We wstępie do pierwszego numeru tegoż periodyku ówczesny biskup katowicki Herbert Bednorz napisał: „Przestrzeń geograficzna między Krakowem a Wrocławiem nie jest już białą plamą, pustką intelektualną, naukową, kulturalną. Prawdę powiedziawszy, nigdy tak nie było”.

Słowa biskupa Bednorza wyartykułowane w 1968 roku miały szczególne znaczenie. Rok 1968 był wszak rokiem uruchomienia Uniwersytetu Śląskiego i katowicki biskup niewątpliwie miał na myśli kształtujące się wówczas, pod koniec lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia, środowisko naukowe na Górnym Śląsku. Stworzone przez katowickich duchownych pismo chciało niejako towarzyszyć tym procesom. Nikt nie przypuszczał wówczas, że w strukturze Uniwersytetu Śląskiego znajdzie się Wydział Teologiczny, który wraz z całą uczelnią będzie mógł fetować jej 50. rok akademicki.

Skąd pomysł na „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne”?

Biskup Herbert Bednorz zachęcał redaktorów i autorów czasopisma, by w swoich naukowych poszukiwaniach poszli śladem ks. dr. Emila Szramka. Był on przedwojennym proboszczem parafii Mariackiej w Katowicach oraz znanym działaczem narodowym i społecznym. Oprócz pełnienia wielu ważnych funkcji w lokalnym Kościele należał m.in. do grona inicjatorów założenia w Katowicach Biblioteki Śląskiej i przewodniczył Radzie Muzealnej Muzeum Śląskiego w Katowicach. Był znanym bibliofilem i koneserem sztuki. Sporo publikował. Z pasją poświęcał się badaniu Śląska znajdującego się na pograniczu kulturowym. Owocem jego wieloletniej pracy stała się książka, która do dziś nie straciła na aktualności: Śląsk jako problem socjologiczny (Katowice 1934). Z dużą dozą prawdopodobieństwa można stwierdzić, iż jego przedwojenna działalność na polu nauki i oświaty stała się źródłem inspiracji dla rodzącego się pod koniec lat sześćdziesiątych pisma katowickich teologów. Pytanie, które warto sobie postawić, brzmi: co kształtowało ks. Szramka? Niewątpliwie studia teologiczne odbywane we Wrocławiu i tamtejsze środowisko miały wpływ na jego poglądy i postawy. Trzeba wiedzieć, że już od drugiej połowy XIX wieku studiujący we Wrocławiu teolodzy z Górnego Śląska angażowali się w polskich organizacjach akademickich. Należały do nich: Towarzystwo Literacko-Słowiańskie, Towarzystwo Polskich Górnoślązaków, Towarzystwo Górnośląskie, Towarzystwo Naukowe Akademików Górnoślązaków czy Kółko Polskie. Każde z nich miało swoją specyfikę, ale nastawione były przede wszystkim na podtrzymywanie ducha polskości, a niektóre z nich miały charakter stricte naukowy. Organizowano odczyty, kształcono się w dziejach ojczystych i historii Śląska. Tam rodziła się pasja naukowa ks. Szramka i wielu innych.

Szukając genezy SSHT, zwrócić należy również uwagę na Towarzystwo Oświaty na Śląsku im. św. Jacka. Powstało ono w 1917 roku i miało na celu „krzewienie oświaty na gruncie katolickim wśród ludu polskiego na Śląsku”. Do grona jego członków należeli zarówno świeccy, jak i duchowni ówczesnej diecezji wrocławskiej. Prezesem obrano ks. Aleksandra Skowrońskiego. A do grona pierwszych członków należeli: Edward Rybarz z redakcji „Katolika”, Józef Rymer, Franciszek Kurpierz, a także ks. Emil Szramek. Organem Towarzystwa był kwartalnik „Głosy znad Odry” redagowany w całym okresie swego istnienia przez ks. dr. Emila Szramka.

Również międzywojenna działalność Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku odcisnęła swoje piętno na naukowym obliczu Katowic. Szczególnie ożywioną działalność prowadziło Towarzystwo wówczas, gdy jego prezesem był ks. dr Emil Szramek (od 1927). Zorganizowano i prowadzono bibliotekę oraz czytelnię czasopism naukowych, urządzano odczyty naukowe, organizowano konkursy literackie, a w listopadzie 1935 roku zainaugurowano wieczory dyskusyjne. Towarzystwo współpracowało z wieloma instytucjami i towarzystwami w kraju i za granicą. Jego organem naukowym były „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku”. Wydawano również serię materiałów źródłowych pod tytułem Fontes.

W 1933 roku zainaugurowano w Katowicach działalność Instytutu Śląskiego. Do jego celów należały: organizacja badań naukowych w zakresie spraw śląskich, budzenie zainteresowań zagadnieniami śląskimi, pogłębianie znajomości spraw śląskich i ich rozpowszechnianie oraz szerzenie znajomości spraw śląskich za granicą.

Dyrektorem Instytutu został dr Roman Lutman, a wśród jego członków znaleźli się bp Stanisław Adamski i ks. Emil Szramek. Do wybuchu II wojny światowej Instytut Śląski opublikowało 98 książek. Atak Niemiec na Polskę przerwał dobrze zapowiadające się badania nad przeszłością Śląska, w tym dziejów Kościoła na tym terenie.

