Uniwersytet Śląski w Katowicach wspólnie z Narodowym Centrum i Rozwoju przeprowadził pilotaż modelu edukacyjnego, którego głównymi założeniami było budowanie kompetencji osób studiujących w sposób nietradycyjny, możliwy dzięki wykorzystaniu potencjału otoczenia społeczno-gospodarczego, a zwłaszcza poprzez docenienie indywidualnego zaangażowania osób studiujących.

Zapisy ustawy z 20 lipca 2018 roku Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (ze zm.) i Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 27 września 2018 roku w sprawie studiów (ze zm.) pozwalają na budowanie programów studiów, w ramach których osoba studiująca ma możliwość kreowania swojej sylwetki jako absolwenta w sposób dość swobodny. Ramy prawne, w których funkcjonujemy jako uczelnie wyższe, pozwalają na różne sposoby indywidualizować proces edukacji osób studiujących, co otwiera przed instytucjami szkolnictwa wyższego szanse na pozyskanie najlepszych, najbardziej zaangażowanych kandydatów na studia.

Indywidualizacja i personalizacja kształcenia jako wyzwanie dla szkolnictwa wyższego

Konferencja „Uczelnie Przyszłości – nowe możliwości w zakresie kształcenia” zorganizowana na Uniwersytecie Śląskim, Katowice, 12 grudnia 2023 roku. Na zdjęciu od lewej: Katarzyna Dąbrowska (NCBR, ekspertka w projekcie), Michał Jasiński (NCBR, mentor), Małgorzata Przybyła-Kasperek (UŚ, opiekunka), Kacper Książek (UŚ, uczestnik)

Wszystkie osoby kończące studia na danym kierunku studiów winny osiągać takie same efekty uczenia się, natomiast już sposób i stopień ich osiągnięcia zależą od wielu czynników, np. od wybranej ścieżki kształcenia, modułów fakultatywnych, wyjazdów m.in. w ramach programu Erasmus+. W każdym programie studiów minimum 30% punktów ECTS musi być związanych z wyborami dokonanymi przez osobę studiującą. Interesujące jest to, że coraz więcej uczelni wprowadza różnego rodzaju rozwiązania systemowe podnoszące rangę odpowiedzialności osoby studiującej za swój rozwój, m.in. poprzez tak zwane okna mobilnościowe, czyli semestry zdefiniowane tylko liczbą punktów ECTS, czy też moduły ogólnouniwersyteckie, albo, jak na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach, moduły obszarowe wspierające kształcenie kierunkowe. Doświadczenie wdrażania Uniwersytetów Europejskich pokazuje, że form indywidualnego kreowania programu studiów czy personalizacji wynikającej z osobistych zainteresowań osób studiujących może być wiele i świetnie sprawdzają się one we wspólnych kampusach, gdzie studenci i studentki studiują, korzystając z zasobów wielu uniwersytetów pozostających w instytucjonalnym sojuszu. Przypadek wprowadzonych już wiele lat temu indywidualnych studiów międzyobszarowych (międzydziedzinowych) dowodzi, że kreowanie swojej ścieżki edukacyjnej przez osoby studiujące cieszy się niesłabnącym zainteresowaniem. Rozwiązanie takie z powodzeniem funkcjonuje na przykład na Uniwersytecie Jagiellońskim, Gdańskim, ale przede wszystkim w Kolegium Indywidualnych Studiów Międzyobszarowych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Wymienione wcześniej formuły indywidualizujące kształcenie uzupełnia model zaproponowany w projekcie „Uczelnie Przyszłości”, który z powodzeniem został zrealizowany w 2023 roku i który stał się bazą dla makroinnowacji społecznej, która ma być rozwijana w ramach funduszy FERS.

Nieformalna edukacja jako naturalny wybór młodych ludzi

Konferencja Narodowego Centrum Badań i Rozwoju „Horyzont Innowacji”, Warszawa 8 listopada 2023 roku. Na zdjęciu od lewej: Martyna Kozłowska-Żukowska (NCBR, koordynatorka projektu), Katarzyna Sujkowska-Sobisz (UŚ, koordynatorka zadań, ekspertka w projekcie), Julia Dudek (UŚ, uczestniczka), Bartosz Dessoulavy-Śliwiński (NCBR, mentor)

Nieformalna edukacja będąca swoistym remedium na kryzys w szkolnictwie z jednej strony, a z drugiej, wspierająca potrzeby młodych ludzi we współczesnym świecie, staje się coraz popularniejsza. Dla przykładu Fundacja Life Leaders od 2016 roku tworzy program School of Life – czyli jedyny ustrukturyzowany program Gap Year w Polsce, który w swoim założeniu jest przerwą w edukacji. Po co uczniowi/uczennicy po liceum albo w trakcie studiów czy wręcz po ich zakończeniu taki rok bez edukacji? Młodzi ludzie przez ten rok szukają siebie, uczą się siebie po to, żeby dokonywać życiowych wyborów w zgodzie ze sobą i najefektywniej wykorzystywać czas edukacji oraz zdobywania pierwszych doświadczeń zawodowych. To pokolenie ludzi, które obserwowało wypalenie zawodowe swoich rodziców i które dziś chce podejmować decyzje inaczej. Młodzi ludzie chcą żyć z sensem, wybierać z sensem i uczyć się z sensem, a tradycyjne studiowanie, jak mówią, „zabija ich multiścieżki rozwoju”. Co zrobić, żeby na takie wyzwanie odpowiedzieć? Co w edukacji może dać młodym ludziom sens, którego poszukują? Co może zrobić uniwersytet, żeby zatrzymać talenty na uczelni i w Polsce?

