Naszą wiedzę o pracy policji kształtują zazwyczaj newsowe wiadomości przekazywane przez media. O sukcesach funkcjonariuszy słyszymy raczej rzadko, informacje o podejrzeniach o korupcję, nadużywaniu władzy czy spowodowaniu wypadku przez policjanta cieszą się natomiast popularnością co najmniej przez kilka dni. Tworzony w pogoni za sensacją, zwiększeniem oglądalności i poczytności prasy obraz policji budzi wiele wątpliwości, zarówno w dziedzinie właściwego przygotowania funkcjonariuszy, jak i poczucia społecznego bezpieczeństwa. Czy to jest prawdziwy obraz policji? Może jednak zawodzi system wzajemnego komunikowania się funkcjonariuszy z obywatelami.

Prof. dr hab. Jadwiga Stawnicka

Problem ten stał się tematem projektu badawczego Komunikacja społeczna Policji. Historia, stan obecny i perspektywy prof. zw. dr hab. Jadwigi Stawnickiej z Zakładu Socjolingwistyki i Społecznych Praktyk Komunikowania Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Śląskiego. Jak dalece przydatne mogą okazać się wyniki pracy badacza językoznawcy? Okazuje się, że nadzieje pokładane w nauce przynoszą wymierne i konkretne rezultaty. Projekt składa się z dwóch etapów. Pierwszy, zapoczątkowany w marcu 2012 roku dotyczył analizy zewnętrznego komunikowania się Policji i został zakończony w 2014 roku. Komendant Główny Policji gen. insp. dr Marek Działoszyński podpisał już zgodę na prowadzenie drugiej części projektu badawczego (2014–2017), którego obszarem badawczym będzie komunikacja wewnętrzna w Policji.

Profesor Stawnicka jest jedyną osobą w Polsce, która posiada zezwolenie na prowadzenie badań wewnątrz formacji. Dlatego w skład zespołu, który towarzyszy jej podczas pracy naukowej, wchodzą wyłącznie funkcjonariusze Komendy Głównej, którzy są specjalistami w dziedzinie socjologii, psychologii, prawa, lingwistyki.

Zderzenie wyników badań stanu obecnego z doświadczeniami nabytymi od 1990 roku pozwoli na wyznaczenie perspektyw badawczych i wskazanie przebiegu tworzenia strategii komunikacyjnej w Policji. Wykorzystanie efektów badań powinno nie tylko usprawnić system zarządzania, ale przede wszystkim podnieść jakość komunikacji społecznej, a w konsekwencji przyczynić się do zmiany stereotypowego postrzegania stróżów porządku. – Wizerunek policji – wyjaśnia pani profesor – składa się w osiemdziesięciu procentach z tego, jak kreują ją media, a zaledwie dwadzieścia procent stanowią nasze własne doświadczenia lub informacje uzyskane od innych osób, które miały bezpośrednie kontakty z policjantami.

Zainteresowanie prof. Jadwigi Stawnickiej funkcjonowaniem Policji pojawiło się przed wieloma laty, ale – jak sama mówi – nadal rośnie. W 2010 roku zaczęło się skromnie od organizacji wspólnie z Komendą Wojewódzką w Katowicach konferencji, które zainicjowała pani profesor, inaugurując wówczas tematykę komunikacji w sytuacjach kryzysowych. Ponieważ okazało się, że tego typu spotkania przynoszą niezwykłe efekty i są źródłem sygnalizującym obszary wymagające prowadzenia wnikliwych badań naukowych, stały się więc niemal tradycją i są kontynuowane, stały się także inspiracją dla realizowanego projektu.

26 lipca 2014 roku prof. zw. dr hab. Jadwiga Stawnicka odznaczona została srebrnym Medalem „Za Zasługi dla Policji” za współpracę z Policją w zakresie naukowym, dydaktycznym i organizacyjnym

