16 i 17 października na Wydziale Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Śląskiego w Sosnowcu odbyła się druga Międzynarodowa Konferencja Aquamatyki, szósta organizowana przez Śląskie Centrum Wody. Tematem przewodnim były „Wyzwania gospodarki wodnej Europy; powodzie, susze, monitoring”.

Otwarcie II Międzynarodowej Konferencji Aquamatyki

Prelegenci II Międzynarodowej Konferencji Aquamatyki

Dr hab. Agnieszka Babczyńska, prof. UŚ

Data spotkania nie była przypadkowa – 13 października obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Ograniczania Skutków Katastrof ustanowiony przez ONZ w 1989 roku. Tegorocznym tematem przewodnim, który przyjął formę apelu, było: Fund Resilience, Not Disasters (Finansuj odporność, nie kataklizmy). Inicjatywa ta ma zachęcać rządy i społeczeństwa do wspólnego działania na rzecz ochrony przed skutkami klęsk żywiołowych. Promowane są również kampanie mające na celu uświadamianie społeczeństwa na temat zagrożeń związanych z nieobliczalnym działaniem natury.

Celem sosnowieckiej konferencji zgodnie z założeniami organizatorów było zainicjowanie szerokiej dyskusji nad problemem katastrof związanych z wodą. Jednym z najważniejszych wyzwań dla współczesności jest bowiem racjonalne gospodarowanie tym najcenniejszym surowcem, z uwzględnieniem priorytetów środowiskowych i gospodarczych. Chociaż poziom wody w środowisku zgodnie z naturą podlega ciągłym fluktuacjom (wezbrania, susze), to jednak antropopresja i wynikające z niej zmiany klimatu potęgują negatywne skutki tych zjawisk. Często nie do końca przemyślane decyzje środowiskowe, nadmierna eksploatacja zasobów środowiska prowadzą do skutków, które są trudne do odwrócenia.

W debacie uczestniczyli przedstawiciele różnych dyscyplin naukowych: od specjalistów nauk przyrodniczych po politologów i prawników. Zaproszenie do dyskusji przyjęli także eksperci m.in. z Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, Urzędu Marszałkowskiego, Polskiej Grupy Górniczej. Sosnowiecka konferencja odbyła się pod patronatem ONZ.

Katastrofa to nagłe, nieoczekiwane i nieobjęte standardowymi procedurami wydarzenie, które prowadzi do znaczących negatywnych skutków, takich jak straty materialne, poważne obrażenia lub śmierć ludzi. Definicję tę przypomniał dyrektor Śląskiego Centrum Wody dr hab. Andrzej Woźnica, prof. UŚ, ponieważ jej poszczególne człony zawierają niemal wszystkie wyzwania, które stoją przed naukowcami różnych dyscyplin.

– Rolą nauki jest bowiem – podkreślił prof. Andrzej Woźnica – przewidywać wystąpienie niekorzystnych zjawisk, rozpoznawać ich mechanizm, oceniać rezultaty, a także proponować skuteczne rozwiązania i procedury, które umożliwią uniknięcie strat gospodarczych i środowiskowych.

Podczas pierwszej sesji poruszone zostały m.in. zagadnienia związane z wodą po węglu, rolą zbiorników antropogenicznych w ochronie różnorodności biologicznej i zarządzaniem zasobami wodnymi – spektrum tych problemów przedstawiła dr hab. Edyta Sierka, prof. UŚ. Sytuację ochrony przeciwpowodziowej i odporność na zmiany klimatu w gospodarce wodnej w Polsce omówił prof. dr hab. Janusz Zaleski z Politechniki Wrocławskiej.

Tematyka poszczególnych sesji naukowych skupiła się na najważniejszych wyzwaniach, które powinny kształtować gospodarkę wodną w skali Europy i świata. Na przykładzie wielkich (Odra, Niemen) i małych rzek (Rawa), a także zbiorników antropogenicznych (Górnośląskie Pojezierze Antropogeniczne) naukowcy (dr Kinga Ślósarczyk, prof. dr hab. Andrzej Kowalczyk oraz dr Sławomir Sitek) zaprezentowali przeanalizowane możliwości rozwiązania problemów w zależności od specyfiki hydrogeologicznej rzeki. Specjaliści debatowali także o powiązaniach problemów przyrodniczych, ekosystemowych i toksykologicznych z sytuacją społeczno-polityczną Europy i świata. Nie zabrakło również tematów historycznych, ponieważ początki wielu obecnych problemów są efektem zmian zachodzących w dalekiej przeszłości.

