Od 28 do 31 maja Katowice były centrum debaty o kluczowych wyzwaniach prawnych i regulacyjnych w Europie. Za nami 31. Kongres Międzynarodowej Federacji Prawa Europejskiego (FIDE) – jedno z najważniejszych wydarzeń w świecie prawa Unii Europejskiej. Ta wyjątkowa konferencja po raz pierwszy odbyła się w Polsce – pierwszego dnia na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego, a następnie w Międzynarodowym Centrum Kongresowym w Katowicach. O przyszłości prawa europejskiego dyskutowali wybitni eksperci, m.in. sędziowie Trybunału Sprawiedliwości UE, praktycy prawa, a także przedstawiciele instytucji unijnych i środowisk akademickich.

Prof. dr hab. Maciej Szpunar, prezes Polskiego Stowarzyszenia Prawa Europejskiego oraz pierwszy rzecznik generalny Trybunału Sprawiedliwości UE

31. Kongres Międzynarodowej Federacji Prawa Europejskiego

U podstaw organizowanego co dwa lata Kongresu FIDE znajduje się zaangażowanie w rozwój prawa Unii Europejskiej oraz szeroka wizja integracji państw członkowskich. To wyjątkowa okazja do wymiany wiedzy i doświadczenia, dyskusji o aktualnych wyzwaniach oraz współpracy pomiędzy naukowcami i praktykami prawa europejskiego z całego kontynentu. Do sukcesu, jakim stała się organizacja przez Polskę kolejnej edycji Kongresu, przyczyniło się m.in. pełnienie funkcji prezydenta FIDE (kadencja 2023– 2025) przez prof. dr. hab. Macieja Szpunara, prezesa Polskiego Stowarzyszenia Prawa Europejskiego oraz pierwszego rzecznika generalnego Trybunału Sprawiedliwości UE.

Seminarium Young FIDE

Zanim nastąpiła oficjalna inauguracja 31. edycji Kongresu, w środę 28 maja na Wydziale Prawa i Administracji UŚ odbyło się seminarium Young FIDE – wydarzenie skierowane do młodych badaczek i badaczy prawa europejskiego. Rozpoczął je fascynujący wykład pt. „Young Wolves Should Be Eager To Make Their Mark: Some Ideas and Suggestions from an Older Wolf” wygłoszony przez prof. Eleanor Sharpston, byłą rzecznik generalną Trybunału Sprawiedliwości UE. Jej słowa zainspirowały do dalszej nauki nowe pokolenie prawniczek i prawników, którzy mieli szansę zaprezentowania swoich prac dotyczących trzech głównych zagadnień Kongresu. Zostały one następnie omówione przez ekspertów podczas paneli tematycznych.

Inauguracja Kongresu

Otwarcie 31. Kongresu FIDE odbyło się 29 maja w audytorium Międzynarodowego Centrum Kongresowego w Katowicach. Uroczysta ceremonia zgromadziła wybitnych przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości, europejskich instytucji, świata nauki i życia publicznego. Wśród gości znaleźli się m.in.: komisarz UE Michael McGrath, minister ds. UE RP Adam Szłapka, przewodnicząca Komisji Weneckiej Claire Bazy Malaurie, rektor Uniwersytetu Śląskiego prof. Ryszard Koziołek, wiceprezydent Katowic Waldemar Bojarun, a także wicemarszałek województwa śląskiego Leszek Pietraszek.

– Celem naszego kongresu jest debata nad prawnymi aspektami najważniejszych wyzwań stojących przed Unią Europejską – przemawiał prof. Maciej Szpunar, który docenił uczestnictwo w wydarzeniu młodych prawników, dopiero rozważających swoją ścieżkę kariery. Prezes FIDE zachęcił także zebranych do aktywnego udziału w dyskusjach oraz podkreślił staranność doboru trzech głównych zagadnień Kongresu, odzwierciedlających najważniejsze współczesne kwestie prawne. – Tematy tego Kongresu można podsumować jednym zdaniem: bezpieczna i silna Europa we wszystkich wymiarach – mówił. Podczas ceremonii otwarcia głos zabrał także rektor Uniwersytetu Śląskiego prof. Ryszard Koziołek, który przywitał zgromadzonych gości w Katowicach – Europejskim Mieście Nauki 2024.

– Za nami cały rok wydarzeń z udziałem naukowej Europy. Wy, najwybitniejsi przedstawiciele prawa europejskiego, przybyliście do tej przestrzeni wciąż wibrującej nauką. Mam nadzieję, że to pełne inwencji powietrze ożywi wasze umysły – mówił prof. Koziołek. – Potrzebujemy was, abyście budowali mosty między prawem krajowym i europejskim. Musicie odnieść sukces! W przeciwnym razie ryzykujemy samotnością i izolacją, przez które staniemy się łatwym celem dla wielkich niedemokratycznych mocarstw – zaznaczył rektor UŚ.

