Uroczyste jubileusze, choć są zazwyczaj wydarzeniami, które odbywają się według ściśle określonych praw gatunku i składają się na ogół z laudacji i przemówień, stają się także okazją do serdecznych spotkań i wspomnień. 19 stycznia w auli im. Kazimierza Polańskiego na Wydziale Filologicznym w Sosnowcu zebrali się uczniowie, współpracownicy i przyjaciele szanownej Jubilatki, polonistki, slawistki, komparatystki, literaturoznawczyni i przekładoznawczyni, prof. zw. dr hab. Bożeny Tokarzowej, by wraz z nią uczcić dostojną rocznicę jej urodzin.

W wydarzeniu udział wzięli przyjaciele, współpracownicy i uczniowie Jubilatki, przedstawiciele środowisk polonistycznych i slawistycznych z całej Polski, a także mąż prof. dr hab. Emil Tokarz

Uroczystość uświetnili swą obecnością m.in. dziekan Wydziału Filologicznego UŚ prof. dr hab. Krzysztof Jarosz, prorektor Uniwersytetu w Mariborze prof. dr hab. Marko Jesenšek, wieloletni dyrektor Instytutu Slawistyki na Uniwersytecie w Lublanie, założyciel pierwszej polonistyki w Słowenii, a zarazem wybitny tłumacz literatury polskiej prof. dr hab. Nikolaj Jež, prodziekan Wydziału Filologii Polskiej i Klasycznej Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu dr hab. prof. UAM Krystyna Pieniążek- Marković, dyrektor Instytutu Filologii Słowiańskiej UAM prof. zw. dr hab. Bogusław Zieliński. Przybyli goście reprezentowali wiele ośrodków akademickich z całej Polski. Dr hab. prof. UŚ Alina Świeściak podczas uroczystości przedstawiła tom jubileuszowy Komunikacja międzykulturowa. Przekład. Komparatystyka. Teoria i historia literatury dedykowany Profesor Tokarzowej. Całość moderowali dr hab. Leszek Małczak i dr Monika Gawlak.

Profesor Bożena Tokarzowa ukończyła studia polonistyczne na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Łódzkiego. Pracę magisterską Twórczość Harasymowicza. Próba monografii obroniła w 1969 roku, a doktorską Topos arkadyjski we współczesnej poezji polskiej (jego kontynuacje i degradacje) w roku 1972. Promotorką obu prac była prof. dr hab. Stefania Skwarczyńska. W latach 1984–1988 była lektorką języka polskiego na Uniwersytecie B. Pascala w Clermont- Ferrand we Francji. W tym czasie studiowała także romanistykę. Z Instytutem Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Śląskiego (wówczas Katedrą Filologii Słowiańskiej) związana jest od 1989 roku, od 1992 roku pełni funkcję kierownika Zakładu Teorii Literatury i Translacji. W latach 1993–1996 pełniła obowiązki prodziekan ds. studenckich Wydziału Filologicznego UŚ. Za zbliżenie kultur – polskiej i słoweńskiej – w 2007 roku otrzymała Pani Profesor (wraz z mężem Emilem) nagrodę im. Tonego Pretnara przyznawaną ambasadorom kultury, literatury i języka słoweńskiego w świecie: tłumaczom, uczonym, krytykom literackim. Została doceniona także przez Słoweńską Akademię Nauk i Sztuk (Slovenska akademija znanosti in umetnosti, SAZU) i w 2015 roku powołano ją na członka korespondenta tejże instytucji.

