bibliografie zasłużonym dla nowoczesnego bibliotekoznawstwa

Słowo o Henryku Sawoniaku

dr Henryk Sawoniak
W Warszawie zakończył życie dr Henryk Sawoniak (ur. 12 kwietnia 1912 - zm. 30 stycznia 2003 r.), wybitny bibliotekarz i bibliograf o dorobku naukowym godnym profesury. U progu obecnego stulecia, gdy elektroniczne źródła informacji wydają się nowością, przypominać trzeba, że od początku kultury piśmienniczej kształtowała się i stale unowocześniała umiejętność informowania o źródłach wiedzy za pośrednictwem katalogów i bibliografii, tworzonych przez dokumentalistów takich jak H. Sawoniak.

Gdy w 1975 roku (niestety tylko na trzy lata), podejmował pracę w Uniwersytecie Śląskim, był już wybitnym specjalistą bibliotekarzem i bibliografem, ale jego zawodowa droga nie od razu wiodła do tej dziedziny. W 1934 roku ukończył Szkołę Główną Handlową, gdzie napisał pracę dyplomową poświęconą Pierwszej Międzynarodowej Konferencji Pracy w Waszyngtonie w roku 1919 i jako ekonomista najpierw został praktykantem w Bibliotece tejże uczelni (1935-1936), potem kierownikiem biura Zarządu Stołecznego Zrzeszenia Pracowników Państwowego Banku Polskiego w Warszawie, a następnie księgowym i bibliotekarzem Funduszu Kultury Narodowej (1938-1939). Wraz ze służbami Urzędu Rady Ministrów we wrześniu 1939 roku podążył do Lublina, stał się wkrótce jeńcem radzieckim, następnie wojennym jeńcem niemieckim, przetrzymywanym w stalagu pod Norymbergą, a w ostatniej fazie wojny w Arbeitskomando koło Dűsseldorfu i koło Osmanbűck. Stąd trafił do Francji. Po wojnie uczył w Gimnazjum Polskich Sił Zbrojnych w La Courtine (1945-1947). Jako repatriant przez Wielką Brytanię wrócił do Warszawy. Od kwietnia 1948 roku pracował na stanowisku asystenta bibliotecznego w Bibliotece SGH w Warszawie i w bibliotece oddziału tejże uczelni w Łodzi.

Najważniejsze osiągnięcia w zawodzie bibliotekarza i bibliografa zdobywał od stycznia 1951 do czerwca 1972 roku w Bibliotece Narodowej w różnych zakładach i pracowniach, aż w końcu kierował od 1955 roku Zakładem Teorii i Organizacji Bibliografii. Nieoficjalnie pełnił obowiązki wicedyrektora do spraw Instytutu Bibliograficznego, czyli zwierzchnika polskiej narodowej centrali bibliograficznej. Instytucja ta statutowo odpowiada za polski system bieżącej i retrospektywnej bibliografii narodowej ("Przewodnik Bibliograficzny", "Bibliografię Zawartości Czasopism", rejestrację tytułów czasopism w kraju, "Polonika Zagraniczne"), a prócz tego wydaje bibliografie bibliologiczne, organizuje ogólnopolskie konferencje, dostosowuje polską normalizację bibliograficzną do zasad międzynarodowych, uczestniczy w gremiach tworzonych pod auspicjami UNESCO oraz Międzynarodowego Stowarzyszenia Bibliotekarzy (IFLA). W 1970 roku uzyskał stopień doktora w Uniwersytecie Warszawskim, a w 1972 roku zdecydował się na dalszą pracę na stanowisku starszego kustosza dyplomowanego w Oddziale Prac Naukowych Biblioteki tej uczelni. Wkrótce dodatkowo przyszedł z pomocą bibliotekoznawstwu śląskiemu: od 1 listopada 1975 do 30 września 1977 roku w wymiarze 1 etatu prowadząc wykłady w Sosnowcu i w roku 1977/1978 kontynuując opiekę nad grupą seminaryjną. By w peryferyjnym ośrodku kształcić asystentów i studentów zgodnie z nowoczesnymi tendencjami, dźwigał z Warszawy do Sosnowca walizy z zagranicznymi publikacjami, niedostępnymi w Katowicach. Praca wymagająca dojazdów zbyt była uciążliwa dla chorego na astmę człowieka, a i Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego i Techniki każdorazowo czyniły rektorowi Uniwersytetu Śląskiego trudności w staraniach o dalsze zatrudnienie bibliografa. Nic też dziwnego, że przeszedłszy w roku 1977 na emeryturę, rok później zrezygnował z zajęć dydaktycznych w Sosnowcu. Utrzymywał jednak aż do połowy lat dziewięćdziesiątych stały kontakt listowny z doc. dr. Adamem Jaroszem, kierownikiem Zakładu i późniejszym wicedyrektorem Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej. Ofiarował owej placówce część prywatnego księgozbioru i przesyłał każde z publikowanych za granicą swych opracowań.

Dorobek naukowy H. Sawoniaka z czasów aktywności zawodowej i okresu emerytalnego jest niezwykle imponujący: liczy 112 prac, w tym wiele obszernych ujęć z zakresu klasyfikacji i katalogowania piśmiennictwa, współpracy bibliotek w kraju i za granicą, stanu bibliografii w Polsce w różnych latach, automatyzacji i mechanizacji w bibliotekarstwie i dokumentacji, badania potrzeb użytkowników i metodyki bibliograficznej. Z długiej listy Jego dokonań z lat 1953-1995, ogłoszonej w "Przeglądzie Bibliotecznym" (2001, nr 4), w tym szkicu wymieć można ledwie kilka. Był autorem Bibliografii bibliografii polskich 1951-1960; bieżącego spisu "Bibliografia Bibliografii i Nauki o Książce" (1952-1960), rozprawy Rozwój i metodyka powszechnych i narodowych bibliografii bibliografii; retrospektywnej Międzynarodowej bibliografii bibliografii z zakresu informacji naukowej, bibliotekoznawstwa i dziedzin pokrewnych. 1945-1978; słownika New international dictionary of acronyms in library and information science and related fields (Műnchen 1988, 1992, 1994). Uniwersytet Śląski w uznaniu zasług wydał zbiór Jego mniejszych rozpraw, zebranych w tomie Biblioteki współczesne. Bibliografia. Informacja naukowa (wyboru dokonali i wstępem poprzedzili Adam Jarosz i Zbigniew Żmigrodzki (Katowice 1995). H. Sawoniak otrzymał odznakę Zasłużonego Działacza Kultury (1966), Złoty Krzyż Zasługi (1969), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1976).