Koryfeusz socjologii

3 grudnia 2019 roku w auli im. Kazimierza Popiołka na Wydziale Nauk Społecznych odbyła się uroczystość nadania tytułu doktora honoris causa Uniwersytetu Śląskiego ks. prof. dr. hab. Januszowi Mariańskiemu. Ksiądz profesor jest autorytetem w dziedzinie socjologii religii i socjologii moralności, socjologii młodzieży i rodziny, socjologii Kościoła i parafii, socjologii duchowności, problematyki godności ludzkiej oraz katolickiej nauki społecznej.

Aktu promocji dokonał rektor Uniwersytetu Śląskiego prof. Andrzej
Kowalczyk
Aktu promocji dokonał rektor Uniwersytetu Śląskiego prof. Andrzej Kowalczyk

W ceremonii uczestniczyli przedstawiciele władz samorządowych, szkół wyższych, duchowieństwa, instytucji nauki, korpusu dyplomatycznego oraz społeczność akademicka. Wśród zaproszonych gości byli m.in.: wiceprezydent Katowic Waldemar Bojarun, przewodniczący Rady Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach Piotr Uszok, arcybiskup senior, doktor honoris causa UŚ ks. dr Damian Zimoń, biskup diecezji katowickiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce ks. dr Marian Niemiec, konsul honorowy Republiki Francuskiej w Katowicach Anna Krasuska- Terrillon, a także promotor przewodu doktorskiego, autor laudacji na cześć nowego doktora honoris causa prof. dr hab. Wojciech Świątkiewicz oraz recenzenci: prof. dr hab. Irena Borowik z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, prof. dr hab. Maria Libiszowska-Żółtkowska, profesor emeritus Uniwersytetu Warszawskiego, prof. dr hab. Józef Baniak z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Przedstawiając dostojnego doktoranta, rektor Uniwersytetu Śląskiego prof. dr hab. Andrzej Kowalczyk powiedział:

– Ksiądz profesor Janusz Mariański to wybitny socjolog religii i moralności, autor prac podejmujących próby odpowiedzi na najważniejsze pytania w zakresie kwestii moralnych. Jako badacz i człowiek jest mistrzem i nauczycielem dla kolejnych pokoleń socjologów, to niepodważalny autorytet w zakresie naukowej analizy trudnych tematów, z którymi mierzy się współczesny człowiek. Dzięki niemu łatwiej zrozumieć nam dziejące się wokół zjawiska społeczne. Ksiądz profesor jest uczonym, który budzi szacunek swą mądrością i postawą życiową.

Ksiądz prof. dr hab. Janusz Mariański urodził się 6 września 1940 roku w miejscowości Borowo w województwie mazowieckim. Po ukończeniu liceum ogólnokształcącego w Płocku w 1958 roku rozpoczął naukę w Wyższym Seminarium Duchownym Diecezji Płockiej, gdzie – jak podkreślił autor laudacji profesor Wojciech Świątkiewicz – na wykładach z ascetyki prowadzonych przez ks. Tadeusza Króla zapoznał się z socjologią, którą przez lata będzie potem uprawiał, rozwijał, stając się jej koryfeuszem.

Po zakończeniu studiów seminaryjnych przygotował pracę dyplomową pt. Pojęcie świadomości w psychologii introspektywnej i psychologii marksistowskiej w polskiej literaturze psychologicznej. 14 czerwca 1964 roku przyjął święcenia prezbiteriatu w katedrze płockiej. W 1965 roku podjął studia specjalistyczne na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej (specjalizacja: filozofia praktyczna) na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Religijność parafii podmiejskiej w rejonie uprzemysłowionym (na przykładzie parafii Biała k. Płocka) była tematem pracy magisterskiej, którą ks. J. Mariański obronił w 1968 roku.

W latach 1968–1972 uczestniczył w studium doktoranckim z socjologii religii prowadzonym na KUL przez ks. prof. dr. hab. Józefa Majkę. W 1972 roku uzyskał stopień naukowy doktora na podstawie rozprawy pt. Więź społeczna parafii miejskiej w rejonie uprzemysłowionym (Studium socjologiczne). W 1973 roku został mianowany adiunktem w Katedrze Socjologii Duszpasterskiej Papieskiego Fakultetu Teologicznego we Wrocławiu. W latach 1975–1981 wyjeżdżał kilkakrotnie do Austrii i Niemiec, uczestniczył w wykładach i seminarium z zakresu socjologii religii prowadzonym przez ks. prof. Paula Michaela Zulehnera na Uniwersytecie w Wiedniu. W 1976 roku rozpoczął realizację kolejnego projektu socjologicznych badań empirycznych, które stały się podstawą przygotowania rozprawy habilitacyjnej pt. Dynamika przemian religijności wiejskiej w warunkach industrializacji. Studium socjologiczne na przykładzie rejonu płockiego. Na podstawie oceny dorobku naukowego i przedłożonej rozprawy habilitacyjnej ks. prof. Janusz Mariański uzyskał w 1979 roku stopień naukowy doktora habilitowanego filozofii chrześcijańskiej w zakresie socjologii religii. W roku akademickim 1982/1983 został zatrudniony na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, gdzie prowadził wykłady, proseminarium i seminarium z socjologii wiedzy i moralności oraz wykłady na temat elementów socjologii i socjologii religii. Od 1984 roku był kierownikiem Katedry Socjologii Moralności w Instytucie Socjologii KUL. W 1989 roku ks. prof. Januszowi Mariańskiemu został nadany i zatwierdzony przez Ministra Edukacji Narodowej tytuł profesora nauk humanistycznych.