Przypomnienie tych przedwojennych organizacji i towarzystw wydaje się istotne, gdyż pokazuje, że ludzie Kościoła, zarówno duchowni, jak i świeccy, żywo interesowali się kulturą i nauką rozwijaną na gruncie katowickim. Kościół nie stał na marginesie życia społecznego – wręcz przeciwnie: w wielu wypadkach był inicjatorem, pomysłodawcą i mecenasem projektów podejmowanych w ścisłej współpracy z samorządem, organizacjami lokalnymi oraz intelektualistami. Ks. Emil Szramek był jednym z najaktywniejszych na tym polu duchownych, dlatego bp Bednorz postawił go jako przykład do naśladowania dla twórców „Śląskich Studiów Historyczno-Teologicznych”.

Początki pisma

W 1965 roku zakończył się Sobór Watykański II. Kościół wkraczał w nową epokę swej misji. Równocześnie w Katowicach już tworzono zalążki uniwersytetu. Diecezja katowicka miała grono wykształconych duchownych posiadających przynajmniej doktorat, ale związani oni byli albo ze Śląskim Seminarium Duchownym w Krakowie, albo z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim, albo z Akademią Teologii Katolickiej w Warszawie i, jak zauważa ks. prof. Myszor: „Były to siły rozproszone, które w zamyśle pomysłodawców SSHT, jak ja to rozumiem, miały umożliwić jego integrację”.

Projekt wydawania przez diecezję periodyku, w którym duchowni mieliby możliwość publikowania prac naukowych, powstał wiosną 1966 roku. Decyzja o jego wydawaniu zapadła podczas zebrania wykładowców Wyższego Śląskiego Seminarium Duchownego 13 czerwca 1966 roku w Kokoszycach. Prowadzący spotkanie bp Herbert Bednorz wskazał na konieczność stworzenia w diecezji katowickiej silnego ośrodka nauki teologicznej, który mógłby nawiązać owocny dialog ze świeckim środowiskiem naukowym. Jednogłośnie podjęto decyzję o powołaniu komitetu redakcyjnego śląskiego czasopisma teologicznego. Jako tytuł przyjęto propozycję ks. Józefa Gawora „Semina”. Ten roboczy tytuł został później zmieniony na „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne”. Biskup Bednorz zaproponował na członków komitetu redakcyjnego księży: Gustawa Klapucha, Alfonsa Skowronka i Remigiusza Sobańskiego. Później członkowie komitetu obrali jako przewodniczącego ks. Klapucha i to on odpowiadał za przygotowanie pierwszego numeru pisma. Do stycznia 1967 roku udało się zebrać artykuły do pierwszego tomu periodyku. Uzyskano stosowne zezwolenia państwowe na jego druk. Pod koniec czerwca 1967 roku całość złożono w Wydawnictwie św. Jacka. Ostatecznie inauguracyjny numer SSHT ukazał się w lipcu 1968 roku w nakładzie 1250 egzemplarzy.

Pierwsze egzemplarze SSHT trafiły do watykańskiej Kongregacji ds. Edukacji Katolickiej oraz przedstawicieli Episkopatu Polski. Warto przytoczyć wyjątek z listu kard. Karola Wojtyły, który po lekturze tegoż periodyku podkreślił, że szczególna wartość tekstów opublikowanych w SSHT wynika z tego, że emanuje z nich „[…] mocny kontakt z życiem, wyraźne zainteresowanie ziemią śląską i jej historycznym znaczeniem, twórcze podejście do problematyki soborowej, wreszcie – tak znamienna dla Waszej Diecezji – orientacja duszpasterska”.

Wczoraj i dziś pisma

Od wiosny 1969 do 1976 roku czasopismem kierował ks. Remigiusz Sobański. Nowemu redaktorowi naczelnemu zależało na tym, by SSHT stały się czasopismem rozpoznawalnym w kraju i za granicą. Postarał się, by zainteresować pismem uczelnie, biblioteki, redakcje innych periodyków naukowych oraz poszczególnych wybitnych teologów. Pozyskiwano autorów znanych i cenionych spoza środowiska katowickiego (m.in. ks. prof. Aleksandra Usowicza CM, o. prof. Augustyna Jankowskiego OSB czy ks. prof. Bolesława Kumora).

Kolejnymi redaktorami czasopisma byli: ks. prof. Romuald Rak (1976–1982), ks. prof. Wincenty Myszor (1982–1996), ks. dr Stefan Cichy (1996–1999), ks. prof. Jerzy Myszor (1999–2010). Aktualnie redakcją kieruje ks. dr hab. Jacek Kempa (od 2010 roku). Każdy z wymienionych, działając w innych okolicznościach zewnętrznych i zmagając się z wieloma trudnościami, dbał o wysoki poziom naukowy periodyku. W 1998 roku SSHT stały się organem powołanego do życia Instytutu Teologiczno-Pastoralnego. Wraz z utworzeniem Wydziału Teologicznego na Uniwersytecie Śląskim (7 listopada 2000 roku) SSHT stały się periodykiem naukowym uczelni. Od 2001 roku czasopismo ukazuje się jako półrocznik. Zmienił się nieco jego profil poprzez otwarcie na publikacje dorobku naukowego autorów spoza środowiska śląskiego. Przesunięto również akcenty z pisma o profilu historyczno- teologicznym na pismo w większej mierze prezentujące teksty teologiczne. Wszystkie artykuły poddawane są recenzji zewnętrznej i zawierają streszczenia obcojęzyczne. Od prawie dziesięciu lat archiwalne numery pisma dostępne są w internecie.

Zainteresowanych czasopismem odsyłamy na witrynę internetową, gdzie można sięgnąć po numery archiwalne SSHT: www.wtl.us.edu.pl/ssht.