W 2011 roku środowisko katowickiego Oddziału Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich, a także śląskich pracowników nauki związanych z duszpasterstwem akademickim upamiętniło profesorów lwowskich zamordowanych przez hitlerowców w 1941 roku na Wzgórzach Wuleckich. W krypcie Katedry Chrystusa Króla w Katowicach wmurowano wówczas tablicę ze stosowną inskrypcją.

Prof. zw. dr hab. Tadeusz Bujnicki i prof. zw. dr hab. Krystyna Heska-Kwaśniewicz

Referenci podczas konferencji naukowej, która odbyła się 27 maja 2011 roku na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Śląskiego, wskazywali na szczególne więzi Lwowa z Górnym Śląskiem, sięgające czasu powstań śląskich i plebiscytu, których dramatyczną kontynuacją było przybycie na Śląsk ekspatriowanych mieszkańców ziem zajętych przez ZSRR. Owocem sesji była książka pt. Niezwykła więź Kresów Wschodnich i Zachodnich. Wpływ lwowian na rozwój nauki i kultury na Górnym Śląsku po roku 1945.

Kolejną inicjatywą pracowników Uniwersytetu Śląskiego było zorganizowanie konferencji naukowej w 70. rocznicę rzezi wołyńskiej. Autorzy referatów – pracownicy Instytutu Historii UŚ i goście z innych uczelni, a także przedstawiciele Instytutu Pamięci Narodowej oraz Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo- Wschodnich – omówili przebieg zbrodni dokonanej na polskiej ludności cywilnej na Kresach Wschodnich w latach 1939–1945, co znalazło odzwierciedlenie w publikacji pt. W cieniu tragedii wołyńskiej 1943. 70. rocznica mordów Polaków na Kresach Południowo-Wschodnich.

Tegoroczna konferencja, która z inicjatywy pracowników naukowych Uniwersytetu Śląskiego oraz Stacji Naukowej Polskiej Akademii Umiejętności w Katowicach we współpracy ze Stowarzyszeniem Naukowców Polaków Litwy, została zorganizowana 22 i 23 września, była odpowiedzią na liczne pytania uczestników poprzednich spotkań, przybyszów z Wileńszczyzny, którzy oczekiwali podobnej sesji i książki. Powołano Radę Programową, w której skład weszli prof. zw. dr hab. Wiesław Banyś, prof. zw. dr hab. Tadeusz Bujnicki, prof. zw. dr hab. Krystyna Heska-Kwaśniewicz, dr hab. Joanna Januszewska-Jurkiewicz, prof. zw. dr hab. Alicja Ratuszna, dr hab. Anna Szawerna- Dyrszka, dr hab. prof. UŚ Zygmunt Woźniczka, prof. zw. dr hab. Jerzy Wyrozumski, prof. zw. dr hab. Marek Zrałek.

Spotkanie było okazją do ukazania paraleli losów Górnego Śląska i Wileńszczyzny, wzajemnych związków w sferze kultury i bezpośrednich kontaktów z okresu II Rzeczypospolitej oraz losów wilnian, którzy uczestniczyli w życiu kulturalnym i naukowym Górnego Śląska po II wojnie światowej. Autorami referatów byli pracownicy Uniwersytetu Śląskiego, Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Akademii Muzycznej w Katowicach, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Opolskiego, Śląskiej Izby Lekarskiej, Muzeum w Gross-Rosen, Archiwum Archidiecezjalnego w Katowicach, Zgromadzenia Sióstr od Aniołów w Warszawie oraz Instytutu Badań Kultury Litwy.

