22 czerwca 2022 roku w auli im. Andrzeja Pawlikowskiego na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach odbyła się uroczystość nadania tytułu doktora honoris causa UŚ Anandzie Devi Anenden, jednej z najwybitniejszych pisarek języka francuskiego, autorce kilkunastu powieści, tomów poetyckich, zbiorów esejów i opowiadań, a także scenariuszy filmowych, laureatce wielu prestiżowych międzynarodowych nagród i wyróżnień literackich.

Dostojna doktorantka Ananda Devi Anenden

Wielką współczesną „pisarką wyspy” nazwał Anandę Devi przewodzący ceremonii rektor Uniwersytetu Śląskiego prof. dr hab. Ryszard Koziołek, jeden z czterech recenzentów w przewodzie doktoratu honoris causa. Wyspy w podwójnym wymiarze: jako Mauritiusa, z którego pochodzi pisarka i gdzie rozgrywa się większość jej powieści, ale też wyspy jako doświadczenia, które miota się w tragicznej amplitudzie – od klaustrofobii po agorafobię. W jej utworach – podkreślał rektor – wyspa jest zawsze za mała i za ciasna; świat ulega tam zagęszczeniu, wszystko jest bliżej siebie, nie do ominięcia: rasy, języki, płcie, religie, kultury, rośliny i zwierzęta. Bohaterom trawionym pragnieniem ucieczki wyspa nie pozwala zapomnieć o swoich granicach, wywołuje więc obsesję ich przekroczenia, prowokuje destrukcyjne akty transgresji lub popycha do wyładowania się w brutalnych aktach przemocy. Ananda Devi, jak pisze w recenzji prof. R. Koziołek, okazała się prorokinią globalnej wyspy, jaką stała się ziemia w XXI wieku – połączona w jedno terytorium liniami komunikacji, komunikacyjną technologią i nową wędrówką ludów.

Ananda Devi to pseudonim literacki utworzony z dwóch imion pisarki, której rodowe nazwisko brzmi Nirsimloo a po mężu Anenden. Pisarka urodziła się w 1957 roku na Mauritiusie w niewielkiej miejscowości Trois Boutiques w rodzinie indo-maurytyjskiej (jej przodkowie pochodzą z Indii), studia ukończyła na uniwersytecie w Londynie, gdzie obroniła doktorat z antropologii społecznej. Mimo że od ponad trzydziestu lat mieszka w Ferney-Voltaire we Francji, jej maurytyjskie korzenie czytelne są niemal w każdym utworze.

Uroczystość nadania tytułu doktora honoris causa UŚ Anandzie Devi Anenden odbyła się w auli im. Andrzeja Pawlikowskiego na Wydziale Humanistycznym UŚ

W 1988 roku ukazała się jej pierwsza powieść Rue la Poudrière. Potem pojawiły się kolejne, m.in.: Le Voile de Draupadi (1993), L’Arbre fouet (1997), Moi, l’interdite (2000), Pagli (2001), Ève de ses décombres (2006), Zielone sari (2009). Od końca XX wieku wydaje swoje utwory we Francji, najpierw w wydawnictwach L’Harmattan i Dapper, później głównie u Gallimarda. Jej ostatnia powieść Manger l’autre (2018) wyszła w wydawnictwie Grasset. Za swoją twórczość była wielokrotnie nagradzana prestiżowymi międzynarodowymi wyróżnieniami literackimi, m.in.: Prix des Cinq Continents de la Francophonie i Prix RFO du Livre w 2006 roku za powieść Ewa ze swych zgliszcz, Prix Louis-Guilloux w 2010 roku za Zielone sari, Prix Fémina w 2007 roku za Indian Tango, Prix du Rayonnement de la langue et de la littérature françaises w 2014 roku przyznawaną przez Akademię Francuską, Prix Étonnants Voyageurs za Manger l’autre w 2018 roku oraz wieloma innymi. Devi wystąpiła na festiwalu PEN World Voices zorganizowanym w Nowym Jorku w 2015 roku, a w 2010 roku została mianowana przez rząd francuski Kawalerem Orderu Sztuki i Literatury. Dwa jej utwory (La cathédrale i Ève de ses décombres) zostały zekranizowane.

– Jestem przeciwna wszelkim etykietom – deklaruje literatka – choć zebrałam ich chyba najwięcej: jestem więc pisarką maurytyjską, indyjską, indo-maurytyjską, afrykańską, francuskojęzyczną, francuską, francusko- -maurytyjską oraz, oczywiście, kobietą pisarzem, a ja chciałabym postrzegać siebie przede wszystkim jako osobę, która pisze.

Laudację wygłosił promotor przewodu doktorskiego prof. dr hab. Krzysztof Jarosz

Wyjątkowość pisarstwa Anandy Devi, którą podkreślał w laudacji prof. dr hab. Krzysztof Jarosz, stawia autorkę Zielonego sari w gronie współczesnych pisarzy, którzy potrafią łączyć wartości artystyczne prozy o wysokim współczynniku poetyckości z rzadkim współczuciem przebijającym z brutalnych opisów zła, jakiego doznają jej postaci nieszczęśników zepchniętych na margines społeczny czy kobiet doświadczających przemocy ze strony społeczeństwa patriarchalnego, podobnie jak „potworki” odrzucane przez społeczeństwo z powodu swoich fizycznych i umysłowych deformacji. Ananda Devi – akcentował laudator – obdarza swoje postaci zawoalowaną empatią, która nie zniża się nigdy do mizerabilizmu.

