W dniach 26-29 kwietnia 2002 roku odbyła się w Ustroniu międzynarodowa konferencja pt.: "Minority Discourses in a Cross-/Transcultural Perspective: Eastern/Central Europe and Canada" ("Dyskursy mniejszościowe w perspektywie transkulturowej: Europa Środkowo-Wschodnia a Kanada"). Konferencję zorganizowało Centrum Badań Kanadyjskich, działające przy Instytucie Kultury i Literatury Brytyjskiej i Amerykańskiej Uniwersytetu Śląskiego, dzięki hojności Civic Education Project (CEP) oraz Ambasady Kanadyjskiej (Department of Foreign Affairs and International Trade of Canada).

Prof. Fred Wah

Celem konferencji była szeroka, interdyscyplinarna refleksja nad statusem mniejszości (etnicznych, kulturowych, seksualnych, religijnych itp.) w społeczeństwach demokratycznych - tych stosunkowo młodych, rozwijających się w Europie Środkowo-Wschodniej, oraz tych bardziej ustabilizowanych. Szczególnie kanadyjski model wielokulturowości posłużył za dogodny punkt odniesienia w debacie nad obecnością mniejszości w porządku demokratycznego państwa. Ważnym wyróżnikiem konferencji było zaproszenie do udziału - obok uznanych uczonych - studentów, zgodnie z filozofią organizacji Civic Education Project (o organizacji tej piszę poniżej).

Najmocniejszą stroną konferencji, przynajmniej w ocenie organizatorów, była różnorodność poruszanej problematyki i wielość reprezentowanych perspektyw. Konferencja zgromadziła blisko 50 osób, w tym literaturoznawców, kulturoznawców, socjologów, politologów, ekonomistów, historyków i pedagogów, ze Wschodu i z Zachodu, zarówno doświadczonych pracowników nauki, jak i studentów. Uczestnicy przybyli z Kanady, Rosji, Gruzji, Armenii, Rumunii, Czech, USA, Węgier, Białorusi, Litwy, Mołdawii, Irlandii i oczywiście Polski. Większość referatów dotyczyła mniejszości etnicznych/narodowościowych, w bardzo różnych ujęciach, choć nie zabrakło wystąpień dotyczących mniejszościowego statusu kobiet oraz mniejszości religijnych i seksualnych. To zróżnicowanie sprzyjało ożywionym dyskusjom, które z jednej strony odzwierciedlały podziały dyscyplinarne, z drugiej jednak pozwalały na twórczą wymianę poglądów i doświadczeń. Dodajmy, że dyskusje nie kończyły się wraz z sesjami, lecz kontynuowane były na bardziej towarzyskiej stopie "po godzinach".

Dr Jakub Basista oraz dr Eugenia Sojka podczas kolacji przy ognisku

Konferencję zaszczycił swoją obecnością prof. Fred Wah, wybitny poeta kanadyjski, krytyk, znawca poezji, wykładowca uniwersytetu w Calgary (Kanada). Prof. Wah otworzył konferencję plenarnym wykładem (nie pozbawionym znamion poetyckiego performance'u) na temat różnych uwarunkowań "międzykulturowości". Reprezentowana graficznie przez myślnik (np. Chinese-Canadian, Kanadyjczyk chińskiego pochodzenia), międzykulturowość spełnia, zdaniem profesora Wah, istotną funkcję w mechanizmie konstruowania indywidualnej bądź grupowej tożsamości, współuczestniczy w procesie tworzenia dzieł kultury, a nawet posiada pewną wartość rynkową. Drugi wykład plenarny, przedstawiony przez prof. Jamesa Mitchella (USA, obecnie profesor CEP w Bukareszcie), dotyczył stopnia asymilacji mniejszości rasowych w społeczeństwach Europy Wschodniej i Zachodniej. Odwołując się częściowo do własnych doświadczeń, prof. Mitchell przeprowadził interesującą analizę porównawczą zmian społeczno-politycznych zachodzących w Europie (tej "lepszej" i tej "gorszej") w ostatnich latach. W trzecim wykładzie plenarnym prof. Balihar Sanghera (Wielka Brytania, obecnie profesor CEP w Nowosybirsku) skoncentrował się na relacjach pomiędzy etnicznością a mechanizmami rynku kapitalistycznego. Już pierwsza plenarna sesja pokazała szeroki zakres tematyczny konferencji oraz wielość reprezentowanych punktów widzenia. Ze względu na dużą liczbę zgłoszonych referatów, większa część prezentacji odbywała się w dwóch równoległych sesjach. Po dwudniowych obradach konferencję zamknęła druga sesja plenarna, poświęcona przede wszystkim obecności dyskursów mniejszościowych w praktyce pedagogicznej. Organizatorzy konferencji planują wydanie materiałów pokonferencyjnych pod koniec bieżącego lub na początku przyszłego roku.

