Biblia w kontekście współczesnych odkryć archeologicznych

7 lutego br. w Sali Sympozjalnej Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego odbyło się spotkanie z profesorem Alanem Millardem, wybitnym znawcą starożytnych języków Bliskiego Wschodu. Spotkanie zorganizowało Chrześcijańskie Stowarzyszenie Akademickie oraz Samorząd Studencki Wydziału Nauk Społecznych UŚ. Z ramienia ChSA spotkanie prowadził Wojciech Kaftański, student IV-go roku Filozofii WNS UŚ. Podczas spotkania profesor Miliard wygłosił wykład zatytułowany Biblia w kontekście współczesnych odkryć archeologicznych. Wystąpienie profesora tłumaczył dr inż. Adam Król.

Profesor Alan Millard jest absolwentem Starożytnych Języków Semickich na Uniwersytecie w Oxfordzie, byłym pracownikiem Depatment of Western Asiatic Antiquities w British Museum, asystentem w Tyndale Library for Biblical Research w Cambridge. Od 1970 roku pracował w Uniwersytecie w Liverpoolu jako wykładowca Języka Hebrajskiego i Starożytnych Języków Semickich. Brał udział w odkryciach archeologicznych w Tell Rifa’at i Tell Nebi Mend (Syria), Petrze (Jordania) i Nimrud (Irak). Jest członkiem Institute for Advanced Studies w Hebrajskim Instytucie w Jerozolimie oraz autorem i współautorem wielu publikacji z dziedziny archeologii. Zainteresowania profesora Miliarda obejmują dziedzinę języków starożytnych, historię Bliskiego Wschodu oraz studiów na temat Biblii jako produktu świata starożytnego.

Profesor Alan Millard
Profesor Alan Millard

Na wstępie swojego wykładu profesor Millard zaznaczył, iż jego wykład, podobnie jak jego wieloletnia praca nie ma na celu potwierdzania bądź negowania istnienia Boga, gdyż to jest sprawą wiary każdego człowieka. Ma za to na celu udowodnienie przydatności Biblii jako księgi historycznej, poprzez potwierdzenie opisanych w niej wydarzeń i osób. Ze względu na ograniczenia czasowe profesor przytoczył tylko kilka dowodów potwierdzających prawdziwość niektórych zapisów biblijnych, lecz jak zapewnił jest ich o wiele więcej. Pierwszym dowodem jest potwierdzenie politycznego tła wydarzeń opisanych w Biblii. Na przykład wspomniano tam o kilku asyryjskich królach. Jak się szczęśliwie złożyło asyryjskie inskrypcje poświęcone tym właśnie władcom są w posiadaniu muzeów. Asyryjskich władców cechowała skłonność do uwieczniania swoich osiągnięć i podbojów w postaci obelisków i inskrypcji. W zapisach tych znajdują się także imiona królów ludów podbitych przez Asyryjczyków, wśród nich zaś pojawiają się imiona królów izraelskich. Imiona te występują w takim samym porządku chronologicznym zarówno w Biblii jak i we wspomnianych inskrypcjach. Najsławniejszym przykładem tego typu zapisów jest tzw. "czarny obelisk" Shalmanesera III. Pokazuje on posła składającego hołd królowi asyryjskiemu. Z inskrypcji opisującej tę scenę dowiadujemy się, iż jest to hołd "Jehu - króla Izraela". Asyryjskie źródła datują to wydarzenie na 841 rok przed narodzeniem Chrystusa.

Kolejnym tego typu zapisem są inskrypcje na ścianach pałacu Sennacheriba opisujące jego atak na Lachish (miasto na południowy zachód od Jerozolimy) w 701 roku p.Ch. Inskrypcje te dają jedyne świadectwo wydarzeń z czasów proroka Izajasza, a wydarzenia w nich opisane pokrywają się z tymi opisanymi w Biblii w Drugiej Księdze Królewskiej.

Kolejnym dowodem na historyczne znaczenie Biblii jest potwierdzenie istnienia opisanych w niej osób. Profesor jako przykład podał asyryjskiego króla Sargona, ojca Sennacheriba. Imię Sargona widnieje w 20 rozdziale Księgi Proroka Izajasza. Imię to przewija się dość często w asyryjskich zapiskach, lecz najczęściej pisane jako "Sharru-ken", zdawało się więc, że przekaz biblijny jest niedokładny. Ostatecznie imię Sargona, a co za tym idzie prawdziwość zapisu w Biblii, potwierdziło odkrycie amerykańskich archeologów w pałacu Sargona. Odnaleziono tam niewielki kawałek gliny z odciskiem pieczęci. Napis głosił, iż jest to pieczęć imienna "oficera Sargona" z imieniem króla zapisanym tak samo jak w Księdze Izajasza.

