23 stycznia 2025 roku zostało oficjalnie otwarte Centrum Logistyczno-Naukowe BERA na Svalbardzie. „To pierwsza infrastruktura poza granicami Polski, która koordynowana jest przez Uniwersytet Śląski w Katowicach, jak również pierwsza od kilkudziesięciu lat otwarta polska infrastruktura w Arktyce” – mówi dr Dariusz Ignatiuk z Wydziału Nauk Przyrodniczych UŚ.

Przeładunek sprzętu badawczego, materiałów eksploatacyjnych i żywności dla wypraw naukowych prowadzących prace terenowe na Spitsbergenie

Oficjalna inauguracja Centrum Logistyczno-Naukowego na Svalbardzie BERA w Longyearbyen, która odbyła się 23 stycznia 2025 roku

Pod koniec 2023 roku, po trzech latach starań, Centrum Studiów Polarnych we współpracy z Polskim Konsorcjum Polarnym sfinalizowało inicjatywę utworzenia i utrzymania Centrum Logistyczno-Naukowego na Svalbardzie, które rozpoczęło swoją działalność w Longyearbyen w marcu 2024 roku. Porozumienie o powołaniu zespołu Centrum Studiów Polarnych ds. Centrum Logistyczno- -Naukowego na Svalbardzie BERA zostało podpisane przez siedem jednostek naukowych: Uniwersytet Śląski w Katowicach (lider), Instytut Geofizyki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, Instytut Oceanologii Polskiej Akademii Nauk w Sopocie, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz Uniwersytet Wrocławski. Partnerzy zobowiązali się współfinansować działania Centrum BERA oraz wspierać jego utrzymanie przez następne 10 lat.

Centrum BERA odgrywa istotną rolę w koordynacji prowadzenia badań naukowych, usprawniając ich organizację i logistykę na obszarze Svalbardu. Większość zespołów prowadzących prace badawcze na Svalbardzie dociera do Arktyki przez punkt portu i lotniska Longyearbyen i tutaj rozpoczyna swoje przygotowania do prac terenowych, jak również prowadzi je w rejonie Longyearbyen w oparciu o Centrum BERA. Przewiduje się, że w przyszłości, wraz z rozwojem Centrum BERA, liczba naukowców i realizowanych przez nich projektów będzie zwiększać się znacząco. Nawiązano już współpracę międzynarodową z Norwegią, Litwą i Włochami, dzięki której następuje umiędzynarodowienie działalności oraz planowanie wspólnych projektów badawczych.

– Naszym największym dorobkiem naukowym, jeśli chodzi o Uniwersytet Śląski, są badania glacjologiczne – zdradza dr Dariusz Ignatiuk. – Bardzo mocno skupiamy się na kriosferze, badaniu lodowców, zwłaszcza cielących się, czyli tych, które uchodzą do morza i produkują góry lodowe.

Planowane oraz realizowane działania w ramach Centrum BERA można podzielić na trzy podstawowe zadania:

I. Prowadzenie badań i monitoringu:

• realizacja badań w oparciu o aparaturę pomiarową będącą na wyposażeniu Centrum BERA (sprzęt geofizyczny, precyzyjne GPS-y różnicowe, wiertnie do lodu i gruntu, automatyczne stacje meteorologiczne, skutery, łodzie pływające, sondy morskie i in.);
• system monitoringu kriosfery (w oparciu o kontynuację projektu CRIOS do 2029 roku) rozproszony na zachodnim wybrzeżu Spitsbergenu od Hornsundu po Ny-Alesund (we współpracy polsko-norweskiej);
• monitoring ekosystemów lądowych, permafrostu oraz degradacji wybrzeży;
• monitoringi morskie we fiordach oraz na wodach wokół Svalbardu;
• badania nad pokrywą śnieżną i lodowcami w oparciu o wyposażenie Centrum BERA.