W pierwszym dniu konferencji omówiono związki ziemi wileńskiej i Górnego Śląska przed II wojną światową. Prof. zw. dr hab. Tadeusz Bujnicki (Uniwersytet Warszawski) przedstawił kontakty literackie Wilna i Śląska w dwudziestoleciu międzywojennym. O fascynacji Górnym Śląskiem dyrektora Teatru Dramatycznego na Pohulance w Wilnie Henryka Cepnika mówił prof. zw. dr hab. Andrzej Linert (Uniwersytet Jagielloński). Z kolei dr hab. Henryka Ilgiewicz (Instytut Badań Kultury Litwy) przypomniała mało u nas znaną postać uczonego Ślązaka z niemieckiego Dolnego Śląska – slawisty i polonisty Erwina Koschmiedera. Katedra na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie i praca na stanowisku dyrektora Biblioteki im. Wróblewskich były ważnym etapem jego kariery naukowej. Podróże Gustawa Morcinka na Wileńszczyznę zaprezentowała dr hab. Aleksandra Pethe (Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach). Autorka podkreśliła, że spotkaniom pisarza z wilnianami towarzyszyło zainteresowanie odmiennością regionów, a jednocześnie odkrywanie wspólnych cech ich mieszkańców.

Na pierwszym planie: dr Bogumiła Warząchowska, kierownik Biblioteki Teologicznej, i arcybiskup senior dr Damian Zimoń; na drugim planie prof. zw. dr hab. Tadeusz Sławek i prof. zw. dr hab. Andrzej Ślebarski

Kontakty harcerstwa na Górnym Śląsku i Wileńszczyźnie omówiła prof. zw. dr hab. Krystyna Heska-Kwaśniewicz (Uniwersytet Śląski), podkreślając szczególną rolę, jaką odegrał cieszyniak, Ludwik Kohutek, student prawa w USB, zarazem twórca jednego z najdynamiczniejszych wileńskich środowisk harcerstwa wodnego. Z kolei dr Waldemar Wołkanowski (Uniwersytet Opolski) przypomniał sportowe kontakty wileńsko- -śląskie w okresie międzywojennym. Obraz Śląska w obiektywie Jana Bułhaka z Wilna, uważanego często za twórcę fotografii ojczystej, który na zaproszenie władz województwa podróżował po Śląsku w 1936 roku, przedstawił Mieczysław Dobkowski. W Muzeum Górnośląskim, które reprezentował prelegent, przechowywany jest jedyny zachowany zespół szklanych klisz autorstwa Bułhaka. O wizycie na Śląsku w 1922 roku Józefa Piłsudskiego związanego uczuciowo z Wilnem opowiedziały dr hab. Joanna Januszewska- Jurkiewicz i dr Katarzyna Luksa (Uniwersytet Śląski). Z kolei dr hab. Katarzyna Tałuć (Uniwersytet Śląski) przedstawiła wątki wileńskie na łamach prasy śląskiej. W artykułach podkreślano, że Wilno jest kolebką polskości i Polska tam nie tylko była, ale jest i będzie. Podobnie temat Śląska występował w prasie wileńskiej, co udowodniła dr hab. Joanna Januszewska- -Jurkiewicz (Uniwersytet Śląski). Zwróciła szczególną uwagę na wileński wizerunek Ślązaków, podkreślanie ich świadomości narodowej, przywiązania do języka objawiającego się piękną, archaiczną polszczyzną oraz do mistycznej wiary w Opatrzność. O recepcji dzieł Stanisława Moniuszki na Górnym Śląsku mówiła dr Maja Drzazga- -Lech (Uniwersytet Śląski). Niezwykłe losy prof. Kornela Michejdy i jego działalności jako lekarza i uczonego w okresie wileńskim przedstawił dr hab. Krzysztof Nowak (Uniwersytet Śląski)

