Konferencja została zorganizowana przez Uniwersytet Śląski w Katowicach, Uniwersytet SWPS w Warszawie oraz Fundację Akademicką IPSO ORDO. Wzięło w niej udział ponad 50 politologów, socjologów i psychologów z uniwersytetów i ośrodków badawczych z całej Polski. Konferencja zainaugurowała cykl „Dyskusje o demokracji” zainspirowany przez naukowców Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach i Uniwersytetu SWPS w Warszawie.

Dr hab. Agnieszka Turska-Kawa i dr hab. Mikołaj Cześnik

Konferencja miała nowatorską formułę, sprzyjającą interdyscyplinarnej ref leksji nad konsekwencjami polskich wyborów z 2015 roku. Analizy zaprezentowane zostały w trzech panelach tematycznych: „Homo retrahitus – depolityzacja, deideologizacja i dekonstrukcja elektoratów?”, „Społeczeństwo i jego nowe podziały – wybory 2015 jako katalizator zmian czy ich konsekwencja?” oraz „Niedemokratyczne konsekwencje demokratycznych procesów?”. Do każdego panelu zaproszeni zostali wybitni specjaliści z zakresu nauk społecznych, którzy podzielili się wynikami prowadzonych badań. Każde z wystąpień było następnie uzupełniane koreferatem innego badacza przedmiotu stanowiącym krytyczne spojrzenie na przedstawioną refleksję.

Obrady rozpoczął inauguracyjny dwugłos prof. dr. hab. Radosława Markowskiego (Uniwersytet SWPS) oraz gościa honorowego prof. Huberta Tworzeckiego z Emory Univerisity w Atlancie, dotyczący procesu przejścia od autorytaryzmu do demokracji oraz konsolidacji demokracji. Badacze zwrócili uwagę na koncepcje tranzycyjne, specyfikę zmian systemowych w Polsce zapoczątkowanych w 1989 roku, najczęstsze powody upadku demokracji oraz wzrastającą tendencję do negowania prawomocności działań opozycji parlamentarnej. Ich wystąpienie wzbudziło wśród uczestników dyskusję, która była kontynuowana także w kuluarach.

Panel zatytułowany „Homo retrahitus – depolityzacja, deideologizacja i dekonstrukcja elektoratów?” poprowadziła dr hab. Agnieszka Turska-Kawa (Uniwersytet Śląski w Katowicach). Tę część dyskusji rozpoczął dr Michał Kotnarowski (ISP PAN), przedstawiając wyniki badań ekonomicznych determinant zachowań wyborczych Polaków w 2016 roku. Wykorzystując dane Polskiego Generalnego Studium Wyborczego, badacz zdiagnozował wpływ kosztu uzyskania informacji oraz procesu atrybucji na skłonność wyborców do głosowania retrospektywnego. Konkluzją przedstawionej analizy statystycznej był fakt, że wyborcy o większej wiedzy politycznej (wyższym poziomie wyrobienia politycznego) skłonni są do głosowania uwzględniającego wskaźniki makroekonomiczne państwa (głosowanie typu socjotropicznego), natomiast wyborcy mniej wyrobieni politycznie biorą pod uwagę własną indywidualną sytuację ekonomiczną (głosowanie egotropiczne). Wystąpienie pozytywnie ocenił koreferent dr Wojciech Rafałowski (Uniwersytet Warszawski), zwracając jednak uwagę na konieczność analizy drugiego modelu głosowania ekonomicznego: podejścia prospektywnego.

Pierwszy dzień obrad zakończyło wystąpienie dr. Mikołaja Winiewskiego (Uniwersytet Warszawski) dotyczące antyislamskich uprzedzeń w wyborach 2015 roku. Przedstawione wyniki badań potwierdziły, że młodzi wyborcy PiS, KORWiN i Kukiz’15 przejawiają silny, prawicowy autorytaryzm, a postawy antymuzułmańskie są znaczącym predyktorem głosowania na partie prawicowe. Rolę koreferenta pełnił w tym przypadku dr hab. Robert Alberski (Uniwersytet Wrocławski), który pozytywnie ocenił wartość merytoryczną analizy, podkreślając jednocześnie konieczność prowadzenia badań jakościowych (np. wywiadów z liderami partyjnymi i wyborcami), gdyż jedynie połączenie metod ilościowych i jakościowych pozwoli na diagnozę źródeł skrajnych postaw politycznych oraz określenie ich wpływu na sferę polityki.

