Po raz pierwszy w historii śląskiej Alma Mater aż trzy Rady Wydziałów (Matematyki, Fizyki i Chemii; Nauk Społecznych i Teologicznego) wnioskowały o nadanie najwyższej godności akademickiej jednej osobie. Wytłumaczeniem tego niecodziennego wydarzenia jest szeroki zakres badań naukowych księdza prof. zw. dr. hab. Michała Hellera, wśród których znajdują się takie dziedziny, jak filozofia przyrody, historia nauki, kosmologia, teologia, a w szczególności relacje między nauką i wiarą.

Podczas konferencji prasowej poprzedzającej uroczystość ks. prof. Michał Heller odpowiadał na pytania dziennikarzy

Ceremonię poprzedziła konferencja prasowa, podczas której ksiądz profesor Michał Heller wiele uwagi poświęcił zadaniom stojącym przed współczesnym uniwersytetem, interdyscyplinarności nauk, swoim intelektualnym fascynacjom, zdradził także swe codzienne przyzwyczajenie, któremu pozostaje wierny od szeregu lat: jest nim rozpoczynanie dnia od godziny spędzonej z… matematyką. Dlaczego?

– Jeśli się rozwiąże jakieś zadania, zrozumie, co inni zrobili, możemy mieć poczucie komfortu pewności, a my właśnie za nim tęsknimy – wyjaśnił wielki uczony.

Uroczystości przewodniczył JM Rektor Uniwersytetu Śląskiego prof. zw. dr hab. Wiesław Banyś, który przedstawiając dorobek naukowy znakomitego doktoranta, podkreślił także niezwykłą postawę księdza profesora, który w swojej codziennej pracy nie tylko przypomina, ale i udowadnia, że wartości etyczne są równie ważne jak kompetencje merytoryczne, czego najlepszym przykładem jest stworzone przez niego w Krakowie Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych, miejsce łączące najwyższe wartości i naukę – stwierdził rektor.

„W przypadku księdza profesora Michała Hellera łączenie wiary i zdobyczy wymiaru duchowego i poznania naukowego nigdy nie staje się łatwym konkordyzmem. Nie jest również zapychaniem Bogiem dziur w nauce, jak powiedziałby Henry Drummond. To kontynuowanie długowiecznej tradycji studiów na temat wzajemnej relacji religii i nauki, inspirowane namysłem o głęboko humanistycznej wymowie” – napisał rektor Wiesław Banyś w słowie wstępnym publikacji upamiętniającej uroczystość nadania tytułu doktora honoris causa ks. prof. Michałowi Hellerowi.

W ceremonii uczestniczyli m.in. posłowie i senatorowie RP, rektorzy szkół wyższych, przedstawiciele korpusu dyplomatycznego, władz samorządowych regionu, duchowieństwa, instytucji gospodarczych, wyższej użyteczności publicznej i naukowych, członkowie Senatu UŚ, promotor, recenzenci przewodu doktorskiego oraz rodzina i przyjaciele księdza profesora.