Po otwarciu odbyła się debata plenarna pt. „The Role of Courts in Democratic Societies”, w której wzięli udział specjaliści w zakresie prawa konstytucyjnego i europejskiego. Dyskutowali oni o wkładzie sądownictwa w kształtowanie demokratycznych społeczeństw. Powołano także Komitet Honorowy Kongresu, który utworzyli czołowi przedstawiciele świata prawniczego, w tym byli prezesi Polskiego Stowarzyszenia Prawa Europejskiego: Stanisław Biernat, Sławomir Dudzik, Gráinne de Búrca, Artur Nowak-Far, Marek Safjan, Eleanor Sharpston, Joseph Weiler.

Laboratorium pomysłów – debaty i dyskusje

Panele i sesje eksperckie, które odbywały się przez wszystkie dni Kongresu, koncentrowały się wokół trzech głównych tematów: zastosowania prawa UE w sytuacjach nadzwyczajnych, unijnej regulacji usług i rynków cyfrowych (DSA i DMA) oraz solidarności i bezpieczeństwa energetycznego w kontekście zielonej transformacji i zarządzania kryzysowego.

W ramach pierwszego zagadnienia analizowano m.in. kluczowe aspekty kontroli sądowej nad uprawnieniami nadzwyczajnymi, wdrażanie prawa kryzysowego UE w państwach członkowskich oraz zachowanie równowagi pomiędzy bezpieczeństwem publicznym a ochroną praw podstawowych.

Podczas obrad skupionych wokół drugiego tematu uczestnicy dyskutowali m.in. o mechanizmach egzekwowania regulacji cyfrowych z wykorzystaniem dostępnych narzędzi prawnych, ich wpływie na sprawiedliwość i transparentność w przestrzeni cyfrowej UE, a także obecnych trendach i kierunkach rozwoju rynku cyfrowego w Europie.

Z kolei rozmowy odbyte w zakresie trzeciego obszaru dotyczyły m.in. roli solidarności energetycznej w dobie transformacji i kryzysów, przedstawienia strategii pozwalających pogodzić dążenie do zrównoważonej energetyki z koniecznością zapewnienia stabilnych dostaw energii, a także prawnych oraz instytucjonalnych reakcji na kryzysy energetyczne w UE.

Wydarzenia towarzyszące

Oprócz udziału w inspirujących panelach kongresowych na uczestników czekały również wyjątkowe spotkania w mniej formalnej atmosferze. W środę na Wydziale Prawa i Administracji UŚ odbyło się przyjęcie powitalne, w czwartek natomiast odbyła się uroczysta gala wieczorna. Wydarzenia te pozwoliły uczestnikom lepiej się poznać, a także przeprowadzić wiele ciekawych rozmów oraz rozpocząć obiecujący networking. W piątek można było ponadto uczestniczyć w koncercie kameralnym pt. „Serenada” inspirowanym filmografią Miloša Formana, który odbył się w siedzibie NOSPR w Katowicach. Przez cały czas w MCK dostępne były przestrzenie relaksu, w których można było odpocząć i nabrać sił pomiędzy kolejnymi sesjami tematycznymi.

Zakończenie Kongresu i zapowiedź FIDE 2027

Doskonałym uzupełnieniem programu 31. edycji FIDE zostało spotkanie z Anne Applebaum – dziennikarką, publicystką, laureatką nagrody Pulitzera (powieść Gułag). Pisarka wyjaśniła mechanizmy powstawania autokracji i nacjonalizmu oraz mówiła o zagrożeniach, jakie stanowią działania tych władz, podważających rządy demokracji, niezależność sądów i podstawowe prawa człowieka, a także stosujących taktykę dezinformacji. Zwróciła ponadto uwagę na wyzwania stające dziś przed tymi, którzy chcą zachować praworządność w swoim kraju.

Ostatniego dnia podsumowano również przeprowadzone debaty w obrębie prawa kryzysowego, cyfrowych regulacji UE oraz transformacji energetycznej. 31. Kongres FIDE zakończyliśmy oficjalną ceremonią, podczas której przedstawiliśmy gospodarza następnej edycji wydarzenia (19–22 maja 2027), jakim została Finlandia. Do zobaczenia w Helsinkach!

Organizatorzy, partnerzy

31. Kongres Międzynarodowej Federacji Prawa Europejskiego zorganizowali: Polskie Stowarzyszenie Prawa Europejskiego, Uniwersytet Śląski oraz Miasto Katowice (organizatorzy); Województwo Śląskie (region gospodarz wydarzenia); Jerónimo Martins, KGHM Polska Miedź SA, Orlen (sponsorzy główni), Krajowa Izba Radców Prawnych (partner główny); Krajowa Rada Komornicza, Krajowa Rada Notarialna (partnerzy Young FIDE).

Wydarzenie zostało objęte patronatem honorowym: Ministra Sprawiedliwości Prokuratora Generalnego Adama Bodnara, Ministra do spraw Unii Europejskiej podczas prezydencji Polski w Radzie Unii Europejskiej w 2025 roku, Marszałka Województwa Śląskiego Wojciecha Saługi, Minister Przemysłu Marzeny Czarneckiej, Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Poparcie organizacji kongresu wyraził również Wiesław Banyś – Ambasador Kongresów Polskich i rektor Uniwersytetu Śląskiego w latach 2008–2016.