Zainteresowania badawcze Profesor Bożeny Tokarz skupiają się na poezji polskiej XX wieku z uwzględnieniem szerokiego kontekstu kulturowego i filozoficznego. Najważniejsze Jej publikacje z tego zakresu to m.in. dwie monografie: Mit literacki: od mitu rzeczywistości do zmiany substancji poetyckiej (1983) oraz Poetyka Nowej Fali (1990) – książka będąca podstawą nadania stopnia naukowego doktora habilitowanego w 1991 roku. Była to pierwsza w Polsce próba kompleksowego przedstawienia tej formacji poetyckiej. Wiele Jej prac historycznoliterackich prezentuje ujęcie komparatystyczne, obejmujące literatury polską, słoweńską, rosyjską czy francuską. W monografii Między destrukcją a konstrukcją. O poezji Srečka Kosovela w kontekście konstruktywistycznym specyfikę poezji słoweńskiego twórcy, będącej najciekawszym zjawiskiem w literaturze słoweńskiej XX wieku, prezentuje, przywołując utwory polskich twórców awangardowych i wpisując ją w szerszy kontekst europejskich ruchów awangardowych pierwszej połowy XX wieku. Książka ta została wydana zarówno w języku polskim, jak i słoweńskim. Artykuły poświęcone twórcom słoweńskim stanowią ważny wkład Autorki do literaturoznawstwa słoweńskiego.

Na zakończenie spotkania był czas na osobiste gratulacje i życzenia

Profesor Tokarzowa podejmuje w swych pracach również zagadnienia teoretycznoliterackie, dotyczące metodologii badań literackich oraz przekładoznawcze. Już pierwszy skrypt uniwersytecki napisany wspólnie z profesorem Stefanem Zabierowskim poświęcony był teorii literatury i metodologii badań literackich (Teoria literatury. Metodologia badań literackich, 1980). Z tego zakresu opublikowała też liczne artykuły traktujące m.in. o wspólnocie sztuk, autonomii dzieła literackiego, kategorii mitu i metafory w kontekście tożsamości (kryzysu tożsamości) i ich funkcji w kulturze. Ostatnia, najobszerniejsza bodaj grupa prac Profesor Bożeny Tokarzowej dotyczy teorii i praktyki translacji. Monografie: Wzorzec, podobieństwo, przypominanie (Ze studiów nad przekładem artystycznym) (1998, stanowiąca podstawę nadania jej 12 lipca 1999 roku tytułu naukowego profesora nauk humanistycznych) i Spotkania. Czasoprzestrzeń przekładu artystycznego (2010), a także wiele artykułów, to ważne i jedne z pierwszych w Polsce w środowisku slawistycznym publikacje o zagadnieniach przekładu literackiego. Autorka przekład artystyczny rozumie jako formę dialogu międzykulturowego, miejsce spotkania przynajmniej dwóch osobowości i kultur, a więc jako wydarzenie hermeneutyczne, w którym następuje spotkanie różnych postaw i punktów widzenia, jako rozmowę wreszcie, służącą samozrozumieniu w wyniku odkrywania inności.

W aspekcie teoretycznym prace Jubilatki podejmują istotne wątki, m.in. intersubiektywności, empatii, intertekstualności, pragmatyczności, obcości w przekładzie czy sytuacji przekładów literatur południowoi zachodniosłowiańskich w Polsce (również w aspekcie instytucjonalnym). Prezentują ponadto wnikliwe analizy lingwistyczne z wykorzystaniem cennych ustaleń językoznawstwa kognitywnego, umożliwiających m.in. wydobycie różnic między systemami językowymi i modelami świata w te systemy wpisanymi. Ich podstawą są zwłaszcza przekłady literatury polskiej w Słowenii oraz przekłady literatury słoweńskiej w Polsce, choć Autorka podejmuje również wątki dotyczące przekładów francuskojęzycznych literatury polskiej i słoweńskiej oraz przekładów literatury francuskiej w Polsce i Słowenii, co rozszerza wielokulturowy krąg badań porównawczych. Można stwierdzić, że jest prekursorką badań przekładoznawczych w zakresie slawistyki południowoi zachodniosłowiańskiej oraz twórczynią ośrodka badań nad przekładem w Instytucie Filologii Słowiańskiej UŚ.