Ks. prof. Michał Heller urodził się 12 marca 1936 roku w Tarnowie. Po wybuchu II wojny światowej jego rodzina na krótko osiedliła się we Lwowie, skąd w 1940 roku została wysiedlona na Syberię, a w 1944 roku deportowano ją do Urbachu w okolicach Saratowa. Po powrocie do Polski (w 1946 roku) Michał Heller podjął naukę w Tarnowie, a po ukończeniu IV Liceum Ogólnokształcącego wstąpił do seminarium duchownego. 26 kwietnia 1959 roku z rąk biskupa Karola Pękali przyjął święcenia kapłańskie, a następnie został wikariuszem w Ropczycach. Studia kontynuował na Wydziale Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, gdzie w 1966 roku obronił doktorat z kosmologii relatywistycznej, a następnie habilitował się w 1969 roku. W 1990 roku uzyskał tytuł profesora zwyczajnego Papieskiej Akademii Teologicznej (obecnie Uniwersytet Papieski Jana Pawła II) w Krakowie. Przebywał na stypendiach naukowych na belgijskim uniwersytecie w Louvain-la-Neuve, w Oxfordzie i Leicester (Anglia), w Bochum (Niemcy), w Waszyngtonie (USA). Od 1981 roku ks. prof. Michał Heller jest członkiem stowarzyszonym Watykańskiego Obserwatorium Astronomicznego w Castel Gandolfo, a w 1991 roku został wybrany na członka zwyczajnego Papieskiej Akademii Nauk w Rzymie. Należy do wielu zagranicznych i międzynarodowych towarzystw naukowych, m.in.: European Society for the Study of Science and Theology, The Center for Theology and the Natural Sciences, European Physical Society, International Astronomical Union, International Society for General Relativity and Gravitation, International Society for Science and Religion, współuczestniczy także w pracach Polskiego Towarzystwa Fizycznego, Polskiego Towarzystwa Astronomicznego, Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiego Towarzystwa Teologicznego. Jest laureatem prestiżowych nagród. Jako jedyny Polak ks. prof. Michał Heller został uhonorowany w 2008 roku Nagrodą Templetona (Templeton Prize for Progress Toward Research or Discoveries about Spiritual Realities), zwaną powszechnie „teologicznym Noblem”, przyznawaną za pokonywanie barier między nauką a religią. Całą nagrodę (ponad półtora miliona dolarów) ksiądz profesor przeznaczył na stworzenie Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych, wspólnego projektu Uniwersytetu Jagiellońskiego i Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, w którego działalność zaangażowane jest imponujące grono uczonych, nie tylko z krakowskiego środowiska, ale z całego świata. Centrum prowadzi badania, kształci studentów, organizuje konferencje naukowe, popularyzuje naukę przez spotkania z naukowcami, przygotowuje dyskusje, artykuły popularnonaukowe i bogaty kanał YouTube. Poprzez oficynę Copernicus Center Press (działającą pod auspicjami Centrum) wydaje także książki.

Dorobek naukowy ks. prof. Michała Hellera liczy ponad 900 pozycji, w tym 70 książek, ponad 100 prac z dziedziny kosmologii i fizyki matematycznej, blisko 500 artykułów z filozofii i teologii oraz liczne publikacje popularnonaukowe.

Laudacja zazwyczaj zawiera szczegółowy opis działalności naukowej doktoranta, w przypadku jednak dorobku ks. profesora Hellera – jak przyznał prof. zw. dr hab. Bogdan Dembiński, laudator – jest to niemożliwe, ponieważ samo przedstawienie dokonań laureata Nagrody Templentona przekraczałoby ramy czasowe całej uroczystości.

Ksiądz profesor Michał Heller, łączący w swej osobie postać wybitnego kosmologa, filozofa oraz teologa, należy do wąskiego grona najwybitniejszych uczonych. Z takim zestawem kompetencji jest chyba – stwierdził laudator – jedynym wysokiej klasy uczonym na świecie, który w każdej z tych dziedzin wyznaczył oryginalne i kreatywne nowe kierunki przyjęte z uznaniem przez środowisko naukowe.

Uroczystość nadania tytułu doktora honoris causa Uniwersytetu Śląskiego ks. prof. Michałowi Hellerowi odbyła się w sali koncertowej Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach

Profesor Dembiński przypomniał, że nadanie tytułu doktora honorowego jest nie tylko świętem całej społeczności uniwersyteckiej i wyrazem najwyższego uznania dla dokonań naukowych tytułowanej osoby, lecz także świadectwem trwałości i znaczenia idei uniwersytetu sięgającej korzeniami tradycji Akademii Platońskiej, której – jak przyznał laudator – ks. prof. M. Heller jest kontynuatorem. Autor Filozofii przypadku wykorzystuje bowiem w swoim myśleniu inspiracje płynące z filozofii platońskiej.

Podobnie jak grecki filozof jest on głęboko przekonany o racjonalności świata, którą pojmuje „jako rodzaj porządku, wedle którego świat został zorganizowany”. Napis umieszczony na bramie Akademii Platońskiej: „niechaj nie wchodzi tu nikt, kto nie zna geometrii” – zdaniem autora laudacji – jest również zasadą, którą kieruje się w swoim życiu naukowym ksiądz profesor Heller, uznając, że matematyka jest narzędziem „pozwalającym sięgnąć niejawnego planu organizacji świata”.