Ksiądz prof. dr hab. Janusz Mariański, doktor honoris
causa UŚ
Ksiądz prof. dr hab. Janusz Mariański, doktor honoris causa UŚ

Prof. Wojciech Świątkiewicz przypomniał także bogatą i wielostronną działalność organizacyjną dostojnego doktoranta, m.in. wieloletnie członkostwo w Towarzystwie Naukowym KUL (w latach 2001–2003 był prezesem TN KUL), przynależność do Polskiego Towarzystwa Religioznawczego, Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, Lubelskiego Towarzystwa Naukowego i Görres-Gesellschaft. Ks. prof. J. Mariański uczestniczy w pracach redakcji wielu czasopism naukowych, m.in. „Universitas Gedanensis”, „Pielęgniarstwo XXI Wieku”, „Zeszyty Naukowe KUL”, „Horyzonty Wychowania”, „Keryks”, „Forum Pedagogicznoreligijne” (czasopismo międzynarodowe wydawane w języku polskim, angielskim i niemieckim), „Principia. Pisma Koncepcyjne z Filozofii i Socjologii Teoretycznej”, „Roczniki Nauk Społecznych”. Był członkiem Polskiego Komitetu Doradczego „Communio”, redaktorem działu Religia w Encyklopedii PWN. W 1982 roku redakcja Encyklopedii katolickiej powierzyła ks. profesorowi Januszowi Mariańskiemu naukową opiekę nad działem Socjologia religii. W latach 1997–2001 i 2006–2007 był członkiem Rady Fundacji Centrum Badania Opinii Społecznej, od 1997 roku jest członkiem Komitetu Socjologii PAN, a w latach 2003–2006 był członkiem Komitetu Polska w Zjednoczonej Europie przy Prezydium PAN. W kadencji 2007–2010 ksiądz profesor został wybrany do składu Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów. W latach 1994–1996 należał do Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego. 1 października 2012 roku ks. prof. J. Mariański zakończył kilkudziesięcioletnią pracę na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II i przeszedł na emeryturę. Pracę dydaktyczną kontynuuje m.in. w Wyższej Szkole Nauk Społecznych w Lublinie i Wyższej Szkole Społeczno-Ekonomicznej w Gdańsku.

Socjologię profesora Janusza Mariańskiego zdaniem autora laudacji można opisać dystynkcją socjologii personalistycznej. W centrum jego zainteresowania jest człowiek jako osoba – podmiot życia społecznego, jego prawa i godności oraz wynikające z nich wartości moralne i religijne. Prof. W. Świątkiewicz podkreślał także znaczenie doboru tematyki podejmowanej w licznych studiach socjologicznych dostojnego doktoranta, są to m.in.: bieda, ubóstwo, bezrobocie, a także refleksja nad strukturami społecznymi i zasadą subsydiarności czy obecną w katolickiej nauce społecznej problematyką „struktur grzechu” prowadzących do dezintegracji ładu społecznego.

Ksiądz prof. Janusz Mariański jest autorem ponad 1500 artykułów naukowych i 60 książek, są to m.in. Socjologia moralności. Wprowadzenie i bibliografia prac polskich 1946–1982 (1986); Wprowadzenie do socjologii moralności (1989); Kierunki badań polskiej socjologii religii w latach osiemdziesiątych (1990); W poszukiwaniu sensu życia. Szkice socjologiczno-pastoralne (1990); Między sekularyzacją i ewangelizacją. Wartości prorodzinne w świadomości młodzieży szkół średnich (2003); Socjologia moralności (2006); Kontrowersje wokół relacji religii i moralności. Tożsamość czy rozbieżność? Studium socjologiczne (2014); Godność ludzka – wartość ocalona? Studium socjopedagogiczne (2017); Socjologia i moralność. Czym jest i dokąd zmierza socjologia moralności? (2019).

Zgodnie z tradycją Uniwersytetu Śląskiego doktor honoris causa obdarowany został rzeźbą autorstwa dr hab. Katarzyny Pyki z Wydziału Sztuki i Nauk o Edukacji. Aktu wręczenia statuetki wykonanej z bezbarwnego, szlachetnego i szlifowanego szkła dokonał prof. dr hab. Ryszard Koziołek, prorektor ds. kształcenia i studentów. Gratulacje księdzu profesorowi złożył przewodniczący Komitetu Socjologii PAN prof. dr hab. Krzysztof Frysztacki (Uniwersytet Jagielloński), socjolog odczytał także list prof. dr. hab. Piotra Sztompki, byłego prezesa Międzynarodowego Towarzystwa Socjologicznego.

Nowy doktor honoris causa śląskiej Almae Matris wygłosił wykład na temat zjawiska sekularyzacji w Europie, podkreślając, że jeśli nawet w latach 90. ubiegłego wieku daje się zauważyć lekkie spowolnienie tempa przemian sekularyzacyjnych w Europie Zachodniej, to jednak sekularyzacja nie „umarła”, zmieniają się tylko jej kształty i sfery, w których jest widoczna.

– Europa nie będzie bez Boga, ale być może nie będzie to tylko Bóg chrześcijański […]. Religijna przyszłość Europy, która ukształtuje się w najbliższych 30 latach, jest nieznana, a gdybyśmy koniecznie chcieli słuchać prognoz socjologów, to powiem na pocieszenie, że te prognozy mają to do siebie, że najczęściej się nie spełniają. Przyszłość Europejczyków leży w ich rękach, ale nie jesteśmy – i to jest moje najgłębsze przekonanie – skazani na bezreligijne społeczeństwo – zakończył ks. profesor Janusz Mariański. Oprawę muzyczną ceremonii zapewnił Chór Uniwersytetu Śląskiego „Harmonia” pod dyrekcją dr hab. Izabelli Zieleckiej-Panek, prof. UŚ.

Autorzy: Maria Sztuka
Fotografie: Agnieszka Szymala