Dostosowanie zasobu Śląskiej Biblioteki Cyfrowej do rozszerzonego dostępu internetowego - RID

Biblioteka Uniwersytetu Śląskiego dla ŚBC

Najważniejszymi rezultatami projektu są: poszerzenie dostępu do zbiorów biblioteki oraz pokonanie barier architektonicznych przez osoby niepełnosprawne w korzystaniu z jej zbiorów.

Celem projektu jest zapewnienie szerokiego dostępu internetowego do uniwersyteckich zasobów Śląskiej Biblioteki Cyfrowej
Celem projektu jest zapewnienie szerokiego dostępu internetowego do uniwersyteckich zasobów Śląskiej Biblioteki Cyfrowej

31 grudnia 2009 r. Biblioteka Uniwersytetu Śląskiego zakończyła realizację projektu „Dostosowanie zasobu Śląskiej Biblioteki Cyfrowej do rozszerzonego dostępu internetowego – RID” w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego, Priorytet II – Społeczeństwo informacyjne, Działanie 2.2 – Rozwój elektronicznych usług publicznych. Biblioteka posiada duże doświadczenie w upowszechnianiu elektronicznych źródeł informacji w sieci internetowej. Od 29 maja 2007 r. funkcjonuje jako centrum informacyjne dla regionu, udostępniając zbiory w wersji drukowanej i elektronicznej nie tylko studentom i pracownikom naukowym uczelni, ale również innym użytkownikom.

Projekt „RID”, wraz z realizowanym już projektem „Centrum Informacji Naukowej i Biblioteka Akademicka”, jest częścią planu stworzenia nowoczesnej biblioteki, jako instytucji otwartej, powszechnie dostępnej, funkcjonalnej, spełniającej potrzeby studentów, naukowców i mieszkańców regionu. Jego realizacja umożliwiła szeroki, publiczny i bezpłatny dostęp do literatury naukowej, fachowej i pięknej, pomogła także rozwiązać wiele problemów, z jakimi borykają się na co dzień użytkownicy informacji. Wśród nich: brak specjalistycznego oprogramowania, ułatwiającego odczytywanie cyfrowego zbioru, brak możliwości otwartego dostępu do kolekcji cennych książek, zbiorów specjalnych.

Dodatkowe finanse umożliwiły zakup odpowiedniego wyposażenia sprzętowego i oprogramowania. Zakupiono dwa serwery, 50 terminali, cztery skanery, oprogramowania: do wirtualizacji wraz ze wsparciem technicznym biblioteki cyfrowej dLibra, Systemu Udźwiękowienia Bibliotek Cyfrowych IVONA. Przez uzyskanie łatwego logowania do zasobów nastąpił wzrost poziomu dostępności do ŚBC. Zakupione terminale rozmieszczono w bibliotekach systemu biblioteczno-informacyjnego uczelni, ich lokalizacja przedstawia się następująco: Oddział Specjalistyczny BUŚ – Zbiory Fizyki - 8, Oddział Specjalistyczny BUŚ – Zbiory Biologii - 7, Biblioteka Wydziału Nauk o Ziemi - 7, Biblioteka Wydziału Filologicznego w Katowicach - 7, Biblioteka Wydziału Filologicznego w Sosnowcu - 6, Biblioteka Wydziału Pedagogiki i Psychologii - 8, Biblioteka Wydziału Nauk Społecznych - 7. Końcowa wartość projektu: 1 641 598,19 zł; środki z EFRR: 1 394 688,62 zł

Śląska Biblioteka Cyfrowa

Śląska Biblioteka Cyfrowa (ŚBC, http://www.sbc.org.pl), została założona w 2006 roku przez Uniwersytet Śląski i Bibliotekę Śląską. Porozumienie umożliwia przyłączenie się do ŚBC każdej instytucji z terenu województwa śląskiego, która chce w sposób otwarty udostępniać na wspólnej platformie kulturowe dziedzictwo Śląska, wspierać działalność dydaktyczną i edukacyjną, a także upowszechniać naukowy dorobek regionu. W ciągu niespełna czterech lat uczestnikami projektu ŚBC stały się 43 instytucje, w tym uczelnie wyższe (także niepubliczne), biblioteki, centra kultury, archiwum i inne.

W Uniwersytecie Śląskim w tworzenie Śląskiej Biblioteki Cyfrowej zaangażowane są: Biblioteka Uniwersytetu Śląskiego oraz Wydawnictwo. Uniwersytet Śląski umieszcza w ŚBC różne kategorie publikacji.

