W poprzednich numerach "Gazety Uniwersyteckiej" (3, 4, 5, 6, 11, 12/93, 1, 2/94) staralem sie przyblizyc Czytelnikom zasady korzystania z globalnej sieci komputerowej Internet. Dzis kolejny odcinek z cyklu opowiesci o Internecie. Tym razem gaweda dotyczyc bedzie systemu Usenet News, czyli istniejacej od 1979 roku sieciowej gieldy informacji. Z gory wyjasniam, ze z Usenetem mozna tylko zyskac; nigdy stracic. W tym sensie termin "gielda", uzyty na okreslenie Usenet News, moze nie byc w pelni adekwatny.

Co to jest Usenet? Jest to zbior komputerow, ktore wymieniaja pomiedzy soba listy elektroniczne, oznaczone jedna lub wieksza liczba etykiet. Etykiety te zwane sa "grupami nowinek" (newsgroups). A zatem "Usenet News" (w skrocie: "News") oznacza "Nowinki Usenetu" (w skrocie: "Nowinki"). Wyjasniam od razu, ze termin: "nowinki" nie przyjal sie na razie w polskiej terminologii sieciowej. Biorac jednak pod uwage, ze "news" to "fakty, oznajmiane na temat aktualnych wydarzen; nowe informacje" wydaje sie, iz "nowinki" to bardzo adekwatne okreslenie artykulow, obiegajacych system Usenet News.

A wlasnie, obiegajacych? O co tu chodzi? Wiemy juz zapewne, ze nie ma nic prostszego na swiecie niz poslugiwanie sie poczta elektroniczna. List napisany przez nadawce trafia przez siec do adresata juz po kilkudziesieciu sekundach. Jesli adresatem jest lista dyskusyjna, kopie tego listu moga otrzymac wszyscy jej subskrybenci. Zawsze jednak wiadomosc trafia do skrzynki pocztowej konkretnego uzytkownika komputera. Zupelnie inaczej przedstawia sie sprawa z nowinkami Usenetu. Przesledzmy droge jednej z nich.

Powstaje ona wskutek dzialania uzytkownika Usenetu, ktory chce podzielic sie z sieciowa spolecznoscia istotna w jego mniemaniu informacja. Przenosi ja zatem za pomoca swego komputera do pamieci dyskowej maszyny, a nastepnie wydaje polecenie "wyslij". Wszystko to dzieje sie za posrednictwem programu-klienta (pamietamy o architekturze klient-serwer, nieprawdaz? ). Nowinka staje sie od tej pory wlasnoscia Nowinek Usenetu. Program-serwer powoduje, ze zostaje ona przeslana do najblizszego, kolejnego, serwera Usenetu. Ten przesyla ja dalej. I tak coraz to inne serwery przenosza nasza nowinke przez system dbajac jednak o to, by pozostawic jej kopie w obslugiwanym przez siebie komputerze. Bedzie ona tam dostepna dla dzialajacych na nim programow-klientow, pozwalajac uzytkownikom Usenetu na zapoznanie sie z nia. Oni z kolei beda mogli przeslac swoja wlasna nowinke (czesto bedaca kontynuacja watku), ktora bedzie przemieszczac sie przez system w opisany powyzej sposob. Kazdy z serwerow moze porozumiewac sie nie tylko z jednym, ale i z wieloma innymi serwerami. Aby zapobiec gromadzeniu tych samych nowinek, kazda z nich jest oznaczana unikalnym identyfikatorem juz w momencie narodzin. Jesli serwer dysponuje juz egzemplarzem nowinki, nie zechce przyjac kolejnego. Droga nowinki jest w niej (dokladniej, w jej naglowku) zapisywana. Dociekliwy Internauta jest w stanie na podstawie analizy naglowkow nowinki zidentyfikowac komputery, ktore przekazywaly dany egzemplarz przez Usenet.