Model edukacji spersonalizowanej Uczelni Przyszłości

Narodowe Centrum Badań i Rozwoju wspólnie z Uniwersytetem Śląskim w Katowicach zaproponowało model kształcenia, który opiera się na założeniu, że tym, co może nadać sens studiowaniu, jest nie sam dyplom, ale młodzieńcza chęć i potrzeba zmieniania świata oraz ideały, w które młodzi ludzie wierzą. W modelu edukacji spersonalizowanej, który powstał w pilotażu projektu „Uczelnie Przyszłości – nowe możliwości w zakresie kształcenia” współfinansowanym ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, to student jest ekspertem swojego uczenia i centrum kształtowania ścieżki edukacyjnej. Efekty kształcenia osiągane są nie poprzez podawanie i odtwarzanie wiedzy, ale poprzez działanie – realizację autorskiego i często pierwszego projektu badawczego, który ma przynieść konkretny efekt – tworzyć rozwiązanie technologiczne, usługę lub produkt, który stanowi odpowiedź na realne wyzwanie społeczne lub biznesowe. Osoby studiujące same wybierają temat swojego projektu, który ma być także związany z ich zainteresowaniami. Dzięki temu studentka kognitywistyki tworzy książkę dla dzieci o funkcjonowaniu mózgu, student informatyki zwiększa efektywność procesów rekrutacyjnych dla biznesu, a student chemii tworzy spektofotometr za 300 zł, który może stać się pomocą naukową w każdej szkole podstawowej. Projekty studentów i studentek Uczelni Przyszłości cechowała interdyscyplinarność. Aby mogli poszerzyć wiedzę potrzebną do realizacji tak dużych wyzwań naukowych, już w pierwszych latach ich kariery na uczelni potrzebowali spersonalizowanego wsparcia edukatorów, które w modelu zapewnione zostały poprzez mikrokursy oraz mentoring. W obu przypadkach była to praca indywidualnie z osobą studiującą, co było wysoko oceniane zarówno przez studentów, jak i edukatorów. Młodzi ludzie mieli ogromną motywację do zdobywania wiedzy w tematy, które były im potrzebne do realizacji ich projektów, a mentorzy, opiekunowie i osoby prowadzące mikrokursy mieli możliwość poruszenia większej liczby dostosowanych do danego studenta/danej studentki zagadnień i wspierania ich na bieżąco w rozwiązywaniu pojawiających się w projekcie problemów. Jednak w personalizowaniu edukacji nie można zapomnieć o tym, że elementami studiowania i zdobywania najważniejszych kompetencji przyszłości są kooperacja i komunikacja, dlatego też model edukacji spersonalizowanej zakłada wprowadzenie warsztatów, które mają za zadanie nie tylko przekazać podstawową wiedzę z zakresu zarzadzania projektami czy komercjalizacji, ale także dać przestrzeń do nawiązywania relacji i budowania wzajemnego wsparcia pomiędzy osobami, które wybierają wyzwanie współtworzenia nowego modelu edukacji. Dzięki zaproponowanemu rozwiązaniu rozwijamy także kompetencje kreatywności i krytycznego myślenia, a dając młodym ludziom sprawczość i podmiotowość, osiągamy ich zaangażowanie w proces edukacyjny na niebywałym wręcz poziomie. Wystarczy wspomnieć, że 100% studentów ukończyło pilotaż, realizując swoje projekty, mimo że musieli poświęcić na to swoje wakacje. Jeśli w latach 20. XXI wieku uda nam się tak zmobilizować młodzież do nauki i rozwoju, będzie to najlepsza inwestycja w przyszłość, która może przynieść nieprzewidywalne dla nas dziś wyzwania.

NCBR i UŚ w ramach projektu „Uczelnie Przyszłości – nowe możliwości w zakresie kształcenia”:

• opracowały główne założenia systemowe modelu kształcenia, w którym możliwe będzie podnoszenie kluczowych kompetencji osób studiujących dzięki praktycznej realizacji prac badawczych oraz współpracy studentów i studentek, dydaktyków i mentorów nad realnymi wyzwaniami społeczno-gospodarczym;
• zapewniły wsparcie merytoryczne i mentorskie 20 studentom prowadzącym autorskie projekty badawcze stworzone wokół swoich zainteresowań;
• wdrożyły system mikropoświadczeń dla 4 kursów prowadzonych w ramach programu Uczelni Przyszłości;
• poznały w praktyce potrzeby studentów oraz możliwości i ograniczenia uczelni związanie z wdrożeniem nowego modelu kształcenia.