Codzienne potrzeby napędzają koło zamachowe postępu naukowego i wynalazków. Nowe terapie w medycynie, metody stosowane w przemyśle, idee w architekturze i urbanistyce czy rozwiązania służące ochronie środowiska – wszystkie pojawiły się pod wpływem jednego impulsu. Czyjaś myśl, że takie, a nie inne podejście może być wygodniejsze, wydajniejsze, ekonomiczniejsze, bezpieczniejsze, lepsze.

Ceremonia otwarcia ESOF2024 w Międzynarodowym Centrum Kongresowym w Katowicach

Prof. dr hab. Ryszard Koziołek – rektor Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach

Prof. dr hab. Michał Daszykowski – prorektor ds. nauki i finansów UŚ

Panel dyskusyjny w ramach EU Talent Fair

Życie zmienia naukę! – głosiło hasło międzynarodowej konferencji EuroScience Open Forum (ESOF) 2024, której Katowice były w tym roku gospodarzem. Czterodniowe przedsięwzięcie zorganizowane w Międzynarodowym Centrum Kongresowym (MCK) od 12 do 15 czerwca było najważniejszym naukowym wydarzeniem w ramach obchodów Europejskiego Miasta Nauki Katowice (EMNK) 2024, które potrwają do końca tego roku. Blisko 3500 uczestników z różnych krajów w ramach ESOF2024 brało udział w 120 aktywnościach, 6 sesjach plenarnych, 7 seminariach i miało okazję wysłuchać 10 keynote speakerów z kraju i zagranicy. Jednym z nich był prof. dr hab. Piotr Skubała z Wydziału Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

Nauka jest żywą tkanką

Program tegorocznej konferencji ujęto w 6 głównych obszarach tematycznych, którymi były: transformacja energetyczna, zrównoważone środowisko, tożsamość kulturowa i transformacja społeczna, zmiany w zakresie doskonałości naukowej, zdrowe społeczeństwo oraz transformacja cyfrowa. Każdy z wątków odnosił się do największych wyzwań, jakie stoją przed globalnym społeczeństwem XXI wieku, zmagającym się z antropogenicznymi zmianami klimatu, rozwojem sztucznej inteligencji czy istotnymi przemianami społecznymi.

Odkąd w 2004 roku przyznano pierwszy tytuł Europejskiego Miasta Nauki Sztokholmowi, konferencja ESOF organizowana jest raz na 2 lata i za każdym razem odnosi się do istotnych zagadnień naukowych i społecznych. 11. edycja wydarzenia, organizowana w Katowicach, po raz pierwszy zaproponowała tak szeroką ofertę aktywności osobom spoza ścisłego środowiska akademickiego, zapraszając do udziału także mieszkańców. Doświadczenia wyciągnięte z wieloletniego organizowania Śląskiego Festiwalu Nauki KATOWICE, który był jedną z przyczyn, dla których stolica województwa śląskiego otrzymała zaszczytny tytuł EMN, pozwolił na połączenie branżowego i akademickiego charakteru wielu wydarzeń z podejściem popularnonaukowym i skierowanym do odbiorców spoza środowiska wyłącznie uczelnianego.

Osoby, którzy przez trzy dni uczęszczały na prelekcje i spotkania w Międzynarodowym Centrum Kongresowym, czwartego dnia ESOF2024 – w sobotę 15 czerwca – opuściły budynek, by w terenie przekonać się, jak tematy, o których dyskutują w salach konferencyjnych, realizują się w tkance miasta. Wizyty odbyły się w siedmiu uczelniach partnerskich wchodzących w skład Konsorcjum Akademickiego – Katowice Miasto Nauki. Zainteresowane osoby mogły też odwiedzić 14 instytucji w regionie, które przygotowały na ten dzień bezpłatne atrakcje dla uczestników.

A oto jak przebiegały poszczególne dni EuroScience Open Forum w Katowicach.

Dzień 1 – Połączyć różne środowiska

– To nie jest zwyczajna konferencja naukowa. Spotykamy się, ponieważ chcemy połączyć trzy obszary: naukę, władzę i społeczeństwo – w ten sposób ceremonię otwarcia ESOF2024 rozpoczął prowadzący ją popularyzator nauki dr Łukasz Lamża. Przedstawił tym samym uczestnikom główne założenie i cel organizatorów, które przez cztery pełne dni konferencji próbowano wcielać w życie w trakcie licznych paneli, warsztatów, seminariów i dyskusji.

Podczas otwarcia ESOF2024 przemówienie wygłosił również przewodniczący komitetu programowego tegorocznej konferencji oraz prorektor ds. nauki i finansów UŚ prof. dr hab. Michał Daszykowski:

– Nie mam wątpliwości, że transformacja Śląska jest największą przemianą, jaką kiedykolwiek ogłoszono, a która wpływa na wiele elementów naszego życia. Komitet programowy podjął niezwykle ambitne zadanie, by zawrzeć w programie wszystkie te zróżnicowane aspekty transformacji. To, czy udało nam się to pomyślnie zrealizować, ocenicie sami – podsumował badacz.

