W lutym 2021 roku Ministerstwo Edukacji i Nauki wyłoniło 362 studentów, którym przyznano specjalne wyróżnienia w postaci stypendium ministra za wybitne osiągnięcia naukowe. Wśród laureatów znalazło się 8 studentów z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, między innymi Janusz Godziek, student V roku Indywidualnych Studiów Międzyobszarowych UŚ.

Janusz Godziek

Janusz Godziek swoje naukowe zainteresowania rozwija w Instytucie Nauk o Ziemi UŚ pod kierunkiem dr. Bartłomieja Szypuły. Początkowo studiował dwa kierunki – geografię i geologię stosowaną, a po roku kontynuował edukację w ramach Indywidualnych Studiów Międzyobszarowych (ISM).

– Inicjatyw naukowych, w których udało mi się wziąć udział, było bardzo dużo. Właściwie od samego początku, gdy tylko poszedłem na studia, zacząłem angażować się w rozmaite projekty. Czułem, że podczas pracy nad nimi bardzo się rozwijam, co tym bardziej motywowało mnie do dalszych działań – mówi laureat.

Efekty swoich badań Janusz Godziek opublikował w trzech naukowych czasopismach geograficznych, z czego dwa z artykułów ukazały się w języku angielskim.

– W pierwszym, wydanym na łamach „Prac Komisji Krajobrazu Kulturowego”, razem z moim tutorem omówiliśmy zmiany lesistości w okresie XIX i XX wieku w Dolinie Ochotnicy położonej w polskich Karpatach. Drugi artykuł opublikowany w czasopiśmie „Geographia Polonica” dotyczył zagadnienia wyznaczania trwałości pokrywy leśnej, czyli długości trwania okresu, w ciągu którego dany teren był porośnięty lasem. Obie prace opierały się na analizach przestrzennych prowadzonych za pośrednictwem geograficznych systemów informacyjnych (GIS). Moje zadanie polegało na „wyciągnięciu” danych o zasięgach lasów z archiwalnych materiałów kartograficznych, tj. z historycznych map topograficznych i ortofotomap. Dodatkowo porównałem zasięgi lasów z innymi danymi przestrzennymi, głównie z numerycznym modelem terenu i numerycznym modelem pokrycia terenu. Bazowałem na danych pochodzących z lotniczego skaningu laserowego (LiDAR) wykonanego w ramach projektu ISOK (Informatyczny System Osłony Kraju). Technologia LiDAR (ang. Light Detection and Ranging) opiera się na rzucaniu z lecącego samolotu wiązek laserowych na dany teren. Pomiar różnicy w czasie powrotu wiązki lasera oraz znajomość dokładnego położenia samolotu pozwalają na utworzenie tzw. chmury punktów, która jest zbiorem rozmieszczonych w trójwymiarowej przestrzeni punktów dających obraz zarówno ukształtowania terenu, jak i znajdującej się na nim roślinności czy budynków. W efekcie możliwe jest utworzenie numerycznego modelu terenu w formie obrazu rastrowego, w którym każdy piksel ma przypisaną określoną wartość wysokości nad poziomem morza.

– Analizy zmian lesistości dały mi sporo do myślenia, bo z pozoru fizyczno-geograficzny kierunek okazał się mieć więcej powiązań z geografią społeczno-ekonomiczną, niż przypuszczałem – opowiada Janusz. – Dzięki nim otrzymałem wiele dowodów na to, jak mocny wpływ na świat przyrody ma działalność człowieka. Pod koniec badań – gdy dla Doliny Ochotnicy porównałem poziom lesistości z XXI wieku, który dochodzi do ponad 70%, ze stanem z końca XIX wieku sięgającym zaledwie 36% – zobaczyłem, że powierzchnia zajmowana przez lasy zwiększyła się dwukrotnie. Przyczyną tak dużego wzrostu były przede wszystkim zmiany w prowadzonej przez człowieka działalności rolniczej, w tym między innymi odejście od tradycyjnej gospodarki pasterskiej. Badania przeprowadzone z dr. B. Szypułą pokazały nam, jak bardzo samodzielna jest natura i jak konsekwentnie dąży ona do swojej formy klimaksowej, tzn. pierwotnej. Wnikanie w poszczególne etapy zmian zachodzących w przyrodzie jest dla badacza naprawdę intrygujące.

Badania młodego naukowcy dotyczyły także analizy rzeźby terenu w zlewni rzeki Soły położonej w większości w powiecie żywieckim.

– W oparciu o numeryczny model terenu geolodzy starają się wyliczyć różne wskaźniki świadczące o aktywności tektonicznej. Najczęściej wybierają obszary takie, jak Ameryka Środkowa, gdzie trzęsienia ziemi czy wybuchy wulkanów są częstym i poważnym problemem. Wybrany przeze mnie fragment Beskidów, choć nie należy do obszarów o znacznej aktywności tektonicznej, to jednak w swej historii geologicznej najprawdopodobniej przechodził okres, w którym aktywność tektoniczna była dość intensywna. Dzięki tym badaniom razem z dr. Krzysztofem Gaidzikiem z Instytutu Nauk o Ziemi UŚ stworzyłem mapy obrazujące wpływ istniejących struktur tektonicznych i zachodzących w przeszłości procesów tektonicznych na rozwój rzeźby terenu w zlewni rzeki Soły. Nasze wyniki opublikowaliśmy w czasopiśmie „Journal of Mountain Science”.

Dalsze zainteresowania studenta orbitują wokół zastosowania numerycznego modelu terenu i numerycznego modelu pokrycia terenu w badaniach geomorfologicznych.

Janusz Godziek już przed podjęciem studiów wykazywał ponadprzeciętne zdolności geograficzne. Jako uczeń I LO w Mikołowie w 2014 roku wziął udział w Olimpiadzie Geograficznej. Przeszedłszy wszystkie etapy, dostał się na Międzynarodową Olimpiadę Geograficzną (iGEO) organizowaną w Twerze w Rosji. W finale Janusz Godziek został zakwalifikowany na 44. miejscu, które zapewniło mu brązowy medal. Jako jeden z czterech reprezentantów Polski przyczynił się tym samym do zajęcia przez nasz kraj pierwszego miejsca w nieoficjalnej klasyfikacji drużynowej. W 2015 roku ponownie wziął udział w Olimpiadzie, którą przeszedł z równie imponującym wynikiem, i uczestniczył w finałowych zawodach organizowanych w Pekinie w Chinach. Tym razem zajął dalszą pozycję w światowym rankingu, dotychczasowe osiągnięcia i wciąż postępujące zainteresowania stanowiły dla niego jednak żywą motywację do podjęcia studiów w tym kierunku i budowania swojego naukowego dorobku na szczeblu uniwersyteckim.