Profesor Stawnicka prowadzi eksplorację, działając w kilku obszarach. Jednym z nich są debaty społeczne. Badaczka jest mieszkanką Katowic i właśnie w tym mieście zainicjowała spotkania, w których uczestniczą partnerzy projektu: Komenda Miejska Policji i Wydział Zarządzania Kryzysowego Urzędu Miejskiego w Katowicach. Od listopada 2013 roku w poszczególnych dzielnicach odbywają się debaty, w których mieszkańcy spotykają się z przedstawicielami miejscowej Policji, Straży Miejskiej, Państwowej Straży Pożarnej, instytucji samorządowych, rad osiedlowych i innych społeczności lokalnych. Spotkania te są okazją do podzielenia się przez mieszkańców uwagami na temat wszelkich nieprawidłowości, są także potężnym źródłem informacji dla badaczki. Każda debata poddawana jest szczegółowej obserwacji, analizowany jest sposób prowadzenia dyskusji, metody rozwiązywania sytuacji konfliktowych, ocenie poddawana jest także stosowana argumentacja. Uzyskane wnioski pozwalają na przygotowanie kolejnych debat w sposób bardziej perfekcyjny. Analiza materiału opiera się na teorii aktów mowy, wpisując się w nurt badań z zakresu retorycznej i pragmalingwistycznej analizy tekstów. Celem tego etapu projektu było uświadomienie zarówno funkcjonariuszom służb mundurowych, jak i społeczeństwu znaczącej roli dialogu i bezpośrednich spotkań w budowaniu szeroko rozumianego bezpieczeństwa, a także włączenie mieszkańców do działań zapewniających ład i porządek. Debatom przyświeca motto: nie rozwiąże się problemów, jeśli się je przemilcza – uzupełnia profesor Stawnicka.

W styczniu 2015 roku odbędzie się konferencja, której tematem będzie podsumowanie debat społecznych przeprowadzonych we wszystkich 22 dzielnicach Katowic. Uzyskane wyniki badań posłużyły przygotowaniu odpowiedniego programu kursu dla funkcjonariuszy Policji, którego celem jest doskonalenie umiejętności przygotowania, prowadzenia i ewaluacji debat społecznych jako czynnika kształtującego świadomość obywatelską w zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego.

Efektem zakończenia pierwszego etapu projektu jest książka prof. J. Stawnickiej zatytułowana Dialogiczny wymiar bezpieczeństwa. Rzecz o polskiej Policji, która – jak mówi autorka – stanowi rodzaj dekalogu poświęconego polskiej Policji. Książka składa się z dziesięciu rozdziałów, każdy dotyczy odrębnego obszaru badań, w którym zdaniem pani profesor zostały zasygnalizowane problemy wymagające dalszej analizy. Jedną z takich dziedzin pozostaje umiejętność komunikowania się z obywatelem w sytuacjach kryzysowych.

Efektem zakończenia pierwszego etapu projektu jest książka prof. J. Stawnickiej zatytułowana „Dialogiczny wymiar bezpieczeństwa. Rzecz o polskiej Policji”

Nieodłącznym elementem wizerunku policji powinien być i jest patrol policyjny – wyjaśnia pani profesor – który wzywany jest zarówno do awanturującego się i grożącego rodzinie nożem mężczyzny, jak i zdesperowanej, próbującej popełnić samobójstwo nastolatki. W każdej z tych sytuacji wystawiana jest na próbę kompetencja funkcjonariuszy.

Profesor Stawnicka przez dwa lata towarzyszyła m.in. policjantom ogniwa patrolowo-interwencyjnego w garnizonach śląskim, opolskim, dolnośląskim i małopolskim w ich codziennych działaniach. Każdego dnia przez osiem godzin (z dwudziestominutową przerwą na posiłek) uczestniczyła we wszystkich interwencjach, a w oczekiwaniu na zgłoszenia także w patrolowaniu miasta.

Ideałem jest patrol przyjazny, solidny i kompetentny – przyznaje prof. Stawnicka. – Policjant tego ogniwa musi być nie tylko negocjatorem i mediatorem, musi również posiadać wiedzę z zakresu psychologii, prawa, ma także obowiązek udzielać pierwszej pomocy, nie mówiąc już o znakomitej umiejętności prowadzenia samochodu. Skąd tak ogromny zakres kompetencji? Ponieważ to właśnie ci funkcjonariusze są pierwsi na miejscu zdarzenia i to oni prowadzą rozmowy ze sprawcą – wyjaśnia pani profesor – rozpoznają stopień niebezpieczeństwa, nawiązują pierwszy kontakt z osobami pokrzywdzonymi i napastnikami, a bywa, że muszą umieć porozumieć się z psychicznie chorymi czy powiadomić krewnych o śmierci ich bliskich. Dlatego nie ma przesady w stwierdzeniu, że autorytet policjanta budowany jest poprzez jego kompetencje zawodowe i komunikacyjne na równi z rzetelnością wykonywania obowiązków służbowych.

