W 1990 roku w Budapeszcie powstalo stowarzyszenie instytucji akademickich /przede wszystkim uniwersytetow i politechnik/ ze Stanow Zjednoczonych oraz krajow Europy srodkowej i wschodniej. Zostalo ono utworzone celem stymulowania rozwoju demokracji poprzez wzmacnianie roli wyksztalcenia, rozwoju ekonomicznego i technologicznego, propagowania decentralizacji procesu podejmowania decyzji oraz podkreslania znaczenia powszechnych wartosci spolecznych i moralnych.Idea powolania tej organizacji trafila na duze zainteresowanie uczelni na wschodzie Europy, a takze w Stanach Zjednoczonych. Mala grupa inicjatywna skupiona wokol University of Tennessee szybko zainteresowala ideami AUDEM kilkadziesiat uczelni roznego typu. W pierwszych latach AUDEM uzyskiwal wsparcie instytucjonalne i czesciowo tez finansowe od Agencji Informacyjnej Rzadu Stanow Zjednoczonych. Wladze stowarzyszenia stanowi Rada Dyrektorow /Board of Directors/ - czternastoosobowe cialo wybierane na 3 lata, ktore wybiera czteroosobowy komitet wykonawczy z Prezydentem /Prof.David A.Hake - Univ. of Tennessee/, dwoma vice-prezydentami /Prof.L.Evans Roth - Vice President USA; Prof.Ryszard Pohorecki- V-ce President Europe; Politechnika Warszawska/ i sekretarzem i skarbnikiem w jednej osobie /Dr Kay L.Dea - University of Utah/. Obecnie do AUDEM nalezy 96 szkol wyzszych w tym 29 z USA i 10 instytucji stowarzyszonych /w tym Polska Akademia Nauk/. Uczelnie polskie stanowia druga co do liczebnosci /po amerykanskich/ grupe - 18 czlonkow. W 1993 roku Rada Dyrektorow podjela decyzje o poszerzeniu formuly stowarzyszenia umozliwiajac czlonkostwo uczelniom z Europy Zachodniej oraz krajow bylego ZSRR. O ile uczelnie z Ukrainy, Litwy i Rosji wykazuja duze zainteresowanie i skladaja wnioski o czlonkostwo, to tylko jeden uniwersytet szkocki reprezentuje Europe Zachodnia.

DYSPENSA OD HABITÓW

Uniwersytet Slaski po raz pierwszy uczestniczyl w konferencji AUDEM w 1991 roku w Bratyslawie /reprezentowany przez prof. T.Slawka i prof. J.Janie/. W tym samym roku uzyskalismy formalnie czlonkostwo. Bylo z tym nieco klopotu, gdyz Rada Dyrektorow nie zapoznala sie w pore ze zlozonymi przez nasz Uniwersytet dokumentami /nastapilo jakies opoznienie poza nasza uczelnia/. Obecnie, jakby dla rekompensaty, Uniwersytet Slaski figuruje podwojnie w wykazie czlonkow: raz z siedziba w Katowicach, a drugi raz w Sosnowcu. Wytlumaczylismy wladzom AUDEM, ze albo trzeba jeszcze dopisac Chorzow i Cieszyn, albo pozostawic tylko Katowice. Nieco zamieszania wywoluje "trzeci" w tym wykazie Uniwersytet Slaski w Opawie /Czechy/, jednakze oficjalna nazwa tej uczelni po angielsku brzmi "The Silesian University" i rozni sie od "The University of Silesia", ktore to tlumaczenie jest coraz szerzej stosowane przez nasza uczelnie. Warto wspomniec o anegdotycznym przypadku podczas dorocznej konferencji AUDEM w Budapeszcie w 1993 roku. Spozywajac posilek w towarzystwie przedstawicieli katolickiej uczelni "Christian Brothers University" z Memphis /USA/ podpisani nizej przedstawili sie jako pracownicy "Silesian University" z Katowic. Wywolalo to pytanie czy specjalizujemy sie w pracy z trudnymi chlopcami i czy mamy dyspense aby nie nosic habitow. Duze podobienstwo w wymowie sprawilo, ze zostalismy wzieci za wykladowcow z uczelni Zakonu Salezjanow /Salezian - Silesian/. Jest to dodatkowy argument by nazwe naszego uniwersytetu tlumaczyc na angielski jako "The University of Silesia", mimo, ze nie jest to tlumaczenie zupelnie doslowne.

Na kolejnych dorocznych konferencjach AUDEM /Krakow w 1992; Budapeszt w 1993/ US byl reprezentowany przez jednego lub dwoch przedstawicieli. Bralismy zawsze czynny udzial w pracach konferencji poprzez dyskusje lub referaty /w Krakowie krotki referat o kierunkach badan i ksztalcenia oraz specyfice naszego uniwersytetu - prof.Jacek Jania/. Na ostatnim spotkaniu w Pradze Prorektor prof. Pawel Migula wyglosil pogladowy referat "University of Silesia as an International Partner in Teaching of Economics Political an Environmental Sciences". W referacie tym przedstawiono trzy przyklady aktywnej i systematycznej wspolpracy naszej uczelni z partnerami zachodnimi, ale tez krajowymi poprzez prace Slaskiej Miedzynarodowej Szkoly Handlowej, Miedzynarodowej Szkoly Nauk Politycznych oraz Centrum Studiow nad Czlowiekiem i Srodowiskiem. Szczegolne zainteresowanie referatem wykazali przedstawiciele uczelni z Ukrainy i Litwy, ktorzy poszukuja wzorcow otwierajacej sie wspolpracy miedzynarodowej oraz Czesi, Wegrzy i Rumuni, ktorzy rozwijaja podobna dzialalnosc i szukaja porownan.