Prowadzący ceremonię dr Łukasz Lamża moderował również późniejszą dyskusję pt. Jak nauka może przekształcać miasta i regiony?, w której na scenie głównej uczestniczyli prezydent Katowic – dr Marcin Krupa, Maria Mrówczyńska z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Manuel Aleixo – przedstawiciel Komisji Europejskiej ds. Badań i Innowacji, Marek Wójcik – wojewoda śląski oraz Anna Kwaśniewska – przewodnicząca zarządu Górnośląsko- Zagłębiowskiej Metropolii i dyrektorka Departamentu Edukacji i Spraw Społecznych Urzędu Marszałkowskiego.

Ceremonię zakończył panel dyskusyjny rektorów śląskich uczelni, który prowadził dr Łukasz Lamża wspólnie z dr Anną Budzanowską (championką ESOF2024). W trakcie rozmowy rektor Uniwersytetu Śląskiego prof. dr hab. Ryszard Koziołek (także champion ESOF2024) podkreślił rolę uczelni, która nie polega jedynie na kształceniu kolejnych pokoleń akademików, ale również na zapraszaniu społeczeństwa do tego, by uczestniczyło w tworzeniu nauki.

Inaugurująca konferencję środa 12 czerwca obfitowała w wystąpienia różnych naukowców z UŚ. W ramach panelu o zrównoważonym środowisku o wodzie w mieście mówili prof. dr hab. Ewa Łupikasza (dyrektorka Instytutu Nauk o Ziemi UŚ) oraz prof. dr hab. Andrzej Kowalczyk. Spotkanie nawiązywało m.in. do wysiłków ze strony miasta, mieszkańców i uniwersytetów, by odrestaurować płynącą przez Katowice Rawę.

Innym ekspertem z Wydziału Nauk Przyrodniczych UŚ, który tego dnia się wypowiadał, był jeden ze wspomnianych keynote speakerów – prof. dr hab. Piotr Skubała. Ekspert wygłosił prelekcję pt. W stronę koegzystencji. Symbiocen jako odpowiedź na wyzwania kryzysu klimatycznego.

Dzień 2 – Rozwój kariery naukowej

Kolejny dzień konferencji został poszerzony o program European TalnetFair, czyli Europejskich Targów Talentów skierowanych przede wszystkich do młodych naukowców oraz każdego zainteresowanego podjęciem pracy badawczej. Była to druga edycja tego wydarzenia i obfitowała w dyskusje, seminaria, warsztaty oraz prezentacje. Uczestnicy mieli też możliwość skorzystać ze strefy doradztwa zawodowego, gdzie dowiadywali się, w jaki sposób najskuteczniej przygotować się do podjęcia kariery naukowej.

Eksperci z UŚ udzielali wskazówek w oparciu o własne doświadczenia związane z uprawianiem nauki. Jeden z paneli poświęcony poszukiwaniu obiecujących perspektyw w karierze badacza prowadzony był przez dyrektorkę Instytutu Nauk Politycznych UŚ dr hab. Agnieszkę Turską-Kawę, prof. UŚ. Z kolei dr Magdalena Półtorak podkreślała wagę różnorodności w pracach badawczych. Mgr Jacek Nowak z Biura Współpracy z Gospodarką moderował rozmowę poświęconą projektom badawczym w mocno innowacyjnych sektorach. Dodatkowo, koordynatorka projektu Transform4Europe w UŚ, dr hab. Małgorzata Myśliwiec, prof. UŚ zachęcała młodych badaczy do studiowania i pracowania w europejskich uczelniach.

Dzień 3 – Nauka jest dla każdego

Trzeci dzień ESOF2024 rozpoczął się w MCK od konferencji prasowej, w której opowiedziano więcej o projektach i wydarzeniach realizowanych w ramach Europejskiego Miasta Nauki przez cały 2024 rok. Wypowiedzi udzielili prof. Ryszard Koziołek – rektor Uniwersytet Śląski (lidera Konsorcjum Akademickiego – Katowice Miasto Nauki), dr Łukasz Lamża – dyrektor kreatywny programu 50 Tygodni w Mieście Nauki i koordynator merytoryczny konkursu TalentOn, a także Aneta Moczkowska – pełnomocniczka rektora UŚ ds. Zielonej Strefy Nauki.

