Horizon 2020 to największy w historii program finansowania badań naukowych i innowacji w UE na lata 2014–2020. Stanowi instrument finansowy wdrażający program pod nazwą Innovation Union, będący podstawą inicjatyw strategii „Europa 2020” nakierowanej na wzmocnienie światowej konkurencyjności Europy. Ten siedmioletni program badawczo-rozwojowy z budżetem w wysokości ponad 70 mld euro stanowi także element dążenia do wzrostu gospodarczego i zwiększenia liczby miejsc pracy w Europie.

Główne założenia programu opierają się na przekonaniu, że nauka jest fundamentem technologii przyszłości oraz dobrobytu społeczeństw. Europa musi się rozwijać oraz mieć zdolność zatrzymywania i przyciągania utalentowanych naukowców. Aby tak się stało, muszą mieć oni dostęp do najlepszej infrastruktury badawczej. Co więcej, Horizon 2020 będzie nastawiony również na wyzwania społeczne poprzez zbliżenie do siebie badań naukowych i rynku, by konsekwencją wsparcia w ramach innowacyjnych badań były produkty z faktycznym potencjałem komercyjnym.

O środki w ramach programu będzie można aplikować w ramach trzech głównych filarów/ priorytetów, na których oparta została struktura nowego programu.

Priorytet pierwszy, doskonałość w nauce, zakłada podniesienie poziomu badań naukowych w Europie oraz zapewnienie stabilnego i ciągłego wzrostu ich jakości, który zabezpieczy długoterminową konkurencyjność Europy. W ramach tego priorytetu Horizon 2020 oferuje wsparcie dla utalentowanych i kreatywnych jednostek i ich zespołów w nowatorskich badaniach najwyższej jakości (European Research Council, ERC); finansowanie wspólnych badań w celu otwarcia nowych obiecujących obszarów badawczych i wdrażanie innowacji poprzez wsparcie dla przyszłych i wyłaniających się technologii (Future and Emerging Technologies, FET); zapewnienie naukowcom szkoleń i możliwości rozwoju kariery zawodowej (działania Maria Skłodowska-Curie) oraz zapewnienie infrastruktury badawczej (w tym e-infrastruktury) dostępnej dla wszystkich naukowców w Europie i spoza niej.

Priorytet drugi, wiodąca pozycja w przemyśle, nakierowany jest na uczynienie Europy bardziej atrakcyjną dla inwestycji w badania i rozwój, jak również na wsparcie inwestycji w zakresie kluczowych technologii przemysłowych oraz zmaksymalizowanie potencjału wzrostu europejskich przedsiębiorstw poprzez zapewnienie im adekwatnego poziomu finansowania. Drugi priorytet to również budowanie przywództwa we wspomagających i przemysłowych technologiach z dedykowanym wsparciem dla teleinformatyki, nanotechnologii, zaawansowanych materiałów, biotechnologii, zaawansowanej produkcji i przetwarzania oraz technologii kosmicznych, a także zapewnienie wsparcia dla działań, które mają za zadanie kojarzyć wymienione dziedziny i gromadzić efekty uzyskane poprzez kombinację kilku kluczowych technologii wspomagających (Key Enabling Technologies, KETs).

Ostatnim priorytetem są wyzwania społeczne. Zakładając podejście oparte na konkretnych zadaniach, program pozwoli zjednoczyć zasoby z różnych obszarów technologii i dyscyplin, włączając w to nauki społeczne i humanistyczne. Obejmie działania „od badań do rynku” z naciskiem na badania związane z innowacją, jak pilotaż, demonstracja, placówki testowe itd. W zakres wyzwań społecznych wspieranych przez UE w ramach programu wchodzą: zdrowie, zmiany demograficzne i dobrostan, bezpieczeństwo żywnościowe, zrównoważone rolnictwo i leśnictwo, badania mórz i wód śródlądowych i biogospodarka, bezpieczna, czysta i efektywna energia, inteligentny, ekologiczny i zintegrowany transport, działania na rzecz klimatu, środowiska, efektywności zasobów i surowców naturalnych, jak również Europa w zmieniającym się świecie, tj. wszechstronne, innowacyjne i refleksyjne społeczeństwa.

W porównaniu ze swoimi poprzednikami Horizon 2020 przede wszystkim wprowadza szerszy zakres tematyczny, a także zakłada odejście od starych zasad i tradycyjnego podejścia do programów ramowych. Przewiduje zasadnicze uproszczenia poprzez wprowadzenie jednego zestawu reguł dla wszystkich przedsięwzięć badawczo-rozwojowych.

Nowe będzie również podejście programu do finansowanych przedsięwzięć: interdyscyplinarność, akcentowanie konieczności kompleksowego rozwiązywania problemów, koncentracja na konkretnych wyzwaniach i rozwiązaniach, a nie na określonych technologiach. Oprócz tego program stawia silny akcent na innowacje, finansowanie działań „od pomysłu do przemysłu”, kładzie większy nacisk na równość płci oraz obowiązkowe zapewnienie otwartego dostępu do publikacji naukowych (open access). Tematyka konkursowa w Horizonie ma być zdefiniowana na tyle szeroko, by wnioskodawcy mieli większą swobodę w proponowaniu innowacyjnych rozwiązań.

Korzystniejsze i uproszczone mają być również zasady finansowe. Większy poziom dofinansowania – dla uczelni publicznych przewidziano 100 proc. dofinansowania kosztów kwalifikowalnych. Jednakowy dla wszystkich działań ryczałt na koszty pośrednie (25 proc.), kwalifikowalny podatek VAT – pod warunkiem niemożliwości odzyskania go przez instytucję, a także tylko jeden audyt, na koniec projektu, po przekroczeniu poziomu dofinansowania 325 tys. euro. Łatwiejszy ma być proces aplikowania o projekty i ich rozliczanie oraz łagodniejsze procedury.

Zasady uczestnictwa pozostają podobne do tych, które znamy z 7. Programu Ramowego. Projekty nadal realizowane będą przez konsorcja złożone z co najmniej trzech partnerów z trzech różnych państw członkowskich UE i/ lub państw stowarzyszonych. Na zasadzie odstępstwa od powyższej zasady projekt będzie mógł być realizowany przez jeden podmiot prawny, mający siedzibę w państwie członkowskim lub stowarzyszonym w przypadku: badań pionierskich (ERC), instrumentu MŚP, działań koordynacyjnych i wspierających oraz działań w zakresie mobilności. Projekty będą wyłaniane do finansowania w drodze konkursów, a ich jakość będzie oceniana przez niezależnych ekspertów.

Wsparciem dla naukowców zainteresowanych nowym programem ramowym ma być ciągle doskonalony przez KE Participant Portal. Konkursy ogłaszane w ramach programu Horizon 2020 będą także na bieżąco publikowane w „Gazecie Uniwersyteckiej UŚ” (str. 29) oraz na stronie www.projekty.us.edu.pl. Wszystkich zainteresowanych programem zachęcamy do aplikowania o środki i kontaktu z Działem Projektów Uniwersytetu Śląskiego.