W ramach infrastruktury Centrum BERA powstanie w 2025 roku pracownia pozwalająca na wstępną obróbkę zebranych próbek (woda, sedymenty, skały itp.) celem ograniczenia ich pojemności i rozmiaru, dokonania wstępnych analiz i przygotowania ich do transportu do Polski (m.in. zamrażanie i przechowywanie próbek lodu oraz śniegu).

Załadunek cargo i próbek na statek Horyzont II transportujący je do Polski

Przygotowania do badań oceanologicznych i środowiskowych z wykorzystaniem łodzi będącej częścią infrastruktury BERA

Badania realizowane będą w oparciu o pozyskane zewnętrzne środki projektowe (Narodowe Centrum Nauki, Research Council of Norway, Europejska Agencja Kosmiczna, SIOS, Horyzonty Europa) jak np. projekt Liquidice (2025–2028, budżet 7,5 mln EUR, Horyzont Europa).

II. Wsparcie logistyczne i organizacyjne badań:

• wsparcie logistyczne i organizacyjne dla polskich uniwersyteckich jednostek badawczych, takich jak: Stacja Polarna „Petuniabukta” Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Stacja Polarna Uniwersytetu Mikołaja Kopernika na Spitsbergenie, Infrastruktura badawcza Uniwersytetu Marii Curie- -Skłodowskiej, Stacja Polarna im. Stanisława Baranowskiego należąca do Uniwersytetu Wrocławskiego;
• wsparcie działań Polskiej Stacji Polarnej Hornsund Instytutu Geofizyki PAN;
• organizacja pomiarów terenowych (asysta, pobór próbek, serwis sprzętu, wykonywanie pomiarów) w rejonie centralnego Spitsbergenu (z wykorzystaniem infrastruktury Centrum BERA m.in. skuterów, łodzi i aparatury pomiarowej).

Logistyka i organizacja przedsięwzięcia finansowane są ze środków Centrum Studiów Polarnych oraz zewnętrznych projektów.

III. Edukacja i sieciowanie pomiędzy partnerami polskimi i zagranicznymi:

• organizacja spotkań branżowych partnerów Polskiego Konsorcjum Polarnego z partnerami zagranicznymi;
• współpraca międzynarodowa m.in. z grupami roboczymi konsorcjum Svalbard Integrated Arctic Earth Observing System (SIOS);
• organizowanie spotkań, warsztatów w ramach konferencji SIOS Polar Night Week 2025;
• organizacja szkoleń i warsztatów dla studentów i doktorantów (m.in. kontynuacja aktywności z 2024 w ramach warsztatów BioGeoEko prowadzonych w Arktyce przez Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu);
• wsparcie edukacji i sieciowania finansowane są ze środków Centrum Studiów Polarnych, Polskiego Konsorcjum Polarnego oraz zewnętrznych projektów.

Uroczystość otwarcia Centrum BERA poprowadzona została przez jego kierownika dr. Dariusza Ignatiuka i manager Katarzynę Stachniak w ramach międzynarodowej konferencji Polar Night Week 2025, stanowiącej coroczne spotkanie ponad 140 naukowców będących członkami międzynarodowego konsorcjum SIOS. Uroczystości zostały zaszczycone obecnością gości (którzy wygłosili przemowy okolicznościowe) takich jak: dr Marcin Liana – zastępca dyrektora NCN, prof. Heikki Lihavainen – dyrektor SIOS Knowledge Centre z Longyearbyen, prof. Jøran Moen – dyrektor the University Centre in Svalbard (UNIS) z Longyearbyen, prof. dr hab. Michał Banaszak – prorektor ds. cyfryzacji i współpracy z gospodarką z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, dr hab. Adam Kola, prof. UMK – prorektor ds. nauki z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, prof. dr hab. Jacek Jania – były przewodniczący Centrum Studiów Polarnych oraz Komitetu Badań Polarnych PAN.

Zachęcamy do śledzenia informacji o Centrum BERA na stronie internetowej: www.bera.us.edu.pl.