W dniach 20-22 maja 2002 roku odbyła się konferencja naukowa Żydzi w lustrze: dramatu, teatru i krytyki teatralnej, zorganizowana przez Zakład Wiedzy o Teatrze Uniwersytetu Śląskiego. Patronat nad konferencją objął Komitet Honorowy w składzie: prof. dr hab. Wiesław Banyś, prof. dr hab. Tadeusz Miczka, prof. dr hab. Eleonora Udalska, prof. dr hab. Anna Kuligowska-Korzeniewska, dr hab. Ewa Wąchocka. Organizacją zajęły się: dr Anna Tytkowska i dr Ewa Dąbek-Derda.

Myślą przewodnią obrad pozostało przekonanie o konieczności opisu wielowymiarowego zjawiska, jakim pozostaje wizerunek Żydów w polskim dramacie, teatrze i krytyce teatralnej. Prof. Eleonora Udalska podkreśliła wyraźnie charakter rozważań, sytuujących się raczej w kręgu autorefleksji nad stereotypami, funkcjonującymi w powszechnych wyobrażeniach Polaków.

Obrady zgrupowane zostały, jak sugeruje tytuł konferencji, w trzy bloki tematyczne. Głosy zabrali specjaliści z dziedziny dramatologii, historii teatru i historii krytyki teatralnej.

Dodać należy, że ważny udział w konferencji przypadł historykom. Dyskusje zapoczątkowało wystąpienie prof. dr hab. Wacława Długoborskiego, który zaprezentował referat Żydzi i Polacy w przededniu zagłady, podejmujący problematykę skomplikowanych relacji polsko-żydowskich w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Dr Maciej Kucharski omówił z kolei Czynniki kształtujące stereotyp Żyda w nowożytnej Europie. Referent skoncentrował się wokół świadectw historycznych potwierdzających społeczne zjawisko projektowania niechęci i pogardy wobec przedstawicieli narodu żydowskiego.

Sporo uwag związanych było z zagadnieniem wizerunku Żydów w polskim dramacie. Dr hab. Andrzej Fabianowski (Uniwersytet Warszawski) poświęcił uwagę Żydom w dramaturgii Juliusza Słowackiego. Prof. dr hab. Ryszard Taborski (Uniwersytet Warszawski) zanalizował Stereotypy Żydów w dramaturgii polskiej drugiej połowy XIX wieku. Przedmiotem uwagi dr Anny Tytkowskiej pozostały dramaty oniryczne z początku XX wieku, wykorzystujące motyw z mitologii hebrajskiej (tytuł referatu: Lilith. O dramatyczno-teatralnych fascynacjach postacią hebrajskiej bogini nocy i burzy). Dr Małgorzata Domagalska (Uniwersytet Łódzki) opracowała zagadnienie: Czy Żyd może być prosty? W poszukiwaniu tożsamości w komediach Antoniego Słonimskiego. Dr Beata Popczyk-Szczęsna zanalizowała przykład z dramaturgii najnowszej: "Lepiej być kobietą niż Żydem". Dylematy bohaterów dramatu "Wielebni" Sławomira Mrożka.

Inną grupę referatów stanowiły analizy znaczących faktów z historii teatru, potwierdzających rozmaite polsko-żydowskie uwikłania środowiska artystycznego. Dr hab. Bogdan Burdziej (Uniwersytet im. M.Kopernika) zanalizował przykład ingerencji cenzury wobec tekstu dramatycznego: Cenzura warszawska o "Żydzie" (1869) Edwarda Lubowskiego; dr Dorota Fox w wystąpieniu pt: Rzecz o szmoncesie przypomniała postać Lopka, czyli słynną rolę Kazimierza Krukowskiego z kabaretu Qui pro quo. Goście z Akademii Teatralnej w Warszawie poświęcili swe wystąpienia przedstawieniom teatralnym. Prof. dr hab. Anna Kuligowska-Korzeniewska przypomniała inscenizację Wielkanocy S.Otwinowskiego w reżyserii Leona Schillera w Teatrze Wojska Polskiego w Łodzi z 1946 roku, a Jan Kulczyński wspominał pracę nad przedstawieniem Biwaku pod gołym niebem Mariana Pankowskiego Obszerne uwagi o Życiu teatralnym Żydów Bielska-Białej i okolicy w dwudziestoleciu międzywojennym zaprezentował dr hab. Andrzej Linert z Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Pojawiły się również referaty dotyczące obecności problematyki żydowskiej w publicystyce, zarówno tej stricte krytyczno-teatralnej, jak i tej o uwarunkowaniach politycznych i światopoglądowych. Dr Mirosława Kozłowska (Uniwersytet Szczeciński) zaprezentowała referat: "Słonimski jest reakcjonista". W tyglu "tutejszości" - dyskusja o stosunkach polsko-żydowskich w Wilnie po premierach Antoniego Słonimskiego. Dr Eugenia Prokop-Janiec (Uniwersytet Jagielloński) zanalizowała Krytykę nacjonalistyczną wobec Żydów. Casus Zygmunta Wasilewskiego. Dr Małgorzata Leyko (Uniwersytet Łódzki) omówiła Rolę prasy żydowskiej w reaktywacji scen żydowskich w Polsce po 1945 roku.

Wśród propozycji konferencyjnych nie brakło także tekstów poświęconych indywidualnościom, którym kultura żydowska z różnych względów pozostawała bardzo bliska. Dr Dominika Łarionow (Uniwersytet Łódzki) analizowała motywy żydowskie w twórczości Tadeusz Kantora, dr Daniel Kalinowski (Pomorska Akademia Pedagogiczna) mówił o doświadczeniach teatralnych Franza Kafki, a mgr Monika Szabłowska (UMCS) zaprezentowała sylwetkę Henryka Grynberga - aktora, dramaturga i krytyka. Obrady zakończyły się głosem językoznawcy. Prof. dr hab. Aleksander Wilkoń zatytułował swój referat: Obrazy mowy żydowskiej w dramacie polskim XX wieku.

Uczestnicy konferencji odwiedzili również gościnne progi Teatru Rozrywki w Chorzowie, by obejrzeć Skrzypka na dachu w reżyserii i scenografii Marcela Kochańczyka.

Referaty, odzwierciedlające różnorodność zainteresowań badawczych i możliwość ujmowania problematyki żydowskiej z wykorzystaniem rozmaitych kontekstów analitycznych, opublikowane zostaną w tomie pokonferencyjnym.