Badaczki z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach przeanalizowały 3650 komentarzy użytkowników internetu, którzy wyrazili opinie na temat szczepionek przeciwko COVID-19 na oficjalnym fanpage’u Ministerstwa Zdrowia na Facebooku. W badaniu wzięty został pod uwagę okres od 1 września do 15 listopada 2021 roku, gdy rozpoczynała się kampania informacyjna dotycząca przyjęcia trzeciej dawki szczepionki. O tym, w jaki sposób Polacy reagowali na kolejne posty, mówią współautorki raportu – dr Katarzyna Sujkowska-Sobisz, prof. UŚ oraz dr Joanna Przyklenk z Wydziału Humanistycznego UŚ.

Badając komentarze, autorki raportu postanowiły sprawdzić, jakie toposy argumentacyjne pojawiają się najczęściej.

– To bardzo ciekawy termin. Jego definicję zaczerpnęłyśmy z książki prof. dr. hab. Waldemara Czachura pt. Lingwistyka dyskursu jako integrujący program badawczy – wyjaśnia prof. Katarzyna Sujkowska-Sobisz. – Mówiąc najogólniej, są to pewne upowszechnione reguły wnioskowania, powtarzane tak długo, aż zaczynają nam się wydawać faktami.

Na podstawie analiz wskazanych zostało dziewięć głównych toposów argumentacyjnych stosowanych przez osoby sceptycznie nastawione do szczepień przeciwko COVID-19. Trzema z nich, które pojawiały się najczęściej w komentarzach internautów na fanpage’u w wybranym okresie, były brak zaufania, a także przekonania: o braku działania lub słabym działaniu szczepionki oraz o tym, że może być ona niebezpieczna dla zdrowia. Przewaga pierwszego z nich jest znacząca, bo został zaobserwowany aż w 77% wszystkich przeanalizowanych wypowiedzi. Ów brak zaufania dotyczył przede wszystkim: przedstawicieli rządu, lekarzy, firm farmaceutycznych oraz mediów. Co ciekawe, na czwartej i piątej pozycji wśród toposów znalazły się przekonania o nieistnieniu wirusa SARS-CoV-2 oraz o tym, że pandemia została zaplanowana. Toposy takie pojawiły się w około 11% komentarzy.

– Kilka wymienionych przykładów pokazuje już dobrze, jak różne są te toposy. Niektóre z nich mogą nam się wydawać bardziej racjonalne, inne mniej. Sam sposób wypowiedzi także był różnorodny – od miękkich do agresywnych czy wręcz hejterskich – mówi dr Joanna Przyklenk.

– Przyznam, że przed rozpoczęciem badań wyobrażałam sobie, iż wszelkie nie do końca zdroworozsądkowe argumenty łatwo będzie zakwestionować. Tymczasem okazało się, że mają one swoją wewnętrzną logikę. Nie bez powodu tak wielu ludzi je powtarza – mówi prof. Katarzyna Sujkowska-Sobisz. Podkreśla również, że nie wystarczy komuś powiedzieć po prostu: mylisz się, nie masz racji, nie mówiąc o używaniu obraźliwych określeń. Trzeba pokazać inne ścieżki rozumowania, być dobrze przygotowanym do rozmowy – merytorycznie, językowo, prowadzić ją odpowiedzialnie, nie ignorować żadnego z argumentów, nawet takiego, który wydaje nam się nielogiczny. To nie jest łatwe, gdy rządzą nami silne emocje.

W raporcie uwzględnione zostały ponadto rekomendacje dotyczące tworzenia odpowiedzialnej komunikacji o szczepieniach. Autorki badań podkreślają w nich, jak ważne jest przekazywanie pełnej, merytorycznej informacji z komentarzami niezależnych ekspertów – bez zatajania niewygodnych danych czy pomijania wszelkich tematów związanych z niepewnością – zarówno w odniesieniu do osiągnięć nauki, jak i obaw co do skutków ubocznych szczepień. Ważne jest również szybkie reagowanie na dezinformację oraz przygotowywanie informacji czytelnych i zrozumiałych dla przeciętnego odbiorcy, pozbawionych specjalistycznego słownictwa czy nienacechowanych emocjonalnie. Językoznawczynie sugerują także uważne słuchanie różnych grup społecznych i prowadzenie rozmowy z każdą z nich – z zachowaniem szacunku do ich poglądów, obaw i przekonań.

– Nie odmawiajmy nikomu prawa do przeżywania tej trudnej sytuacji w swój własny sposób. Szanujmy się nawzajem – mówi dr Joanna Przyklenk. Z kolei prof. Katarzyna Sujkowska-Sobisz dodaje: Uważnie słuchajmy. Przestańmy przemawiać, zacznijmy wreszcie rozmawiać.

Raport z badań wybranych komentarzy internetowych wraz z rekomendacjami w zakresie strategii komunikacyjnych pt. „Sceptycyzm wobec szczepień przeciwko COVID-19” jest dostępny na stronie: www.agereaude.pl. Projekt został zrealizowany na zlecenie Fundacji Wiedzy i Dialogu Społecznego Agere Aude. Autorkami badań są: dr Bernadetta Ciesek-Ślizowska, dr Beata Duda, dr Ewa Ficek, dr Joanna Przyklenk, dr Katarzyna Sujkowska-Sobisz, prof. UŚ oraz dr Wioletta Wilczek z Wydziału Humanistycznego UŚ.