Ważnym elementem potwierdzania autentyczności pism starożytnych jest sprawdzenie zawartych w nich opisów przedmiotów codziennego użytku, broni i tym podobnych z wyglądem takich przedmiotów ustalonym na podstawie wykopalisk archeologicznych. Profesor skupił się na dwóch rzeczach: uzbrojeniu Goliata oraz kamiennych tablicach Mojżesza. Uzbrojenie Goliata opisane jest w 17 rozdziale Pierwszej Księgi Samuela. Z księgi tej dowiadujemy się, że Goliat posiadał zbroje łuskową, hełm i nagolenniki wykonane z brązu, walczył zaś włócznią o żelaznym grocie. Daje to badaczom wyraźną wskazówkę, iż tekst ten napisany był w czasach dominacji brązu, czasach, gdy żelazo było rzadkie i trudno osiągalne, czyli w okolicach XI wieku przed Chrystusem. Profesor argumentował zgodność historyczną tego opisu tym, iż antyczni kronikarze opisujący bitwy zazwyczaj mieli tendencję do przejaskrawiania faktów na korzyść tych, dla których owe kroniki pisali. Gdyby więc kronikarz opisywał pojedynek Dawida z Goliatem później (np. w VII wieku przed Chrystusem), korzystając z zapisków lub przekazów ustnych, Goliat by być jeszcze groźniejszy zapewne zostałby opisany jako wojownik odziany w żelazną zbroję, gdyż opis byłby tworzony w czasach dominacji żelaza. Opis biblijny, nawet jeśli jest przejaskrawiony, musiał powstać w czasach dominacji brązu, co pozwala wysnuć wniosek, że opowieść ta została spisana w momencie wydarzenia lub krótko po nim. To zaś według profesora Millarda stanowi ważny dowód wartości Biblii jako księgi historycznej.

Profesor Alan Millard z tłumaczem dr. inż. Adamem Królem
Profesor Alan Millard z tłumaczem
dr. inż. Adamem Królem

Historia Mojżesza to przede wszystkim historia kamienny tablic, na których spisano przykazania. Profesor skoncentrował się na samym fakcie używania tablic kamiennych do zapisywania czegokolwiek. Badacze spierali się, czy w ogóle ludzie z otoczenia Mojżesza mogli znać tabliczki jako materiał piśmienniczy. Powstała teoria, iż zapis ten tak naprawdę mówi o glinianych, a nie kamiennych tablicach, zaś z pisaniem na takich tabliczkach Izraelici mogli zetknąć się dopiero podczas wygnania do Babilonu. Jeśli takie wnioskowanie byłoby słuszne oznaczałoby, iż opowieść o Mojżeszu została spisana ok. 600 lat po jego śmierci. Profesor Millard nie zgadza się z taką opinią i jako dowód przytacza wiele odnalezionych w Egipcie tabliczek zarówno glinianych jak i kamiennych, używanych przez starożytnych skrybów do codziennych notatek i zapisków. Skoro Mojżesz wyprowadził Izraelitów z Egiptu, logicznym wnioskiem jest, że Izraelici czasów Mojżesza znali egipski zwyczaj pisania na glinianych i kamiennych tabliczkach.

Podobnie, można dowieść prawdopodobieństwa istnienia Przybytku dla Arki Przymierza, wykonanego w sposób bardzo zbliżony do namiotów podróżnych wykonywanych na potrzeby faraonów egipskich (najstarszy egzemplarz datowany jest na tysiąc lat przed Mojżeszem), czy samej Arki Przymierza, podobnej do skrzyni znalezionej w grobowcu Tutenhamona. Zaś badania archeologiczne prowadzone w okolicach Jerozolimy pozwoliły odkryć wiele grobowców wyglądających jak opisany w Biblii grobowiec, w którym złożono ciało Chrystusa. Potwierdziły one opisane biblijne zapisy dotyczące rytuałów pogrzebowych i sposobu chowania zmarłych w tamtych czasach.

Profesor Millard zakończył swój wykład stwierdzeniem, że archeologia jest ważnym narzędziem w umieszczeniu zapisów biblijnych kontekście historycznym. Im lepiej zaś uda się zrozumieć ten kontekst tym lepiej będzie można wykorzystać Biblię jako wiarygodne źródło historyczne.

ARTUR BAŁAZIŃSKI

Ten artykuł pochodzi z wydania:
Spis treści wydania
Bez przypisówKronika UŚNiesklasyfikowaneStopnie i tytuły naukoweW sosie własnymWydawnictwo Uniwersytetu ŚląskiegoZaproszenia
Zobacz stronę wydania...