Zainteresowanie teorią translacji i praktyką przekładową zaowocowało także stworzeniem przez Profesor Tokarzową najpierw serii wydawniczej, a finalnie czasopisma naukowego „Przekłady Literatur Słowiańskich”, którego jest redaktor naczelną. Dotychczas, od 1999 roku, ukazało się siedem tomów problemowych, zawierających artykuły polskich i zagranicznych autorów traktujące o przekładzie w perspektywie teoretycznej, historycznoliterackiej i historycznokulturowej, a także siedem tomów o charakterze dokumentacyjnym prezentujących bibliografię przekładów literatur południowo- i zachodniosłowiańskich w Polsce oraz przekładów literatury polskiej publikowanych w Bułgarii, Chorwacji, Czechach, Macedonii, Serbii, Słowenii i na Słowacji od 1990 do 2015 roku. Jest to jedyne czasopismo przekładoznawcze w Polsce poświęcone Słowiańszczyźnie Południowej i Zachodniej. Niewątpliwie dorobek naukowy Profesor Bożeny Tokarz cechuje interdyscyplinarność, nowatorstwo oraz intuicja i wnikliwość badawcza, podejmowane przez nią nurty badawcze korespondują ze sobą i dopełniają się. Dorobek jej zajmuje ważne miejsce w polskiej refleksji literaturoznawczej i przekładoznawczej, jest również wysoko ceniony w europejskim środowisku slawistycznym i komparatystycznym.

Uroczysty jubileusz był okazją nie tylko do podsumowania bogatej i wielowątkowej działalności naukowej Profesor Tokarzowej, ale stał się również świadectwem jej ogromnego zaangażowania w pracę dydaktyczną i pedagogiczną. Licznie zebrani wychowankowie i uczniowie Jubilatki wspominali w swych życzeniach i podziękowaniach o wielkim długu, jaki wobec niej zaciągnęli. Oprócz wiedzy merytorycznej i solidnych podstaw teoretycznych dała im bowiem może rzecz najcenniejszą – lekcję człowieczeństwa, serdeczności i życzliwości. Wychowani więc w poszanowaniu etycznej pracy i rzetelności naukowej, zasilali inne ogólnopolskie ośrodki akademickie, pamiętając jednak o otrzymanych naukach. Podkreślić należy, że cały dorobek intelektualny Jubilatki cechuje wyjątkowa etyczna staranność i badawczy profesjonalizm. Ogromną jednak zasługą było i jest wciąż przekazywanie młodszym pokoleniom pewnej niezwykłej umiejętności. Wspomniało o niej wielu szacownych gości, choć wydaje się, że najtrafniej zobrazował ją prof. zw. dr hab. Marian Kisiel, który powiedział, że Prof. Tokarzową wyróżnia niezwykły altruizm, a polega on na tym, że dobro nauki traktuje wyżej niż własne ambicje i godzi się na to, aby liczni wychowankowie wylatywali spod opiekuńczych promotorskich skrzydeł, by samemu rozpocząć karierę naukową.

Podziękowania i życzenia spływały na ręce Jubilatki z wielu ośrodków akademickich w Polsce i za granicą – (prócz wcześniej wspomnianych) m.in. z Uniwersytetu Łódzkiego, Uniwersytetu Wrocławskiego, Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku Białej, Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Listy gratulacyjne przekazali m.in. JM Rektor Uniwersytetu Śląskiego prof. dr hab. Andrzej Kowalczyk i dziekan Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu w Lublanie prof. dr Branka Kalenić Ramšak.

Czcigodna Jubilatka w pięknych słowach zwróciła się do zebranych, dziękując za pamięć i życzenia oraz za zorganizowanie tak wspaniałego jubileuszu. „Rozmowa języków i kultur” wybrzmiała również w programie artystycznym. Adrianna Baluszyńska z Akademii Muzycznej w Katowicach do znanej francuskiej melodii Champs Elysees zaśpiewała bowiem po słoweńsku.