Drugiego dnia panel „Społeczeństwo i jego nowe podziały – wybory 2015 jako katalizator zmian czy ich konsekwencja?” poprowadził dr hab. Mikołaj Cześnik (Uniwersytet SWPS). Refleksję związaną z rozłamami socjopolitycznymi w Polsce przedstawił prof. dr hab. Radosław Markowski, zwracając uwagę, że po wyborach parlamentarnych z 2005 roku pojawiły się pierwsze objawy stabilizacji politycznej i strukturyzacji preferencji wyborczych różnych części polskiego elektoratu. Jednak ze względu na wzrost chwiejności wyborczej w 2015 roku trudno w warunkach polskich mówić o rozłamach w takim sensie, jak widzieli je klasycy.

Badania dotyczące znaczenia kandydatów poszczególnych ugrupowań dla wyniku wyborów sejmowych 2015 przedstawił dr Jarosław Flis (Uniwersytet Jagielloński). Krakowski badacz wykazał, że jakość kandydatów na listach wyborczych stanowi istotny element siły poszczególnych ugrupowań. Jest to szczególnie widoczne w przypadku PSL, o którego poparciu przesądzają nie wybory ideowe, ale w zdecydowanie większym stopniu niż w wypadku innych ugrupowań wybory personalne. W trakcie dyskusji koreferentka dr Anna Materska- Sosnowska (Uniwersytet Warszawski) zwróciła uwagę na oddziaływanie wielkości okręgu wyborczego oraz jego geograficznego położenia na prezentowane wyniki. Dr Maria Wincławska (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu) podkreśliła także rolę kontekstu wyborów i strategii budowania list wyborczych.

Ostatni panel – „Niedemokratyczne konsekwencje demokratycznych procesów?” – moderował dr hab. Rafał Glajcar (Uniwersytet Śląski w Katowicach). Propozycję badań społecznych podstaw radykalizmu społecznego przedstawił dr Wojciech Rafałowski (Uniwersytet Warszawski), podkreślając, że należy w tym przypadku analizować zachowania wyborcze jednostek w połączeniu z regionalnym zróżnicowaniem poparcia. Krytyczne spojrzenie na prezentowany temat przedstawił dr Jarosław Flis. Koreferent zwrócił uwagę, że ten obszar badań jest bardzo podatny na kontekst sytuacyjny, a natężenie kryzysu uchodźczego może powodować, iż dane empiryczne mogą szybko stracić aktualność. Głos zabrał również prof. Hubert Tworzecki, zauważając, że czynnikiem łączącym partie radykalnej prawicy w Europie Zachodniej i Wschodniej może być tzw. welfare chauvinism objawiający się postulatami redystrybucji dochodów między obywateli danego państwa z wyłączeniem imigrantów.

W kolejnym wystąpieniu dr hab. Robert Alberski opowiedział o zmianach w relacjach między rządem a opozycją po wyborach z 2015 roku. Podkreślił, że wybory te stanowią ważną cezurę w ewolucji polskiego systemu politycznego ze względu m.in. na najwyższy w historii poziom konsolidacji obozu władzy, słabość i niejednorodność opozycji oraz brak reprezentacji politycznej części elektoratu. Zwrócił także uwagę na zmianę w relacji rząd – opozycja na płaszczyznach instytucjonalnej, polityczno-parlamentarnej oraz komunikacyjnej. Koreferent dr hab. Mikołaj Cześnik zgodził się z konkluzją wystąpienia oraz podkreślił potrzebę badań empirycznych relacji rząd – opozycja oraz analizy zmian prawnych podjętych po wyborach parlamentarnych 2015 roku. Dr Jacek Sokołowski (Uniwersytet Jagielloński) zwrócił natomiast uwagę na słabość mechanizmów umożliwiających realny wpływ opozycji na rząd, który po 1989 roku ograniczony jest jedynie do badania legalności ustaw przez Trybunał Konstytucyjny oraz obsadzenia urzędu prezydenta w warunkach kohabitacji.

Obrady zakończyło wystąpienie dr Anny Materskiej-Sosnowskiej poświęcone populizmowi w perspektywie zagrożeń dla państwa demokratycznego. Odpowiedzią na wystąpienie był koreferat dr. Michała Kotnarowskiego (ISP PAN), który zwrócił uwagę na problemy z definiowaniem partii populistycznych i obecność elementów populistycznych w programach ugrupowań, które trudno uznać za populistów.

Kolejna konferencja z cyklu „Dyskusje o demokracji” odbędzie się w 2017 roku.