Pora na troche liczb. Na poczatku biezacego roku artykuly wysylane do Nowinek Usenetu pochodzily z niemal 30. 000 komputerow i od 100. 000 aktywnych uzytkownikow. Wyprodukowali oni srednio ok. 30. 000 artykulow dziennie. Oznacza to, ze w obrebie Usenetu transmitowanych jest co dzien ok. 60 MB (milionow znakow) informacji. Mozna obliczyc, ze ten strumien danych wyczerpuje dobowa przepustowosc lacza telekomunikacyjnego pracujacego z szybkoscia 9600 bps. Nowinki wypelniaja calkowicie dysk o pojemnosci 2 GB po 30 dniach. Liczby te mowia, ze aby w pelni korzystac z Nowinek Usenetu, trzeba pozbyc sie czesci zawartosci swojego portfela. Lepiej to zrobic szybko, albowiem strumien nowinek powoli, acz systematycznie zwieksza swa objetosc.

Jesli zalozyc, ze wlasciciel systemu komputerowego zadowolony jest z pracy administratora tego systemu, to tenze administrator jest absolutnym panem i wladca wszystkich systemow dzialajacych na komputerze, za ktory odpowiada. Rowniez i Nowinek Usenetu. To on decyduje, ktore grupy nowinek sa transferowane, a ktore nie, a takze, jak dlugo od nadejscia przechowywane sa w pamieci komputera. Moze on rowniez zdecydowac, ze jego system nie bedzie czescia Usenetu.

Warto zapewne, gdy wiemy juz, co to jest Usenet i jak dziala, zastanowic sie czym Usenet nie jest. W naszych rozwazaniach posluzymy sie przemysleniami znanego Internauty, Brendana Kehoe, autora ksiazeczki "Zen i sztuka Internetu" (nawiasem mowiac, przechodzacego obecnie rekonwalescencje po ciezkim wypadku samochodowym, ktoremu ulegl pod koniec ubieglego roku). A zatem:

- Usenet nie jest organizacja. Nie ma centralnej wladzy, a tak naprawde nic w nim nie jest scentralizowane. O tym, ktore grupy nowinek sa transferowane, a ktore nie, decyduje umowa administratorow sasiadujacych serwerow Usenetu.

- Usenet nie jest demokracja. Wynika to z faktu, ze nie jest organizacja. Niektorzy chcieliby, aby Usenet byl demokracja. Niektorzy sadza, ze juz jest. Obie grupy sie myla.

- Usenet nie posiada regul czystej gry. Nikt nie moze uzurpowac sobie prawa do decydowania, co jest fair. Teoretycznie. Administracja amerykanska wywiera presje na wlascicieli serwerow Usenetu, by zaniechali transferu nowinek, uwazanych przez nia za pornograficzne (np. alt. binaries. pictures. erotica. female). Presja ta siega daleko poza granice Stanow Zjednoczonych.

- Usenet nie jest wolnoscia. Kazdy administrator w systemie ma prawo spowodowac, aby rezultat mowienia wszystkiego, czego ktos sobie zyczy, w sposob, jaki ktos sobie zyczy, nie zajmowal pamieci dyskowej jego komputera.

- Usenet nie jest publiczny. Jedynie niektore serwery Usenetu sa utrzymywane z funduszy publicznych, a rzady nie maja nad nimi kontroli (w Polsce, akurat, jest zupelnie przeciwnie).

- Usenet nie jest siecia komercyjna. Usenet powstal w osrodkach akademickich i zwyczajem jest, by ruch komercyjny ograniczony byl w nim do minimum. Bywa on tolerowany, jesli okazuje sie uzyteczny dla spolecznosci.

- Usenet nie jest Internetem. Jest tylko czescia informacji, jakie sa przekazywane za pomoca Internetu.

- Usenet nie jest siecia unixowa. Oprogramowanie, pozwalajace korzystac z Usenetu, pracuje na maszynach VMS, IBM mainframe, Amiga, IBM PC i innych.

- Usenet nie jest oprogramowaniem. Jest za to wiele pakietow oprogramowania, pozwalajacych na korzystanie z Usenetu.