Nie bez znaczenia pozostają także oczekiwania społeczne wobec interweniującego patrolu. Nawet w najbardziej dramatycznych i napiętych sytuacjach pojawienie się ludzi w mundurach kojarzy się z przywróceniem spokoju i zaprowadzeniem porządku. Najważniejszym wyzwaniem pozostaje wówczas rozładowanie i wyciszenie emocji, a nie eskalowanie napięć. Zadanie to wymaga opanowania i konieczności przyswojenia profesjonalnych technik rozmowy, zarówno taktyk defensywnych, jak i ofensywnych. I na tym etapie wiedza językoznawcy okazuje się niezbędna. Analizie poddane zostało więc słownictwo, funkcje językowe, sposoby argumentacji i środki perswazji. Wszystko po to, aby wyznaczyć czynniki wpływające na skuteczność komunikacji, od tego bowiem niejednokrotnie zależy życie ofiar napastnika.

W garnizonie dolnośląskim profesor Stawnicka przeprowadziła szereg wywiadów fokusowych, których tematem był autorytet policjanta. Badania tego zagadnienia prowadzone były na kilku płaszczyznach: autorytet Policji jako służby publicznej, autorytet przełożonego i autorytet policjanta pierwszego kontaktu w relacjach ze społeczeństwem. Wnioski zostały zawarte w rozdziale zatytułowanym „Budowanie tożsamości organizacji poprzez autorytet”.

Zainteresowania pani profesor zaowocowały w 2010 roku uruchomieniem na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Śląskiego Studiów Podyplomowych Negocjacji Kryzysowych o specjalności negocjator służb mundurowych. Studia te mają charakter interdyscyplinarny. Program stanowi połączenie wiedzy policyjnej, psychologicznej, filologicznej i nauk prawnych. Są to drugie (po Wyższej Szkole Policji w Szczytnie) tego typu studia w Polsce. Opiekę nad tym nowatorskim kierunkiem sprawuje prof. Jadwiga Stawnicka. Kształcą się tam zarówno osoby pracujące, jak i zamierzające podjąć pracę w służbach mundurowych (Policja, służba więzienna, Straż Miejska, wojsko, straż pożarna, straż graniczna, służby celne).

Jednym z największych źródeł satysfakcji profesor Stawnickiej są sukcesy naukowe jej podopiecznych, pod kierunkiem pani profesor powstała w 2012 roku pierwsza w Polsce rozprawa doktorska dotycząca negocjacji policyjnych. Została obroniona na Uniwersytecie Śląskim, na Wydziale Filologicznym, a jej autorem był ówczesny komendant śląskiej Policji Dariusz Biel.

Na zaproszenie Komendanta Głównego Policji na początku września profesor Stawnicka wzięła udział w warsztatach Systemu Wczesnej Interwencji, organizowanych przez Komendę Główną w Polańczyku dla komendantów. Celem warsztatów „Rozmowy SWI” jest doskonalenie umiejętności kształtowania standardów i przygotowanie do przeprowadzania rozmów w sytuacjach konieczności reagowania przełożonego na sygnały dotyczące niepożądanego zachowania podwładnego. Jest to zapoczątkowanie drugiego etapu badań. Pani profesor realizuje ponadto we współudziale z Policją cztery projekty poświęcone tematyce: dyskursu o bezpieczeństwie, trajektorii przemian kultury organizacyjnej w Policji, strategii komunikacji wewnętrznej i kreowania wizerunku Policji poprzez marketing narracyjny.

To start, a nie meta – mówi o swojej pracy nad projektem profesor Stawnicka, której pasja i zaangażowanie przyczynią się zapewne do wypromowania kolejnych doktorów w mundurach. Źródłem największej satysfakcji każdego naukowca jest jednak wykorzystanie w praktyce wyników jego badań. Pani profesor jest autorką szczegółowego programu różnorodnych obszarów edukacji, czego efektem są warsztaty i szkolenia dotyczące m.in. kreowania dyskursu publicznego, doskonalenia umiejętności w zakresie komunikowania się w ramach dyskursu publicznego, zarządzania narracyjnego dla przełożonych, lingwistyki kryminalistycznej, działalności profilaktycznej.

Poczucie naszego bezpieczeństwa zależy od stopnia zaufania, jakim darzymy funkcjonariuszy policji, zaufanie natomiast buduje się na podstawie wykreowanego wizerunku służb mundurowych. Profesor Stawnicka nie ma wątpliwości: obraz propagowany przez media jest nie tylko daleki od rzeczywistości, ale także w wielu przypadkach krzywdzący i zniekształcony. Z uśmiechem stwierdza, że gdyby mogła jeszcze raz decydować o wyborze przyszłego zawodu, bez wahania zdecydowałaby się na pracę w policji.