[...]W mej pieśni, bogatej czy biednej
Przyzna mi ktoś lub nie przyzna
Żyje, tak rzadka na wargach,
Moja najdroższa Ojczyzna

- przypominając słowa Jana Kasprowicza z XL pieśni z Księgi dla ubogich, przewodniczący Katowickiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Socjologicznego prof. dr hab. Wojciech Świątkiewicz 13 grudnia 2007 roku rozpoczął cykl comiesięcznych prelekcji zaplanowanych w ramach realizacji projektu "Wpływ kultury artystycznej XIX i XX wieku na kształtowanie postaw obywatelskich w Polsce (grudzień 2007 - czerwiec 2008)". Jego współrealizatorami są Instytut Socjologii Uniwersytetu Śląskiego oraz działające przy Uniwersytecie Koło Naukowe WolnoMISHliciele. Do udziału w realizacji zadania zaproszono również Akademię Muzyczną im. Karola Szymanowskiego w Katowicach, Akademię Sztuk Pięknych w Katowicach, Wydział Artystyczny - Instytut Muzyki Uniwersytetu Śląskiego oraz Państwową Szkołę Muzyczną im. Mieczysława Karłowicza I i II stopnia w Katowicach.

Projekt ma na celu integrację środowiska akademickiego i młodzieży w wieku licealnym naszego regionu oraz kształtowanie postaw patriotycznych, odpowiednich dla dzisiejszych realiów społeczno-polityczno-kulturalnych. Cel ten chcemy osiągnąć poprzez upowszechnianie roli muzyki poważnej w budzeniu patriotyzmu i kształtowaniu postaw obywatelskich na przestrzeni XIX i XX. Zadanie to jest szczególnie ważne wobec deklaracji gotowości opuszczenia kraju, które w wielu przypadkach są spowodowane odrzuceniem identyfikacji narodowych i kulturowych. Warto promować ideę patriotyzmu, polegającego na umiłowaniu tego, co rodzime, jak również otwartego na uwagi krytyczne i dążącego do wzbogacenia dotychczasowego dorobku. Ważne jest też, by odróżniać patriotyzm od podszytej strachem ksenofobii czy nacjonalizmu.

Jaki patriotyzm właściwy jest naszym czasom i czym różni się on od patriotyzmu będącego wartością dla naszych rodaków żyjących w XVIII i XIX wieku? Stawianiu takich pytań miała służyć wprowadzająca w tematykę projektu prelekcja dr. Piotra Wróblewskiego (13 grudnia) pt. "Koncepcja narodu w Rzeczpospolitej Szlacheckiej i w okresie zaborów". Szczególnie trafne było, skłaniające do refleksji, odniesienie przedstawionych w trakcie referatu koncepcji narodu do sytuacji PRL oraz do współczesności. Wykładowi towarzyszył koncert wokalistów i Orkiestry Symfonicznej Państwowej Szkoły Muzycznej I i II st. im. M. Karłowicza w Katowicach. Usłyszeliśmy wybór Pieśni M. Karłowicza w orkiestracji prof. Mysińskiego.

Neutralny język muzyki pozwala przekraczać granice państw. Z drugiej jednak strony twórczość muzyczna jest zawsze zakorzeniona w tradycji, kulturze narodu oraz sytuacji społeczno-polityczno-kulturalnej zbiorowości, do której należą: kompozytor, środowisko wykonawców i słuchaczy. To, w jaki sposób społeczność, z której wyrasta kompozytor, i w której prezentowane są rezultaty jego działalności, definiuje kluczowe dla jej istnienia w konkretnym kontekście historyczno-kulturalnym pojęcia i wartości wpływa, przynajmniej pośrednio, na twórczość muzyczną oraz na jej odbiór.

W styczniu rozpoczęliśmy cykl prelekcji ukazujących w różnych ujęciach wpływ uwarunkowań społeczno-kulturalnych, właściwych dla poszczególnych okresów historycznych, na polską twórczość muzyczną oraz mające miejsce dzięki tej twórczości dookreślenie, uwypuklenie polskości w czasie zaborów lub redefinicje takich pojęć, jak patriotyzm i narodowość w okresie PRL. Zwróciła na to uwagę mgr Maja Drzazga przedstawiając 10 stycznia ilustrowany odpowiednimi tekstami muzycznymi referat pt. "Wątki narodowo-patriotyczne w twórczości kompozytorów polskich i ich rola w budowaniu oraz podtrzymywaniu tożsamości narodowej". Prelekcja miała formę multimedialnej prezentacji, dzięki czemu tezy o społecznym znaczeniu sztuki dźwięków można było dodatkowo poprzeć przesyconymi polską symboliką narodową zdjęciami z przedstawień XIX-wiecznych oper i sloganowych plakatów z okresu budowy socjalizmu.

Do wygłoszenia wykładu 21 lutego o przejawach społecznego zaangażowania w polskiej twórczości muzycznej II połowy XIX wieku zaprosiliśmy prof. Jolantę Szulakowską-Kulawik z Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach - członka Związku Kompozytorów Polskich Sekcji Muzykologów i Societe Francaise de Musicologie w Paryżu, współpracującą z Technische Universitat w Chemnitz. Podczas swojego wystąpienia zaprezentowała szeroki przegląd podejść do polskiej muzyki narodowej w ujęciu muzykologów, uzupełniając go o podejścia kulturoznawcze i literaturoznawcze. Zagadnienie narodowości muzyki polskiej zostało zilustrowane utworami przedstawicieli Śląskiej Szkoły Kompozytorskiej, co dla wielu licealistów zapewne stanowiło pierwsze spotkanie z twórczością tych kompozytorów. Ciekawym pomysłem na zakończenie prelekcji było skontrastowanie polskiej twórczości muzycznej II połowy XIX w. i właściwych temu okresowi postaw kompozytorskich z poddaną europejskim prądom estetycznym, zwłaszcza neoklasycyzmowi, twórczością kompozytorów polskich z dwudziestolecia międzywojennego oraz działalnością Wojciecha Kilara czy Krzysztofa Pendereckiego. Zwieńczeniem prelekcji był koncert pianistki Urszuli Świerczyńskiej z Akademii Muzycznej im. K. Szymanowskiego w Katowicach, która wykonała Preludia op. 1 nr 1, 2, 3, 4, 6, 7, K. Szymanowskiego, oraz Mazurek op.5 nr 2, Melodię op.8 nr 3 I. J. Paderewskiego.

27 marca dr Bogumiła Mika, teoretyk oraz socjolog muzyki z Wydziału Artystycznego Instytutu Muzyki Uniwersytetu Śląskiego, wygłosiła prelekcję pt. "Cytaty muzyczne w polskiej twórczości kompozytorskiej jako emblematy zaangażowania społecznego twórców". Wykładowi towarzyszył koncert Chóru oraz solistów z Państwowej Szkoły Muzycznej I i II st. im. M. Karłowicza w Katowicach.

Do poprowadzenia kolejnych spotkań zaproszono dr. Mieczysława Judę z Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach oraz dr. Andrzeja Chłopeckiego, który zawodowo związany jest z Akademią Muzyczną im. K. Szymanowskiego w Katowicach oraz Programem II Polskiego Radia. Serdecznie zapraszamy studentów do udziału w projekcie.