Tematyka prac badawczych profesora Henryka Czyża skoncentrowana jest wokół zagadnień modelowania oddziaływania hadronów z fotonami, konstrukcji generatorów Monte Carlo, procesów produkcji hadronów i fotonów, a także hadronów oraz par elektorn – pozyton w procesie anihilacji elektron – pozyton.

– Nauki ścisłe były moją pasją już w szkole podstawowej – wspomina prof. dr hab. Henryk Czyż

Zapytany o przyczyny wyboru swej drogi zawodowej, profesor Czyż odpowiada z uśmiechem:

– Nauki ścisłe były moją pasją już w szkole podstawowej, choć na początku bardziej interesowała mnie matematyka niż fizyka. Kiedy, kończąc liceum, stanąłem przed wyborem kierunku studiów, długo wahałem się między tymi dwoma przedmiotami. Bodźcem do podjęcia decyzji stały się dla mnie wyniki olimpiad – większe sukcesy odnosiłem właśnie w fizyce. Rozpocząłem studia na Uniwersytecie Śląskim.

Kolejną decyzją był wybór specjalizacji – fizyka teoretyczna oraz szeroka, charakteryzująca się wieloma odkryciami, dziedzina badań – fizyka cząstek elementarnych. To były już studia indywidualne, pod kierunkiem prof. zw. dr. hab. Marka Zrałka.

– Moja praca magisterska dotyczyła oddziaływania hadronów, cząstek złożonych z kwarków – wspomina profesor Czyż. – Po jej obronie zmieniłem obszar zainteresowań i zacząłem zajmować się oddziaływaniem leptonów i fotonów. Do czasu rozprawy habilitacyjnej nie podejmowałem badań związanych z hadronami. Uważam, że zajmowanie się wciąż tą samą tematyką jest nużące, więc warto szukać nowych zagadnień.

Po sfinalizowaniu pracy doktorskiej pojawiła się możliwość wyjazdu do Bolonii. W ramach trwającego dwa lata stypendium zorganizowana przez profesora Ettore Remiddiego grupa badawcza zgłębiała zagadnienia metody Monte Carlo, używanej do modelowania matematycznego procesów nazbyt złożonych, by istniała możliwość przewidzenia ich wyników za pomocą podejścia analitycznego. Ta wspólna nauka i skonstruowanie generatora procesu Bhabha, jak wyjaśnia profesor Czyż, niebawem zaczęły procentować. Zdobyta wiedza umożliwiła, między innymi, współpracę z profesorem Johannem Kühnem, zapoczątkowaną spotkaniem na konferencji w Ustroniu, a trwającą do dzisiaj.

W ramach tej współpracy zajęto się zagadnieniem wykorzystania istniejących eksperymentów w celu pomiaru wielkości, której dotychczas w nich nie mierzono. Sama metoda, zwana metodą powrotu radiacyjnego, została zaproponowana już wcześniej, ale brakowało odpowiednich narzędzi. Nam udało się je stworzyć. To duży sukces, bieżące eksperymenty używają wypracowanej metody – opowiada fizyk.

Treść rozprawy habilitacyjnej stanowiła symulacja rozpraszania Bhabha, czyli zderzenia elektron – pozytron. Po habilitacji profesor zaangażował się w projekty EURIDICE, a później FLAVIAnet, dotyczący zasad konstrukcji mas i parametrów mieszania fermionów. Profesor Czyż był kierownikiem projektu w Polsce, koordynatorem europejskim był Uniwersytet w Walencji. Obecność specjalistów różnych narodowości podkreśla międzynarodowy charakter fizyki, zwłaszcza w dziedzinie cząstek elementarnych.

Odwołując się do specyfiki zawodowej aktywności fizyków, profesor Czyż zwraca uwagę na aspekt szeroko zakrojonej współpracy międzynarodowej. Zjawisko to, oprócz możliwości wymiany doświadczeń ze specjalistami z różnych ośrodków badawczych, dyktowane jest względami finansowymi. Przeprowadzenie eksperymentu wymaga ogromnych nakładów pieniężnych, co stanowiłoby duże obciążenie dla jednego kraju. Ważnym aspektem finansowania badań jest wsparcie udzielane przez Unię Europejską w ramach sieci, które mają uczyć poprzez wykonywanie badań naukowych. Profesor Czyż brał udział w takim projekcie przez osiem lat – najpierw jako uczestnik, następnie jako prowadzący grupę w Polsce. Był to duży sukces ludzi, którzy zajmowali się tzw. fizyką zapachów.

– Chodzi o badanie oddziaływania między różnymi rodzajami kwarków – objaśnia naukowiec. W badaniach brało udział 60 instytutów, w większości z Europy. Przy okazji prowadzonego projektu można było poznać wybitnych specjalistów, co stanowiło szczególnie cenne doświadczenie dla młodych ludzi, pracujących w różnych ośrodkach. Różnorodność i tutaj ma więc znaczenie niebagatelne – każdy z poszczególnych ośrodków specjalizuje się zazwyczaj w dość wąskiej dziedzinie, co daje szansę na zwiększenie wiedzy i poszerzenie horyzontów badawczych.

Przykładem realizowanych zespołowo badań krajowych jest projekt „Precyzyjne obliczenia na potrzeby obecnych i przyszłych akceleratorów leptonowych i hadronowych”, obliczenia teoretyczne, łączące zagadnienia teorii grafów, analizę zmiennych zespolonych, algorytmy algebry komputerowej i obliczenia numeryczne.

Pokłosie prac profesora Czyża stanowią publikacje w prestiżowych czasopismach naukowych, między innymi: „Nuclear Physics B”, „European Physical Journal C”, „Journal of High Energy Physics”, „Computer Physics Communications”, „Physical Review D”, „Physics Letters B”.

W wolnych chwilach profesor sięga po książki z dziedziny fantastyki, słucha jazzu i korzysta z uroków wycieczek rowerowych.