Pierwszy dzień zakończyło spotkanie z Wilnem w poezji Tadeusza Kijonki oraz koncert pieśni Stanisława Moniuszki w wykonaniu zespołu „Słowiczki” pod dyrekcją Elżbiety Kudali. Część artystyczną poprowadziła Maria Stokowska-Misiurkiewicz, aktorka Teatru Śląskiego im. Stanisława Wyspiańskiego. Wzruszające były wspomnienia Tadeusza Kijonki, który swoje początkowe zainteresowanie Wilnem wiązał z tekstami pieśni, jakie słyszał w dzieciństwie w domu rodzinnym. Podróże do grodu Gedymina zaowocowały licznymi kontaktami Poety ze środowiskiem literackim wilnian i nawiązaniem przyjaźni. Żywo reagował na sytuację pisarzy ograniczanych przez cenzurę i często zapraszał ich do Katowic. Umiłowanie Wilna wyraził w swojej poezji, której liryczna nuta wybrzmiała w znakomitej recytacji artystki Marii Stokowskiej-Misiurkiewicz. Oba teksty – Lietuva Tevyne Mano i Siostry – zawierały bliskie Ślązakom i wilnianom treści narodowe i religijne.

Drugi dzień konferencji wypełniły referaty na temat powojennych przymusowych migracji z Wileńszczyzny oraz dziedzictwa Wilna i Kresów Północno-Wschodnich na Górnym Śląsku po II wojnie światowej.

Dr hab. Dorota Sula (Muzeum Gross- -Rosen) omówiła przesiedlenia z Wileńszczyzny po II wojnie światowej. Swoimi wspomnieniami na temat dramatycznej wędrówki własnej rodziny z Wilna na Śląsk podzielił się prof. zw. dr hab. Leon Markiewicz (Akademia Muzyczna), współtwórca życia muzycznego w Katowicach. O szczególnych zasługach Profesora dla życia muzycznego na Śląsku mówiła dr Grażyna Darłak (Akademia Muzyczna w Katowicach). Z kolei prof. zw. dr hab. Marek Piechota (Uniwersytet Śląski) sugestywnie i z humorem opisał pobyty w Wilnie śląskich polonistów, którzy podjęli współpracę z tamtejszym Uniwersytetem Polskim. Był to dla nich czas niezwykły, ponieważ nie tylko uczestniczyli w kształceniu młodzieży polskiej, ale i sami poznawali gród, któremu patronuje ta, co w Ostrej świeci Bramie, miasto pełne pamiątek po twórcach poezji romantycznej. O recepcji poezji Czesława Miłosza na Śląsku mówiła dr hab. Anna Szawerna-Dyrszka (Uniwersytet Śląski). Wkład wileńskich lekarzy w powstanie i rozwój szkolnictwa medycznego na Górnym Śląsku ze swadą i z wielką znajomością tematyki przedstawił dr Jan Rauch (Śląska Izba Lekarska). Z kolei sylwetki uczonych Uniwersytetu Śląskiego o korzeniach wileńskich omówiła dr Lucyna Sadzikowska (Uniwersytet Śląski), zwracając zwłaszcza uwagę na postacie prof. Zbigniewa Jerzego Nowaka i Andrzeja Kunisza. Paralele między kultem Matki Bożej Piekarskiej i Matki Bożej Ostrobramskiej również wskazują na szczególny stosunek Ślązaków i wilnian do religii, co podkreśliła w swoim referacie s. dr Anna Mroczek (Zgromadzenie Sióstr od Aniołów w Warszawie). Ten wątek pojawił się również w wystąpieniu dr hab. Haliny Dudały (Archiwum Archidiecezjalne w Katowicach), która przedstawiła dramatyczne, a szerzej nieznane losy wileńskich wizytek przesiedlonych po wojnie na Śląsk.

Konferencji towarzyszyła wystawa książek o tematyce kresowej „Świat Kresów: historia – ludzie – tradycje”. Zamykając konferencję, podkreślono, że Górny Śląsk i Wileńszczyzna – dwa regiony II Rzeczypospolitej na przeciwległych krańcach państwa – odległe i różne, mają jednak wiele cech wspólnych, o czym zadecydowały doświadczenia pogranicza kultur, wyznań i języków, gorące przywiązanie do najbliższej ojczyzny, umiłowanie mowy i szczególny stosunek do religii. Wszak wszystkie ziemie objęte granicami Rzeczypospolitej dzieliły jej los uwarunkowany położeniem i historią.