- Wydawnictwa z tzw. domeny publicznej, czyli takie, których nie obejmuje autorskie prawo majątkowe, bo autor lub współtwórca zmarł co najmniej 70 lat temu. Książki te, znajdujące się w zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Śląskiego, typowane są do digitalizacji przez specjalnie powołaną komisję, która bierze pod uwagę zainteresowanie czytelników daną publikacją, stan fizyczny oraz potrzebę ochrony papierowego egzemplarza. Wśród tego typu wydawnictw warto wymienić tysiącstronicowy spis geograficzny Alphabetisch-statistisch-topographische Uebersicht der Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuss. Provinz Schlesien, który cieszy się największą popularnością. W ciągu 3,5 roku obejrzało go ponad 18 tys. osób. Na kolejnych miejscach znajdują się Schlesien – eine Landeskunde für das deutsche Volk (11 tys.) oraz Handbuch für die Provinz Schlesien (ok. 7 tys.). Dużą popularnością cieszą się także księgi adresowe: Adressbuch für Kattowitz und Umgegend (5,5 tys.), Księga adresowa miasta Wielkich Katowic 1935/36 r. (ok. 3,5 tys.), Księga adresowa Województwa Śląskiego – rok 1926/1927 (3,2 tys.) oraz publikacje genealogiczne: Almanach błękitny: genealogia żyjących rodów polskich (3,2 tys.) i Rody ziemiańskie XV i XVI wieku (2,8 tys.). Warto wspomnieć, że niektóre z tych książek skanowane są przez studentów informacji naukowej i bibliotekoznawstwa UŚ w ramach przedmiotów: „Digitalizacja informacji” i „Biblioteki cyfrowe i digitalizacja zbiorów”, prowadzonych przez dr. Arkadiusza Pulikowskiego. Biblioteka UŚ umieściła 368 publikacji (ponad 83 tys. stron).

- Prace Wydawnictwa UŚ, które przygotowano do udostępnienia w ŚBC - 275 publikacji (18,2 tys. stron). Wśród nich znajdują się czasopisma: „Chowanna”, „Neophilologica”, „Romanica Silesiana”, „Annales Mathematicae Silesianae”, „Folia Philosophica”, „Kras i Speleologia”, „Problemy Prawa Prywatnego Międzynarodowego”, „Przekłady Literatur Słowiańskich”, „Silesian Journal of Legal Studies”. W nowo opublikowanych książkach umieszczana jest informacja o dostępie w bibliotece cyfrowej. Prace te przeglądane były przez czytelników ponad 28 tys. razy. Najczęściej czytana praca to: „Quelques aspects de la réécriture” – została ona pobrana prawie 6,5 tys. razy.

- Prace doktorskie publikowane są na podstawie licencji podpisanej przez autorów. Są jednym z najczęściej czytanych typów publikacji (na trzecim miejscu po czasopismach i księgach adresowych). W ciągu trzech lat 191 prac przeczytało blisko 139 tys. osób. Najczęściej wykorzystywane dysertacje to: „Rekonstrukcja wzorów zachowań konsumpcyjnych wśród kobiet na przykładzie województwa śląskiego” (11,2 tys. czytelników), „Współczesne filozoficzne spory o ugruntowanie praw człowieka” (ok. 9 tys.) oraz „Polityka penitencjarna w okresie transformacji ustrojowej w Polsce (1989-2001)” (7,2 tys.).

- Inne publikacje pojawiają się w ŚBC na podstawie odrębnych umów, zawartych między właścicielem praw autorskich i Uniwersytetem Śląskim. Wśród nich znajdują się także materiały z konferencji oraz wystaw organizowanych przez Bibliotekę UŚ, prezentacje multimedialne z wykładów, czy też prace studentów. Przykładem publikacji z ostatniej wymienionej grupy są tłumaczenia przygotowane w Instytucie Filologii Germańskiej UŚ w ramach ćwiczeń z przekładu literackiego prowadzonych przez dr. Roberta Rducha. Jest to doskonały sposób na prezentację tego typu prac, a studenci mogą w internecie oglądać rezultaty swych tłumaczeń. Najpoczytniejszą publikacją ostatnich miesięcy jest Angielsko-polski słownik informacji naukowej i bibliotekoznawstwa Jacka Tomaszczyka, który w ciągu niespełna dwóch miesięcy został pobrany ponad 1200 razy.

Linki do elektronicznych publikacji z ŚBC są także umieszczane w katalogu elektronicznym UŚ oraz Narodowym Uniwersalnym Katalogu (NUKAT).

Ważną inicjatywą w zakresie digitalizacji, podjętą przez Bibliotekę Uniwersytetu Śląskiego, jest przygotowanie elektronicznych wersji książek i czasopism wydanych współcześnie, a często wykorzystywanych przez studentów. Są to zazwyczaj podręczniki i skrypty zalecane przez wykładowców oraz teksty wydane w ramach Prac Naukowych Uniwersytetu Śląskiego. Pracownicy Biblioteki zeskanowali ok. 1500 tytułów, które następnie zostaną umieszczone w specjalnie przygotowanym repozytorium – Bibliotece Cyfrowej Uniwersytetu Śląskiego. Ze względu na ograniczenia, wynikające z ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, z prac tych będzie można korzystać wyłącznie na komputerach w sieci bibliotecznej UŚ.

Krótki przegląd omawiający zamieszczone przez Uniwersytet Śląski publikacje w ŚBC ukazuje jak uniwersalną platformą jest biblioteka cyfrowa. Jej tworzenie to proces wielotorowy, mieści się w nim zarówno digitalizacja materiałów ze zbiorów własnych, jak i pozyskiwanie publikacji od autorów, którzy chcą swe prace udostępnić szerokiej publiczności.

Osoby zainteresowane umieszczeniem własnych prac w ŚBC prosimy o kontakt z Biblioteką Uniwersytetu Śląskiego. Poza tradycyjnymi publikacjami, takimi jak książki czy czasopisma, można tu udostępniać prezentacje, wykłady (także w wersji audio), materiały dla studentów, preprinty, prace niepublikowane, rękopisy, grafikę czy archiwalia.

Autorzy: Małgorzata Waga, Aneta Drabek