„W poszanowaniu przeszłości, w trosce o przyszłość” – ta myśl przyświecała gościom i uczestnikom obrad Kongresu Historyków Języka zorganizowanego przez Instytut Języka Polskiego im. Ireny Bajerowej przy współudziale partnerów: Stowarzyszenia Przyjaciół Instytutu Języka Polskiego „Via Linguae”, Oddziału Katowickiego Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego, Szkoły Języka i Kultury Polskiej UŚ, Katedry Międzynarodowych Studiów Polskich, Katedry Dydaktyki Języka i Literatury Polskiej UŚ, a także Centrum Informacji Naukowej i Biblioteki Akademickiej, Regionalnego Ośrodka Kultury w Katowicach oraz Muzeum Śląskiego.

13 kwietnia 2016 roku na Uniwersytecie Śląskim odbyła się inauguracja Kongresu Historyków Języka

Uroczystości Kongresu Historyków Języka uświetnili zaproszeni goście, wśród których znaleźli się m.in.: JM Rektor Uniwersytetu Śląskiego prof. zw. dr hab. Wiesław Banyś, prorektor ds. kształcenia i studentów prof. dr hab. Ryszard Koziołek i dziekan Wydziału Filologicznego prof. dr hab. Rafał Molencki. Wydarzenie zyskało również patronaty honorowe: ministra nauki i szkolnictwa wyższego dr. Jarosława Gowina, wojewody śląskiego Jarosława Wieczorka, Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN, JM Rektora Uniwersytetu Śląskiego prof. zw. dr. hab. Wiesława Banysia, jak również patronaty medialne: Polskiego Radia Katowice, Telewizji Polskiej Katowice, „Dziennika Zachodniego”, „Naszego Miasta”, Telewizji Internetowej Uniwersytetu Śląskiego oraz „Gazety Uniwersyteckiej UŚ”.

Spotkanie naukowe okazało się pierwszą taką inicjatywą w Polsce, zrzeszającą środowisko językoznawców zainteresowanych kondycją, rozwojem i przyszłością lingwistyki historycznej. Trzydniowe przedsięwzięcie miało na celu szczegółowe, wszechstronne przedyskutowanie najistotniejszych aspektów przywoływanej dziedziny badawczej. W jego obrębie zorganizowano liczne obrady plenarne i sekcyjne, panele dyskusyjne dotykające problematyki metodologii i dydaktyki językoznawstwa diachronicznego, jak również sesję posterową. Tematyka wydarzenia oscylowała wokół zagadnień m.in. nowej syntezy dziejów języka, koncepcji słowników historycznych, badań tekstologicznych nad zabytkami kultury polskiej, analiz dawnych jednostek języka, komunikacji językowej czy kwestii metodologicznych lingwistyki historycznej. Wśród prelegentów znaleźli się m.in. prof. dr hab. Bogdan Walczak („Historia języka – subdyscyplina polimetodologiczna”), prof. dr hab. Stanisław Borawski („Synteza dziejów polszczyzny a możliwość integracji badań”), prof. dr hab. Maria Wojtak („Genologia historyczna – zarys koncepcji”), prof. dr hab. Bogusław Wyderka („O potrzebie nowej syntezy historii polszczyzny na Śląsku”), prof. dr hab. Leszek Bednarczuk („Prezentacja Polskiego słownika etymologicznego Witolda Mańczaka”), prof. dr hab. Danuta Ostaszewska („Tytułowe pojęcia kongresu: »troska« i »poszanowanie« w kontekście współczesnej komunikologii”), dr hab. prof. UŚ Magdalena Pastuchowa („Metoda czy metodologia? Współczesne potrzeby historii języka”), dr hab. Mirosława Siuciak („Nowe perspektywy i zadania historii języka polskiego”). Omówione problemy naukowe przedstawione zostaną w postaci tomu pokonferencyjnego.

Podczas kongresu odbyło się sympozjum okolicznościowe Non omnis moriar, podczas którego zaproszeni goście i członkowie rodziny prof. Bajerowej wspominali dorobek naukowy i działalność uczonej

Integralnym wydarzeniem Kongresu Historyków Języka stało się nadanie Instytutowi Języka Polskiego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach imienia Profesor Ireny Bajerowej. Ogromny dorobek naukowy i nieoceniona działalność na rzecz uczelni trwale związały Panią Profesor z Uniwersytetem Śląskim, czego wyrazem stało się przyjęcie Jej patronatu nad Instytutem. Uroczystości, które zgromadziły ważne osobistości: JM Rektora Uniwersytetu Śląskiego prof. zw. dr. hab. Wiesława Banysia, dziekana Wydziału Filologicznego prof. dr. hab. Rafała Molenckiego, dyrektor Instytutu Języka Polskiego dr hab. prof. UŚ Magdalenę Pastuchową, społeczność akademicką, a także rodzinę i bliskich Profesor Ireny Bajerowej, połączono z okolicznościowym sympozjum pt. Non omnis moriar poświęconym wspomnieniom i rozważaniom nad osiągnięciami Pani Profesor dla dziedziny językoznawstwa. Wśród prelegentów znaleźli się prof. Leonard Neuger, dr hab. Aleksandra Niewiara, a także członkowie rodziny Profesor Bajerowej: Renata Turlej i Mateusz Turlej. Wydarzenie zwieńczyło odsłonięcie pamiątkowej tablicy przy Instytucie Języka Polskiego UŚ.