ESOF2024 jest jednym z najważniejszych wydarzeń w ramach obchodów EMNK, ale poza nim realizowane i planowane są również inne doniosłe przedsięwzięcia, o których wspomnieli specjaliści. To m.in. Program Naukowy dla Śląska, 50 Tygodni w Mieście Nauki, konkurs TalentOn i EUCYS, a także stale rozwijana Zielona Strefa Nauki i Sieciowe Centrum Nauki. Podczas konferencji prasowej wspomniano też o projektach planowanych na Śląsku, które wpiszą się w coraz popularniejszy na świecie nurt citizen science, czyli obywatelskiej nauki. Rozmówcy wspomnieli przy tym o trwających pracach przygotowawczych do 8. edycji Śląskiego Festiwalu Nauki KATOWICE, który odbędzie się 7–9 grudnia 2024. Będzie to również oficjalne zwieńczenie obchodów EMNK – w końcu festiwal był jednym z istotnych powodów, dla których zaszczytny tytuł Europejskiego Miasta Nauki przyznano właśnie Katowicom.

Piątek był także dniem, w którym w MCK odbyła się Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich (KRASP). Spośród wielu interesujących paneli tego dnia warto wspomnieć m.in. o Open Science and research data management at universities – experiences from members of the T4EU alliance and their joint strategy, w którym udział wzięli przedstawiciele uczelni wchodzących w skład projektu Transform4Europe.

Uczestnicy mogli też wysłuchać ekspertów z UŚ podczas panelu poświęconego cyfrowej transformacji Shaping the Future of Teaching AI: Exploring Key Considerations for Discussion. W dyskusji uczestniczyli: prodziekan ds. promocji i rozwoju Wydziału Nauk Ścisłych i Technicznych UŚ dr hab. Agnieszka Nowak-Brzezińska, prof. UŚ; prodziekan Szkoły Doktorskiej prof. dr hab. Michał Baczyński; dyrektor Centrum Badań Groznawczych UŚ dr hab. Michał Kłosiński, prof. UŚ; dyrektor Centrum Badań Krytycznych nad Technologiami dr hab. Michał Krzykawski, prof. UŚ oraz pełnomocnik rektora UŚ ds. cyfryzacji dr hab. Dariusz Szostek, prof. UŚ.

Dzień 4 – Transformacja w terenie

W sobotę uczestnicy ESOF2024 opuścili budynek MCK, by odwiedzić śląskie uczelnie i inne instytucje. Ostatni dzień upłynął pod hasłem networkingu. Luźniejsza forma partycypacji w wydarzeniu nadal jednak obfitowała w liczne naukowe spotkania. Tym razem to, o czym przez trzy dni dyskutowano w salach konferencyjnych, można było sprawdzić w praktyce. Zarejestrowanym wcześniej osobom udostępniono do zwiedzania laboratoria oraz studia, w których prowadzone są badania i projekty śląskich uczelni.

W budynku Uniwersytetu Śląskiego w Chorzowie zorganizowano pokaz i zwiedzanie Centrum Mikroskopowego Badania Materii SPIN-Lab. W Centrum Informacji Naukowej i Bibliotece Akademickiej (CINiBA) zaproszono uczestników do zwiedzania obiektu. Podobne atrakcje przygotowano w Śląskim Uniwersytecie Medycznym, Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach, Politechnice Śląskiej, Uniwersytecie Ekonomicznym w Katowicach oraz Akademii Wychowania Fizycznego im. J. Kukuczki.

Jako specjalną ofertę dla uczestników ESOF2024 przygotowano akcję Hidden gems, dzięki której mogli oni lepiej poznać Katowice i zobaczyć, jak w praktyce wygląda udana transformacja dawnego regionu przemysłowego w miejsce stawiające na zrównoważony rozwój, nowe technologie i sztukę. W przedsięwzięcie włączyły się nie tylko instytucje z Katowic (m.in. Muzeum Śląskie, NOSPR, Filharmonia Śląska), ale też z Chorzowa (Śląski Ogród Zoologiczny, Planetarium Śląskie) czy Zabrza (Muzeum Górnictwa Węglowego).

Przez cztery pełne dni konferencji EuroScience Open Forum 2024 uczestnicy mieli okazję przejść od teorii do praktyki. Wspólnie wymienić się doświadczeniami i wiedzą na temat tego, jak uprawiać naukę w XXI wieku i jak z wykorzystaniem najnowszych wynalazków, metod i technologii dążyć do zrównoważonego i sprawiedliwego rozwoju, w którym z dorobku badaczy czerpią w równym stopniu i na równych zasadach mieszkańcy, biznes, gospodarka i władza.

Hasło, które przyświecało 11. edycji konferencji – Życie zmienia naukę!, jest jednocześnie oceną dotychczasowych działań, jak też receptą na kolejne zmiany, które nadejdą. Katowice jako miasto ze swoją zróżnicowaną, bogatą, często niełatwą historią dziś może stanowić przykład skutecznej transformacji. Potrzeby mieszkańców zmieniały to miejsce w przeszłości, sprawiając, że dziś stolica województwa śląskiego może świecić przykładem dla innych regionów o podobnych uwarunkowaniach. Potrzeby owych mieszkańców będą nadal kierować miasto ku kolejnym przemianom. O tych staraniach przyjdzie nam jeszcze porozmawiać na innych konferencjach.