- Usenet nie jest siecia UUCP. Kiedys Nowinki Usenetu przekazywane byly za pomoca komutowanych linii telekomunikacyjnych z modemami, przy uzyciu protokolu UUCP. Dzis za pomoca UUCP przesyla sie wiele innych informacji, a UUCP jest tylko jednym ze sposobow transferu nowinek.

Najwyzszy chyba juz czas, by wyjasnic, czegoz wlasciwie dotycza owe nowinki. Najprostsze wyjasnienie - wszystkich interesujacych spolecznosc sieciowa faktow - nie bardzo przemawia do wyobrazni. No bo coz nowicjusz w swiecie Internetu moze wiedziec o tym, czym interesuja sie Internauci? Trzeba zatem, naswietlajac rzecz z ogolnego punktu widzenia, posluzyc sie przykladami dla ilustracji istoty Nowinek Usenetu.

Grupy nowinek sa zorganizowane zgodnie z obszarami zainteresowan, ktorych dotycza. Hierarchiczny ten podzial wywodzi sie z tradycji. Istnieje siedem glownych hierarchii:

- "comp" - tematy interesujace ludzi zajmujacych sie komputerami zawodowo lub amatorsko. Mozna tam spotkac nowinki z nauki o komputerach, programy w wersji zrodlowej oraz informacje o sprzecie i oprogramowaniu komputerow. Reprezentatywnymi przykladami grup nowinek z tej hierarchii sa: comp.binaries.ibm.pc, comp.databases.informix, comp.infosystems.gopher, comp.lang.pascal, comp.os.linux.help, comp.protocols.tcp-ip.ibmpc.

- "misc" - rozmaitosci. Jesli temat nie pasuje do zadnej z pozostalych hierarchii wielce prawdopodobne jest, ze znajdzie sie w hierarchii "misc". Spotkac tu mozna oferty sprzedazy (misc.forsale. *), oferty zatrudnienia (misc.jobs.offered, misc.jobs.contract) ale i oferty pracy (misc.jobs.resumes).

- "sci" - dyskusje dotyczace roznych dyscyplin naukowych. Uczeni maja do dyspozycji takie grupy, jak: sci.bio.*, sci.math.*, sci.med.aids, sci.physics, sci.space.

- "soc" - grupy nowinek dotyczacych tematow spolecznych, jak soc.religion.christian. Mozna tu tez znalezc dyskusje w grupach narodowosciowych (np. soc.culture.polish), toczone zwykle w rodzimym jezyku.

- "talk" - grupy typowo plotkarskie. Mozna tu natrafic na dlugotrwale dyskusje nie przynoszace rozwiazania jakiegokolwiek zagadnienia, produkujace znaczna ilosc bezuzytecznych informacji. Dla przykladu mozna tu wymienic grupy talk.abortion czy talk.politics.*.

- "news" - nowinki dotyczace szeroko pojetej eksploatacji Nowinek Usenetu.

- "rec" - grupy dotyczace rekreacji i hobby, np. rec.arts.books, rec.arts.movies.reviews, rec.games.bridge, rec.sports.hockey. Niezwykle ciekawe tresci dotyczace podrozy mozna znalezc w grupie rec.travel.

W strumieniu nowinek mozna rowniez znalezc inne, tzw. alternatywne, hierarchie, wsrod ktorych sa:

- "alt" - groch z kapusta, czyli dla kazdego cos milego. Dla przykladu: alt.atheism, alt.best.of.internet, alt.fan.monthy-python, alt.music.alternative, alt.president.clinton.

- "bionet" - grupy cieszace sie zainteresowaniem biologow.

- "bit" - najpopularniejsze listy dyskusyjne umierajacego Bitnetu. M. in. bit.listserv.autism, bit.listserv.novell, bit.listserv.politics.

- "gnu" - grupy dotyczace oprogramowania wytwarzanego na podstawie licencji GNU z Free Software Foundation.