Recenzentka prof. Julia Waters z Uniwersytetu w Reading przypomniała wagę pionierskiej walki pisarki, dzięki której młodsze pokolenie pisarzy z Mauritiusa, basenu Morza Indyjskiego oraz twórców należących do szerszej kategorii globalnej literatury francuskojęzycznej ma szansę zaistnieć bez „piętna frustracji, którego musiało doświadczyć pokolenie autorki Ewy ze swych zgliszcz”. Zdaniem recenzentki kolejne pokolenie pisarzy idących w jej ślady ma możliwość, by „zwrócić się do literackiego establishmentu bez konieczności dowiedzenia swojej wartości bardziej niż pisarze pochodzenia francuskiego”.

Bohaterkami większości utworów Anandy Devi są kobiety uwikłane w skomplikowaną strukturę rzeczywistości i ludzkich relacji. Profesor Françoise Lionnet z Uniwersytetu Kalifornijskiego porównała jej książki do labiryntu, w którym można odnaleźć „nić Ariadny”, prowadzącą do kontekstu geograficznego i kulturowego jej dzieł. Nicią tą, według recenzentki, jest sari – tradycyjny ubiór hinduski, który jest pełnym znaczeń, lejtmotywem wszystkich jej utworów.

Ananda Devi Anenden i rektor Uniwersytetu Śląskiego prof. dr hab. Ryszard Koziołek

Mianem niepokojącej mistrzyni kreowania kobiecej traumy określił autorkę Pagli prof. R. Koziołek, zwracając uwagę na „feminizm stopnia zero, czyli taki, który domaga się współczucia i zadośćuczynienia kobiecie jako dręczonej żywej istocie; słabszej fizycznie od mężczyzny, zniewolonej przez prawo i tradycję, poddanej męskiej przemocy tolerowanej przez większość”.

Ceremonię nadania tytułu doktora honoris causa uświetnił kierowany przez dr hab. Aleksandrę Zeman chór Uniwersytetu Śląskiego, który odśpiewał m.in. odę barokowego kompozytora Henry’ego Percella Przyjdźcie, synowie sztuki.

Tradycją uroczystości jest honorowanie laureatów pamiątkową statuetką. Autorką dzieła była dr Jolanta Herma-Pasińska z Wydziału Sztuki i Nauk o Edukacji UŚ. Tym razem wertykalna forma wykonana została z częściowo szkliwionej, częściowo polerowanej gliny.

Anandę Devi czekała jeszcze jedna niespodzianka, novum w protokole ceremonii: reportaż Piotra Kaszuby, w którym wystąpili: francuski powieściopisarz Jean-Marie Gustave Le Clézio, laureat Literackiej Nagrody Nobla w 2008 roku, syn Anandy Devi Ashwin Anenden, przyjaciele: togoski pisarz Sami Tchak, edytorka Chloé Deschamps z Wydawnictwa Grasset, prof. Julia Waters, prof. Françoise Lionnet z Uniwersytetu Kalifornijskiego (była prezes Amerykańskiego Stowarzyszenia Komparatystyki Literackiej) oraz profesorowie z Uniwersytetu Śląskiego: Ryszard Koziołek i Krzysztof Jarosz.

W ceremonii udział wzięli m.in. rektorzy Uniwersytetu Śląskiego w poprzednich kadencjach

Wśród gości, którzy uświetnili uroczystość, znaleźli się m.in.: konsul honorowa Francji w Katowicach Anna Krasuska- -Terrillon, konsul honorowy Republiki Chorwacji Andrzej Żylak, recenzentka prof. Julia Waters, rektorzy i przedstawiciele zaprzyjaźnionych śląskich uczelni, a także uniwersytetu w Mariupolu, członkowie Rady Uniwersytetu Śląskiego i Rady Rektorów Seniorów, społeczność akademicka oraz rodzina i przyjaciele dostojnej doktorantki.
 

Laureatka nie ukrywała wzruszenia. Dziękując za najwyższe akademickie wyróżnienie, zapewniała:

– Ten ogromny zaszczyt, który mnie tu dzisiaj spotkał, odbieram z wielką pokorą i poczuciem, że tych wiele pisarskich lat i ciężkiej pracy nie było próżnych.

Pisarka wyraziła także ogromną wdzięczność za pozwolenie, aby wystąpiła w zielonym sari, doceniając wagę odstępstwa od protokolarnych wymogów. Okolicznościowy wykład literatka poświęciła wyzwaniom, które stoją przed wszystkimi twórcami. To właśnie oni jej zdaniem nie powinni i nie mogą przechodzić obojętnie obok okrucieństw, których doświadcza Ukraina, ale także każdy kraj, w którym trwa wojna. Mają obowiązek piętnować wszelkiego typu wykluczania, dyskryminacje, podziały…

– Zadaniem nas wszystkich – apelowała Anada Devi – artystów, pisarzy, poetów, myślicieli, marzycieli, tych, którzy nie poddają się dyktatowi wielkiej finansjery i zdziczałej polityki, egoizmowi, skrajnemu indywidualizmowi, jest przeciwstawiać się temu, co zbyt często odbiera się jako naturalny stan rzeczy, jako sytuację, na którą nie mamy żadnego wpływu i wobec której nie mamy żadnego pola manewru. Co możemy zrobić? Oto pytanie, które musimy sobie zadać. Rezygnacja z myślenia oznacza wyrzeczenie się naszego człowieczeństwa (…). Nie pozwolić, żebyśmy zobaczyli, to nie pozwolić nam mówić. A nic nie jest dzisiaj ważniejsze od mówienia – zakończyła swoje wystąpienie czwarta w historii Uniwersytetu Śląskiego doktora honoris causa.