W dniach 9-11 grudnia 1998 roku Zakład Historii Literatury Baroku i Dawnej Książki Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej Uniwersytetu Śląskiego zorganizował konferencję naukową pt. Sarmackie "theatrum". Od narodzin do śmierci. Obrady toczące się w Sali Rady Wydziału Filologicznego w Katowicach miały interdyscyplinarny charakter. Wzięli w nich udział badacze historii literatury oraz historii języka, kultury i sztuki z wielu krajowych ośrodków naukowych. Wygłoszono 32 referaty i 1 komunikat. Szczególnie licznie reprezentowane było środowisko młodych badaczy staropolskiej literatury i kultury. W gronie referentów nie zabrakło również autorytetów naukowych - w sesji wzięli udział profesorowie: Janusz Pelc, Paulina Buchwald-Pelcowa, Edmund Kotarski, Jan Okoń i Kazimierz Maliszewski. Swą rozległą wiedzą wspierał referentów gość honorowy, profesor Tadeusz Ulewicz, który w latach pięćdziesiątych był inicjatorem polskich badań nad sarmatyzmem.

Trzydniowe obrady rozpoczął Janusz Pelc (UW) referatem Dylematy staropolskiego sarmatyzmu. Odwołując się do genezy owego zjawiska, ukazał różne jego przejawy i wewnętrzną dynamikę w dobie baroku. Zadał również ważkie pytanie, powracające później w czasie konferencji, na ile zasadne jest traktowanie tegoż pojęcia jako kategorii estetycznej, zwłaszcza w odniesieniu do literatury. Kwestie terminologiczne poruszył także Józef Budzyński (UŚl. ), który wskazał, iż bez odwołań do sarmackiej ideologii wpisywali się w kulturę baroku twórcy śląscy (Sarmackie echa w literaturze łacińskiej na Śląsku XVI-XVII wieku ). Natomiast popularnym obiegiem kultury przełomu XVII i XVIII w. zajął się Kazimierz Maliszewski (UT), mówiąc o czytelniczych upodobaniach ówczesnej szlachty (Barokowe theatrum życia dworskiego w świetle polskich gazet rękopiśmiennych ).

Dużym zainteresowaniem cieszyła się na konferencji XVII-wieczna retoryka. Jakub Z. Lichański (UW) w nadesłanym referacie: Polskie oratorstwo barokowe. Witania władców i mowy do królów scharakteryzował kompozycję oraz biblijną i klasyczną topikę wypowiedzi odwołujących się do stereotypowego wizerunku władcy. Przedmiotem rozważań Edmunda Kotarskiego (UG) była właściwa dla wymowy topika oraz reguły dyspozycji retorycznej stosowane w gatunkach sylwicznych (Poezja okolicznościowa i retoryka). Maria Barłowska (UŚl. ) skupiła uwagę na roli topiki mów sejmowych jako narzędzia idealizacji ustroju Rzeczypospolitej ("Drogi klejnot i piastującemu ozdobny". Sejmowe oracje przy przekazywaniu pieczęci).

Uczestnicy konferencji uczynili również przedmiotem refleksji różne sposoby odwoływania się pisarzy barokowych do łączącej się z sarmatyzmem hierarchii wartości. Paulina Buchwald-Pelcowa (UW) zajęła się anonimowym tekstem kreślącym panoramę życia od niemowlęctwa po starość ("Fizjonomia życia ludzkiego" - poemat z czasów saskich). Odwołującym się do realiów polskich poetyckim ujęciom "ucieczki" w tekstach Samuela Twardowskiego poświęcił uwagę Jan Okoń (UŁ) - "Uciec by, umrzeć by, laurem wzrosnąć". Tropami tekstów Samuela ze Skrzypny. Związki ówczesnego piśmiennictwa z formułą tytułową konferencji były również przedmiotem rozważań: Magdaleny Kwiek (UŁ) - Obraz kultury sarmackiej w "Postylli" Jakuba Wujka; Anny Sitkowej (UŚl. ) - Piotr Skarga jako "kronikarz" życia rodziny królewskiej; Dariusza Chemperka (UMCS) - Wątki sarmackie w pieśniach Jana Gawińskiego; Krzysztofa Obremskiego (UT) - Poczęcie - scena I tragedii życia.

Zwrócono także uwagę na różne aspekty teatralizacji prywatnego i publicznego życia w czasach baroku. Mariola Jarczykowa (UŚl. ) nakreśliła Obraz zaślubin Radziwiłłów birżańskich w świetle literatury okolicznościowej i korespondencji XVII wieku. Marta Chechelska-Dziepak (UJ) omówiła Symbolikę poloneza jako tańca sarmackiego, a Agnieszka Pizun (UŚl. ), analizując nowele Wacława Potockiego, dostrzegła brak sarmackich elementów Stroju kobiecego w literackiej dokumentacji baroku. Także Renarda Ocieczek (UŚl. ), poddając obserwacji zawarte w dziełach barokowych opisy uczt w niebiańskiej sferze, nie dostrzegła w nich narodowego nacechowania. Andrzej Klubiński (IH PAN- Warszawa), śledząc teksty z pogranicza literatury, podjął próbę poszerzenia granic jednego z popularnych toposów (Granice theatrum mundi - staropolskie teksty profetyczne, polityczne i domowe w sylwach szlacheckich XVII i 1 połowy XVIII wieku).