W specjalnym liście do organizatorów, jedna z uczestniczek konferencji, prof. Donna Pennee (Uniwersytet Guelph, Kanada) napisała: "Piszę, aby formalnie podziękować (...) za wyśmienitą organizację niezwykle interesującej konferencji pt. "Minority Discourses in a Cross-/Transcultural Perspective Eastern/Central Europe and Canada". W programie znaleźli się nie tylko wybitni przedstawiciele rozmaitych dziedzin badawczych, ale również studenci i początkujący naukowcy, których rozwój będę bacznie obserwować przez najbliższe miesiące i lata. Informujcie mnie, proszę, o kolejnych inicjatywach Waszego Centrum Badań Kanadyjskich, a także o waszych własnych projektach badawczych i dydaktycznych".

Prof. Donna Pennee, prof. Craig Tapping oraz prof. Pauline Butling

Centrum Badań Kanadyjskich przy Instytucie Kultury i Literatury Brytyjskiej i Amerykańskiej Uniwersytetu Śląskiego powstało w październiku 2000 r. Funkcjonuje ono jako specjalistyczny ośrodek badawczy i dydaktyczny aktywnie wpisujący się w naukową dyskusję nad kulturą i literaturą kanadyjską, ze szczególnym uwzględnieniem wielokulturowości, transkulturowości, regionalizmu, postkolonializmu, tożsamości narodowej, kulturowej i etnicznej. Zajęcia z literatury i kultury kanadyjskiej prowadzone są w ramach trzyletniego programu kanadyjskiego anglistycznych studiów kulturowych. W swoim krótkim okresie działalności Centrum wykazało się dużą prężnością, organizując liczne wykłady gościnne, Dzień Kultury Kanadyjskiej oraz dwie konferencje. Działalność Centrum jest nieustająco wspierana przez Department of Foreign Affairs and International Trade of Canada oraz CEP.

Więcej informacji na temat działalności Centrum można znaleźć na stronie internetowej: http://venus.fil.us.edu.pl/csc/index.htm.

Główny sponsor konferencji - Civic Education Project, jest międzynarodową organizacją niekomercyjną (non-profit), wspierającą przemiany demokratyczne w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, byłego ZSRR oraz Mongolii, poprzez różne formy wspomagania szkolnictwa wyższego w tych krajach. Specjalne granty przyznawane indywidualnym naukowcom umożliwiają realizację szeregu nowatorskich inicjatyw akademickich. O skuteczności działań CEP świadczyć może chociażby opisywana konferencja "Minority Discourses": dr Eugenia Sojka, kierownik Centrum Badań Kanadyjskich, jest byłą stypendystką CEP, a dwaj pozostali organizatorzy - członkowie Centrum, dr Tomasz Sikora oraz dr Paweł Jędrzejko - są obecnymi stypendystami tej organizacji. Ważnym elementem filozofii CEP jest skoncentrowanie uwagi na zdolnym i ambitnym studencie, którego "wychowuje się" na dojrzałego, świadomego swojej społecznej misji naukowca. Działalność CEP wśród pracowników Uniwersytetu Śląskiego poparł specjalnym listem JM Rektor, prof. dr hab. Tadeusz Sławek. W konferencji wzięli udział dyrektor programu CEP na Polskę i kraje bałtyckie, dr Jakub Basista, oraz koordynator programu, mgr Reneta Matuszkiewicz.