Recenzentami dorobku ks. prof. Michała Hellera byli ks. dr hab. Janusz Mączka SDB z Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie, ks. prof. dr hab. Andrzej Bronek SVD z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego oraz prof. dr hab. Marek Biesiada z Uniwersytetu Śląskiego.

Tradycyjnie doktor honoris causa został obdarowany statuetką autorstwa dr hab. Katarzyny Pyki z Wydziału Artystycznego UŚ. Dzieło wręczyła dziekan Wydziału Artystycznego Uniwersytetu Śląskiego prof. zw. dr hab. Małgorzata Łuszczak. Praca została wykonana ze szlachetnego szkła szlifowanego, na jednej ze ścian autorka umieściła drzewo, drugą zdobi skrzący element symbolizujący Wszechświat oraz sentencja, która zdaniem artystki oddaje postawę dostojnego doktora honorowego: Amicus Plato, sed magis amica veritas (Drogi mi Platon, lecz najdroższa prawda).

Nowy doktor honorowy Uniwersytetu Śląskiego swój wykład poświęcił rozważaniom na temat racjonalności i sensu.

– Można mieć wątpliwości, czy Racjonalność utożsamia się z Sensem, ale nie można mieć wątpliwości, że bezsens jest irracjonalny – przekonywał ksiądz profesor Heller. – Człowiek jest częścią Wszechświata i to częścią, w której kompleksyfikacja kosmicznych sił sięgnęła szczytu. Gdyby istnienie człowieka było bezsensem, poprzez człowieka bezsens wciskałby się do racjonalności Wszechświata, rozsadzając ją od wewnątrz. Dlatego uważam, że racjonalność Wszechświata, ten zadziwiający i „niezrozumiały” fakt, że Wszechświat daje się rozumieć, dostarcza – pośredniego, ale wymownego – argumentu za sensownością ludzkiego istnienia. Jeżeli nie odwołamy się do pomocy religii, to nadal nie wiemy, co jest tym sensem, ale domyślamy się, że żyjemy w środowisku Racjonalności i Sensu.

Kończąc swój wykład, ks. profesor stwierdził: – Racjonalność Wszechświata, której badacz w swej pracy doświadcza i w której uczestniczy, na pewno nie jest farsą. Jest czymś wzniosłym, nawet wtedy, gdy wzrok badacza nie sięga dalej, lecz zatrzymuje się na badawczym procesie. Ale gdy ponadto w Racjonalności widzi Sens, wówczas wysiłek włożony w rozumienie Wszechświata staje się wartością, której warto poświęcić życie i twórcze siły.

Składając gratulacje, JE Arcybiskup dr Wiktor Skworc podkreślił ogromne znaczenie uroczystości nie tylko w historii naszego Uniwersytetu:

– Cieszy się uczelnia nasza, cieszy się Kościół katolicki, cieszy się cały Śląsk – zapewnił metropolita katowicki, przypominając jednocześnie, że ks. profesor jest wierny swojemu pierwszemu powołaniu – głoszeniu prawdy, tej prawdy, którą zwykliśmy pisać dużą literą. Przywołując cytat z Filozofii przypadku dotyczący węgla, arcybiskup Skworc zakończył gratulacje i życzenia pozdrowieniem ludzi, którzy są z węgla i dla węgla: Szczęść Boże!

Osobiste życzenia przekazali także Piotr Spyra – wicewojewoda śląski, Gabriela Lenartowicz – członek Zarządu Województwa Śląskiego i Mariusz Skiba – zastępca prezydenta Katowic. Odczytano również fragmenty kilku z licznie nadesłanych listów gratulacyjnych, m.in. od premier Ewy Kopacz, minister nauki i szkolnictwa wyższego prof. dr hab. Leny Kolarskiej- -Bobińskiej, wojewody śląskiego Piotra Litwy, marszałka województwa śląskiego Wojciecha Saługi, prezydenta Katowic Marcina Krupy.

Oprawę artystyczną zapewnił chór Uniwersytetu Śląskiego „Harmonia” pod dyrekcją dr hab. Izabelli Zieleckiej-Panek. Miłą zapewne niespodzianką dla honorowego gościa był kończący uroczystość koncert Kwartetu Śląskiego.