- "k12" - grupy poswiecone uczniom i nauczycielom, od przedszkola az do liceum.

- "biz" - grupy zwiazane z biznesem. Mozna tu znalezc oferty zatrudnienia (biz.jobs.offered) czy nowinki na temat firmowego oprogramowania Santa Cruz Operation (biz.sco.general).

Istnieje rowniez hierarchia typowo komercyjna. Jest to hierarchia "clari", zawierajaca nowinki z systemu Clarinet, w istocie serwis prasowy UPI. Aby serwer Usenetu mogl oferowac te usluge, instytucja musi podpisac z Clarinetem umowe, ktora precyzuje, jakie informacje i na jakim terenie beda mogly byc rozpowszechniane.

Przeplyw informacji w obrebie Nowinek Usenetu jest w zasadzie swobodny. Wyjatkiem sa tu tzw. grupy moderowane. Kazdy artykul, ktory pojawia sie w takiej grupie, musi byc uprzednio przeczytany i zaaprobowany przez tzw. moderatora. Stopien ingerencji moderatora w tresc artykulu i sposob jego dalszego wykorzystania jest kwestia jego umowy z uczestnikami dyskusji w moderowanej grupie.

Zalozenie grupy nowinek (o ile jest niezbedne; w tej chwili liczba grup przekracza 3.000) wymaga w zasadzie przejscia pewnej rutynowej procedury, ktora konczy sie glosowaniem. O ile spolecznosc sieciowa zdecyduje, ze jest zainteresowana istnieniem danej grupy, grupa zostanie zalegalizowana. Kazdy z administratorow systemu moze natomiast ustanowic na swoim obszarze dzialania grupy o zasiegu lokalnym. Moga to byc np. grupy us.test (testowanie oprogramowania Nowinek Usenetu), us.news (Nowinki Uniwersytetu Slaskiego) i us.talk (Dyskusja na tematy dotyczace Uniwersytetu Slaskiego). Grupy takie nie sa przekazywane serwerom systemu poza macierzysta instytucja.

Uwaza sie, ze dla przecietnego uzytkownika Internetu 99% strumienia nowinek to po prostu smieci, na ktore nie warto nawet rzucic okiem. Pozostale nowinki natomiast to informacje bezcenne, wiadomosci, bez ktorych trudno byloby funkcjonowac. Jako dlugotrwaly uzytkownik Nowinek Usenetu w pelni moge potwierdzic te opinie. Jedyny problem, jaki musi rozwiazac we wlasnym zakresie uzytkownik systemu (po, oczywiscie, wyborze grup, z jakimi chce sie zapoznawac) to wybor odpowiedniego programu czytania nowinek, a takze odpowiedniego go skonfigurowania. Mozna w szczegolnosci spowodowac, by niepozadane z jakichs wzgledow (np. denerwujacego nas autora) nowinki nie byly pokazywane w ogole, a prezentowane nam byly tylko te, na ktore oczekujemy (np. okresowe nowinki z pytaniami i odpowiedziami).

Pietnastoletnie Nowinki Usenetu obrosly juz pewna tradycja. Jednym z jej elementow jest etykieta sieciowa (netiquette), wymagajaca od uzytkownika Usenetu uprzejmosci i szacunku dla innych uzytkownikow. Poniewaz etykieta sieciowa stanowi zagadnienie samo w sobie, a nadto znajduje zastosowanie rowniez w korespondencji za pomoca poczty elektronicznej, poswiece jej nastepna gawede o Internecie.

W naszej uczelni Nowinki Usenetu znajduja sie dopiero na etapie uruchamiania. Juz teraz jednak mozna korzystac z nich w niemal nieograniczonym zakresie. W szczegolnosci zachecam do dyskusji na tematy uniwersyteckie, a takze do umieszczania w systemie informacji o istotnych wydarzeniach w zyciu Uniwersytetu.

Maciej Uhlig (e-mail muhlig@usctoux1.cto.us.edu.pl)