Profesor Irena Bajerowa (1921–2010) to postać bardzo ważna nie tylko dla śląskiej społeczności akademickiej, lecz również dla polskiej nauki. Wybitna językoznawczyni, autorka wielu prac poświęconych refleksji nad istotną problematyką z zakresu lingwistyki diachronicznej, trwale związała się z Uniwersytetem Śląskim. Profesor Irena Bajerowa swoją edukację akademicką rozpoczęła na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie obroniła pracę doktorską. W 1955 roku podjęła pracę w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Katowicach, którą w późniejszym czasie przekształcono w Uniwersytet Śląski. W jego obrębie aktywnie działała na rzecz rozwoju śląskiego środowiska lingwistycznego, tworząc i kształtując jego charakter i kierunek badawczy. W 1963 roku Pani Profesor zdobyła habilitację na Uniwersytecie Wrocławskim, a w 1974 roku przyznano Jej tytuł profesora nadzwyczajnego. W 1981 roku Profesor Bajerowa ponownie związała się z Uniwersytetem Śląskim, obejmując funkcję prorektora do spraw dydaktycznych. W 1989 roku nadano Jej tytuł profesora zwyczajnego. Profesor Bajerowa aż do przejścia na emeryturę w 1991 roku działała na rzecz rozwoju śląskiego językoznawstwa, dzieląc czas między wykłady prowadzone na śląskiej polonistyce a rodzinę, z którą mieszkała w Krakowie.

Uroczystość nadania Instytutowi Języka Polskiego UŚ imienia profesor Ireny Bajerowej

Zainteresowania naukowe Profesor Ireny Bajerowej oscylowały wokół językoznawstwa diachronicznego. W pracy badawczej koncentrowała uwagę na zagadnieniach historii języka polskiego. Jednym z najbardziej znanych dokonań Pani Profesor jest dokończenie syntezy dziejów języka polskiego, którą zapoczątkował Jej ojciec, Zenon Klemensiewicz. Pani Profesor interesowała się także współczesnym językiem polskim, ceniła nowe spojrzenia i perspektywy metodologiczne, w wielu swoich publikacjach wskazując na wartość badań interdyscyplinarnych.

Pani Profesor oprócz aktywności w środowisku naukowym angażowała się w życie społeczne i polityczne. W czasie II wojny światowej pracowała w Polskim Czerwonym Krzyżu, była również związana z ruchem konspiracyjnym i Związkiem Walki Zbrojnej. Podczas stanu wojennego była internowana. Niezłomny charakter Pani Profesor pozwalał przezwyciężać trudności. Studenci i współpracownicy wskazują, że Profesor Bajerowa była bardzo dobrym dydaktykiem, wykazywała się ogromną wiedzą, a także stawianiem wymagań opartych na sprawiedliwym podejściu do drugiej osoby. Przyjęcie przez Instytut Języka Polskiego imienia Profesor Ireny Bajerowej stanowi nie tylko wyraz wdzięczności wobec ogromu pracy i aktywności Pani Profesor w obrębie śląskiego środowiska akademickiego, lecz również pozwoli inspirować kolejne pokolenia naukowców do kontynuacji refleksji językoznawczej.

Goście Kongresu Historyków Języka mieli możliwość uczestniczenia nie tylko w spotkaniach naukowych, lecz także w szeregu wydarzeń towarzyszących, wśród których wskazać można koncert w Narodowej Orkiestrze Symfonicznej Polskiego Radia, zwiedzanie Muzeum Śląskiego czy warsztaty zorganizowane przez Centrum Informacji Naukowej i Bibliotekę Akademicką, co umożliwiło pełną integrację uczestników przedsięwzięcia.

Kongres Historyków Języka cieszył się ogromnym zainteresowaniem środowiska akademickiego, okazał się również istotnym wkładem w rozwój polskiej lingwistyki historycznej. Liczne debaty toczone nad najistotniejszymi kwestiami omawianej dziedziny owocowały ważnymi wnioskami i obietnicami współpracy między wybitnymi osobistościami nauki. Wydarzenie to – wedle zapewnień dyrektor Instytutu Języka Polskiego dr hab. prof. UŚ Magdaleny Pastuchowej – znajdzie swoją kontynuację i ma szansę wpisać się w tradycję debat naukowych, inicjując w ten sposób trwałą współpracę między najważniejszymi ośrodkami akademickimi w Polsce.