie wydziałów matematyczno-przyrodniczych, nie podlegało działaniom zwiększającym ich energooszczędność. Tylko budynek Śląskiego Międzyuczelnianego Centrum Edukacji i Badań Interdyscyplinarnych w Chorzowie pozyskuje energię ze źródeł odnawialnych – Słońca. Prawie wszystkie jednostki Uniwersytetu wprowadziły rozwiązania pozwalające na regulację emisji ciepła do atmosfery, montując regulatory temperatury przy kaloryferach. 85% budynków jednostek UŚ posiada klimatyzację, co wymaga ewidencji ilości substancji emitowanych do atmosfery. Najczęstszym działaniem realizowanym w poszczególnych jednostkach głównie ze względów ekonomicznych jest wymiana oświetlenia na energooszczędne. Zgodnie z deklaracjami DAG niemal wszystkie budynki UŚ (92%) są wyposażone w taki typ żarówek. Aż 57% jednostek nie jest wyposażona w infografiki propagujące działania na rzecz ochrony środowiska, czyli w informacje mówiące o potrzebie wyłączenia światła lub zakręcenia kranu, gdy wychodzi się z określonego pomieszczenia.

Domek dla owadów w miniogrodzie botanicznym znajdującym się przy ul. Jagiellońskiej 28 w Katowicach został ufundowany przez Samorząd Studencki Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska UŚ

Zgodnie z informacjami przekazanymi w ankietach 85% jednostek Uniwersytetu prowadzi czasowe lub stale zbiórki baterii czy makulatury, wykorzystując do tego odpowiednio oznaczone pojemniki.

Na terenie Uniwersytetu Śląskiego w nieznacznym stopniu wspierane są zwierzęta. W 15% jednostek UŚ znajdują się karmniki, w 7% – domki dla owadów i budki lęgowe, a w 35% – podczas upałów miski z wodą dla psów i kotów.

Ostatnim zagadnieniem, jakie studenci poruszyli w ankiecie, była kwestia miejsca dla rowerów, czyli transportu na terenie Uniwersytetu. Pytano, czy są ustawione stojaki na rowery przy jednostkach UŚ i jak jest ich liczba. Jak pokazały wyniki ankiety, przy budynkach 3 jednostek należących do UŚ nie są ustawione stojaki na rowery. Liczba stanowisk najczęściej oscyluje w granicach od 3 do 6. Trzy wydziały (ok. 20% jednostek) udostępniają po min. 10 stanowisk dla rowerów.

Należy podkreślić, że ankieta miała charakter wybiórczy, ponieważ zawierała pytania istotne z punktu widzenia jej autorów. Poza tym odpowiedzi na pytania miały charakter generalizujący i nie zawsze odzwierciedlały rzeczywisty stan, ponieważ np. wymiana żarówek na energooszczędne w jednym pomieszczeniu w budynku sugerowała odpowiedź, że oświetlenie wymieniono w całym budynku.

Bardzo pozytywną informacją jest fakt, że zarówno pracownicy, jak i studenci z 92% jednostek zadeklarowali, że chętnie uczestniczą w organizowanych akcjach na rzecz środowiska przyrodniczego.

Studenci KISM w elektronicznej ankiecie skierowanej tym razem do studentów UŚ wykazali, że aż 90% uczestników uznaje za konieczne działania Uniwersytetu na rzecz środowiska i jego ochrony. Może to mieć związek z faktem, że 51,3% z 193 ankietowanych osób uważa, że UŚ jeszcze nie jest „green”. Prestiżowe uniwersytety na świecie angażują się w ideę Green University, która powstała z inicjatywy środowiska studenckiego. Studiując przez kilka lat, można zdobywać nie tylko wiedzę teoretyczną, ale również uczyć się postaw i wartości, które będą kultywowane przez całe życie, przynosząc korzyści obecnym i przyszłym pokoleniom. Studenci Uniwersytetu Śląskiego (59,6% studenci studiów I stopnia – licencjaci; 34,7% – studenci studiów II stopnia – magistranci; 5,7% – doktoranci) reprezentujący wszystkie wydziały w 11,9% wiedzieli, co to jest idea zielonego uniwersytetu i jak mogą się włączyć w jej realizację.

W opinii nieomal połowy udzielających odpowiedzi w ankiecie Uniwersytet nie wspiera inicjatyw w zakresie działań na rzecz ochrony środowiska. Organizowane są jedynie zbiórki nakrętek i baterii, prowadzona jest edukacja ekologiczna dzieci i młodzieży, możliwe jest uczestnictwo w warsztatach i pracach kół naukowych, które propagują działania proekologiczne. Istnieje również możliwość realizacji zajęć w ramach modułów obejmujących treści z zakresu eko ujętych w programach studiów, których oczekuje ponad 80% ankietowanych.

Największe poparcie wśród studentów (52%) w ramach podnoszenia świadomości środowiskowej znalazła możliwość realizacji praktyk zawodowych w firmach, które wspierają działania prośrodowiskowe. Ankietowani uznali, że nie tyle wiedza o ochronie środowiska, którą mogą zdobyć podczas pracy w jednostkach zewnętrznych, lecz realne działania, są początkiem zmian, które chcieliby wprowadzić również na swojej uczelni.

Propozycje ankietowanych obejmowały także potrzebę wprowadzenia elektronicznego obiegu dokumentów (68,4%), zwłaszcza w obszarze obsługi klienta w dziekanatach i udostępniania materiałów do nauki, wykonywania ksero z dokumentów wtórnych, stosowania oszczędnych fontów, zakładania ogrodów wertykalnych, sadzenia drzew i krzewów na terenach kampusów i publikowania informacji związanych z działaniami na rzecz środowiska na forach UŚ. Studenci proponowali również możliwość realizacji większej liczby zajęć z zakresu ochrony środowiska niezależnie od studiowanego kierunku (62%). Najczęściej wskazywano potrzebę segregowania odpadów na całym Uniwersytecie, zmniejszenia ilości wyrzucanych plastikowych opakowań jednorazowych dzięki udostępnieniu kranów z wodą zdatną do picia. Aktywność studencka w zakresie działań na rzecz ochrony środowiska obejmuje popieranie inicjatyw, takich jak np. sprzeciw wobec wycinki drzew w mieście, udostępnianie artykułów WWF i uczestnictwo w spotkaniach Klubu Myśli Ekologicznej. Wyniki ankiety przeprowadzonej wśród studentów przekonują, że warto wesprzeć działania i wprowadzić w życie ideę Green University w Katowicach.

Oleg Bedrii
Patrycjusz Godawa
Szymon Jakóbik
Alicja Knapik
Anna Kuchynska
Koryna Pyplok
Karolina Spigiel
Małgorzata Szewczyk