Problematyka z kręgu staropolskiej literatury i kultury funeralnej oraz ówczesnych wizji świata nadzmysłowego doszła do głosu w wystąpieniach: Marii Wichowej (UŁ) - Sarmata o cierpieniu i śmierci. Uwagi o dwu tekstach Jana Ostroroga II; Krzysztofa Kwaśniewicza (UJ) - "Lapis mutus sum, loqui tamen coactus". Sarmackie nagrobki profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego; Danuty Kunstler-Langner (UT) - "Bonus angelus" w królestwie Boga i człowieka. O barokowej angelofanii.

Uczestnicy konferencji mieli możliwość wysłuchania interesujących wypowiedzi na temat wybranych dzieł barokowych twórców. Janusz Goliński (WSP Bydgoszcz) zwrócił uwagę na związki literackiego ujęcia alegorii zazdrości z ówczesną ikonografią i nauką Kościoła (Barokowa "Invidiae descriptio" - czyli zazdrość w kręgu siedmiu grzechów głównych). Krystyna Złotkowska (WSP Słupsk) poddała interpretacji sposoby ujmowania "Przestrzeni domu w twórczości Wacława Potockiego. Wiesław Pawlak (KUL) mówił o Wpływie kazań na twórczość Wespazjana Kochowskiego na przykładzie "Ogrodu panieńskiego". Renata Ryba (UŚl. ) zwróciła uwagę na czynnik autopsji autorskiej w jednym z tworów realizujących poetykę narodowego heroicum (Panegiryczna wizja chocimskiej wiktorii w "Classicum nieśmiertelnej sławy" Samuela Leszczyńskiego). Dariusz Rott (UŚl. ) zajął się pochwalnym tekstem odbieranym przez XVII-wieczną szlachtę jako zdradziecki (Polityka a literatura. "Panegiricus Carolo Gustavo... " Jana Komenskiego wobec kultury sarmackiej). Ocenę Kozaków w polskiej prozie pamiętnikarskiej XVII wieku przybliżył Piotr Borek (UJ), a Tadeusz Piersiak (UMCS) rozpatrzył biograficzne i etnograficzne konteksty XVIII- wiecznego zbioru anegdot (O czasowych i przestrzennych horyzontach "Torby śmiechu" Karola Żery).

Różne aspektów życia kulturalnego i artystycznego czasów baroku doszły do głosu w wystąpieniu Edwarda Różyckiego (UŚl. ) - W kręgu mecenatu i działalności kulturalnej Rady Miasta Lwowa w XVI i XVII wieku, a także w odczytanym komunikacie Jana Samka (UJ i PAT) - Polskie rzemiosło artystyczne.

W trzecim dniu konferencji w wystąpieniach referentów doszły do głosu zagadnienia językoznawcze. Danuta Ostaszewska (UŚl. ) skupiła uwagę na sposobach uobecniania się nadawcy w tekstach, związanym z tym rozczłonkowaniu dyskursu oraz na leksykalnych wyznacznikach podziału wypowiedzi (Dyskursywność XVII-wiecznych wypowiedzi polemicznych i jej wyznaczniki). Mirosława Siuciak (UŚl. ) poddała obserwacji przeznaczony dla cudzoziemców podręcznik do nauki języka polskiego, dążąc do uchwycenia cech mowy potocznej z czasów baroku (Język XVII-wiecznej konwersacji na przykładzie "Wydwornego polityka" Macieja Gutthetera-Dobrackiego). Konferencję zamknęło wystąpienie Bożeny Mazurkowej (UŚl. ), która w referacie poświęconym Bukietom imieninowym z drugiej połowy XVIII wieku zajęła się kompozycją oświeceniowych tekstów okolicznościowych oraz sposobami kreowania w nich wizerunku adresatów poetyckich wypowiedzi.

Trzydniowym obradom towarzyszyła ożywiona dyskusja. Grudniowa ogólnopolska sesja naukowa umożliwiła prezentację interesujących wyników aktualnych studiów nad barokiem, a także wyłoniła nowe pytania i problemy badawcze. Szeroka formuła konferencji pozwoliła bliżej naświetlić różne aspekty literatury i kultury barokowej. Referenci wnieśli ważne spostrzeżenia do rozważań nad przejawami kultury sarmackiej, a także do toczącej się wśród polskich badaczy i europejskich slawistów dyskusji nad przydatnością samego terminu "sarmatyzm" do opisu XVII-wiecznej rzeczywistości - zwłaszcza w sytuacji nadużywania go i w obliczu jego wcześniejszych, negatywnych konotacji. Organizatorzy planują wydanie tomu rozpraw, będącego pokłosiem trzydniowej konferencji.