Odbyły się także dwie debaty z udziałem ekspertów, pierwszą zatytułowaną „Czy złotą algę można kontrolować?” prowadził dr Łukasz Lamża. Uczestniczyli w niej: dr hab. Andrzej Woźnica, prof. UŚ, Marek Kajs, ekspert ds. ochrony środowiska, dr inż. Ewa Owczarek- Nowak z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego, dr hab. Małgorzata Bąk z Uniwersytetu Szczecińskiego oraz Adrian Brol z Polskiej Grupy Górniczej.

Katastrofa na Odrze w 2022 roku nadal nurtuje nie tylko specjalistów i choć wciąż prowadzone są szczegółowe analizy i badania, nie można spodziewać się jasnej odpowiedzi na pytanie, kto zawinił. Oskarżenie kopalń jako jedynego sprawcy dramatu nie znalazło potwierdzenia. Winowajcą jest zapewne zbieg różnych okoliczności, a zakwit złotych alg spowodował alarm stawiający w stan pogotowia wszystkie służby. W debacie pojawił się także wątek przeciwdziałania ewentualnym nawrotom masowego namnażania się Prymnesium parvum. Wiele emocji wzbudził temat renaturyzacji rzek, czyli przywracanie im naturalnej przestrzeni poprzez odtwarzanie procesów ekologicznych. Opór społeczny, „głód” ziemi na Śląsku, istniejąca już zabudowa w okolicach koryt rzek, zabetonowane brzegi – to realia, których nie da się ani łatwo, ani szybko zmienić. Naukowcy i włodarze muszą znaleźć kompromisowe rozwiązania. Wszystko wskazuje na to, że złota alga zadomowiła się i można tylko ograniczać jej namnażanie.

W wielu wystąpieniach pojawiły się elementy optymistyczne, takie jak m.in.: powrót do miast poprzemysłowej, niebiesko-zielonej infrastruktury (dr hab. Agnieszka Babczyńska, prof. UŚ, dr Bartosz Łozowski, dr hab. Andrzej Woźnica, prof. UŚ) czy zmiany legislacyjne wpisujące się w model regulacyjny zapobiegania i zwalczania negatywnych zjawisk w środowisku wodnym (prof. dr hab. Mirosław Pawełczyk z Uniwersytetu Śląskiego; Mariusz Włódarz z Centrum Badawczego Publicznego Prawa Konkurencji i Regulacji Sektorowych). Społeczno-polityczne aspekty katastrof wodnych omówiła dr hab. Małgorzata Myśliwiec, prof. UŚ. Wprawdzie w tych sferach jest jeszcze wiele do zrobienia, ale pewne procedury już ruszyły.

Moderatorem drugiej debaty „Jak przeciwdziałać katastrofom?” był Przemysław Jedlecki, zastępca redaktora naczelnego redakcji „Gazety Wyborczej” w Katowicach. W gronie ekspertów zasiedli: prof. dr hab. Damian Absalon z Uniwersytetu Śląskiego, dr Dimitar Zlatinov z Uniwersytetu Sofijskiego im. św. Klemensa z Ochrydy, Barbara Pepke z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego, st. kpt. Tomasz Michalik z Komendy Wojewódzkiej Państwowej Straży Pożarnej w Katowicach oraz Andrzej Siudy, kierownik Zbiorników Wodnych Goczałkowice, Kozłowa Góra.

Dyskusję zdominowały rozważania dotyczące zmian proceduralnych hamujących zagospodarowanie przestrzenne terenów zagrożonych powodziami. Wśród wielu oferowanych rozwiązań pojawiła się również wskazówka dla firm ubezpieczeniowych, aby kierując się analizą ryzyka, uwzględniały m.in. dane historyczne o szkodach i w uzasadnionych przypadkach odmawiały ubezpieczeń od powodzi. Nabywcy atrakcyjnych działek w pobliżu koryt rzek powinni także sięgnąć do ksiąg wieczystych, aby upewnić się co do skali ryzyka. Kusząca, niska cena terenu pod budowę domu często sygnalizuje ukryte zagrożenia.

Podczas sesji posterowej studenci i młodzi naukowcy zaprezentowali wyniki swoich badań.

W konferencji uczestniczyli naukowcy i studenci z Uniwersytetu Witolda Wielkiego w Kownie (Litwa), Uniwersytetu w Trieście (Włochy), Uniwersytetu Sofijskiego im. św. Klemensa z Ohrydy (Bułgaria). Uczestnictwo gości zagranicznych było możliwe dzięki projektowi „Rozwój umiędzynarodowienia Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach poprzez sojusz Transform4Europe”, dofinansowanego ze środków Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej ze środków europejskich z Funduszu Europejskiego dla Rozwoju Społecznego 2021–2027 (FERS), Projekt NAWA pt. „Wsparcie sojuszy Uniwersytetów Europejskich”.