FORUM WYMIANY DOŚWIADCZEŃ

Na praskiej konferencji zaprezentowano ponad 80 referatow podczas dwoch sesji plenarnych i 13 sesji w dwoch rownoleglych zespolach. Pandto odbylo sie wieczorne spotkanie dyskusyjne /tzw."Town Meeting"/ na ktorym mowiono o zaletach i slabosciach AUDEM oraz formule dorocznych spotkan. Przewazala opinia o potrzebie utrzymania bardzo interdyscyplinarnego charakteru konferencji. Konferencja w Pradze miala taki wlasnie charakter. Moga o tym swiadczyc tytuly poszczegolnych sesji i referatow jak na przyklad: jedna z sesji dotyczyla wartosci humanistycznych i motywacji w demokracjach a podczas niej zaprezentowano referat "Polska w piec lat po rozmowach Okraglego Stolu - Quo Vadis?" - prof. Jerzy Dietl z Uniwersytetu Lodzkiego. Jedna z tez tego referatu przyczyne slabosci demokracji w naszym panstwie upatrywala w zaniku inteligencji jako grupy spolecznej. Zdaniem prof. Dietla w Polsce nie ma inteligencji a sa tylko wyksztalceni ludzie. Teza ta wywolala ozywiona dyskusje. Prof. Michael J.Thomas /Univ. of Strathclyde, Glasgow, Szkocja/ przedstawil referat "After Communism, What Sort of Capitalism?" w ktorym rozwazal modele rozwoju gospodarek, ale i spoleczenstw w panstwach postkomunistycznych, w duzej mierze na przykladach z Polski. Ten profesor marketingu jest wyprobowanym przyjacielem naszego kraju i dobrze jest znany w kregach ekonomistow. Dwie sesje poswiecono reformie wyksztalcenia wyzszego w krajach Europy Srodkowej i Wschodniej. Inna sesja obejmowala problemy wzmocnienia spoleczenstwa obywatelskiego /przewodniczyl prof. A.Klimpel - Prorektor Politechniki Slaskiej/. Dr K.Nash /Rochester Institute of Technology, stan Nowy Jork/ przedstawil "Project Free Speech: Managment of Newspaper Publishing Technology", wglebiajac sie w mozliwosci organizacyjne i technologiczne wydawania gazet lub czasopism niezaleznych przez spolecznosci lokalne i szkolenie dziennikarzy. Podczas tej samej sesji Prof. Iva Pychowa / Sleska Univerzita, Opava, Karvina/ mowila o "Demokracji i tworczosci: program dla mlodych doroslych". Prezentowala mozliwosci poszerzenia horyzontow wiedzy i swiadomosci osob po studiach. W dyskusji miedzy innymi w sposob zartobliwy domagano sie od referentki definicji granicy wiekowej dla "mlodych doroslych" /young adults/. W czasie sesji na temat poprawy efektywnosci organizacyjnej uczelni prof. David Cohn /Univ. of Louisville, Kentucky/ mowil o programie systemu zachet poprzez wynagrodzenia przy zatrudnianiu i zachowaniu kadry wydzialow najbardziej produktywnych. Ten starszy profesor biochemii, podobnie jak w roku poprzednim /gdy mowil o relacjach finansowych pomiedzy uniwersytetem i lokalnymi wladzami/, w sposob bardzo przystepny i dobrze zilustrowany zreferowal system zroznicowania plac na uczelni w zaleznosci od efektywnosci pracy badawczej /granty/, wdrozeniowej /opracowania dla przemyslu lub wladz lokalnych/ oraz poziomu pracy dydaktycznej /w tym tez rozwoj dodatkowych programow szkoleniowych/. Podejmowanie aktywnosci i efektywnosci wedlug okreslonego systemu pozwala pozyskiwac nowa dobra kadre i stymulowac prace juz istniejacych zespolow. Tego rodzaju system moglby byc powaznie rozwazony takze na naszej uczelni. O roznorodnosci i interdyscyplinarnosci konferencji swiadcza takze referaty z zakresu ochrony srodowiska /zanieczyszczenia powietrza przez samochody/ oraz terapii ludzi ciezko i przewlekle chorych z wykorzystaniem relacji emocjonalnych ze zwierzetami /zwykle psy/. Warto wspomniec o sesji poswieconej przyszlosci bibliotek uczelni amerykanskich. Przewazala tendencja przejscia w pierwszych dwoch dekadach XXI wieku na elektroniczna postac danych z bibliotek.

UMIEĆ SKORZYSTAĆ

Po czterech latach udzialu przedstawicieli Uniwersytetu Slaskiego w konferencjach AUDEM nasuwa sie kilka refleksji i wnioskow o bardzo roznej randze i zakresie. W poczatkowej fazie organizacji i pracy AUDEM /glownie na dorocznych konferencjach/ traktowalismy te inicjatywe jako spozniona /w stosunku do Europy Zachodniej/ akcje Amerykanow w celu wejscia w blizsza wspolprace z uczelniami z naszej czesci Europy, a poprzez to odpowiedzenia na zwiekszone zainteresowanie tamtejszych studentow i kregow gospodarczych nasza czescia swiata. Stoja za tym okreslone srodki finansowe na tego typu projekty, ktore to pieniadze w zdecydowanej wiekszosci zasilaja uczelnie amerykanskie podejmujace takie projekty. Warto zwrocic uwage, ze najbardziej prestizowe uniwersytety amerykanskie nie przystapily /jeszcze?/ do stowarzyszenia. Konkretna oferta wspolpracy dostepnej przez AUDEM byla /i jest/ bardzo ograniczona i dosyc specyficznie ukierunkowana. Zatem w porownaniu z programami europejskimi /np.Tempus/ mniej atrakcyjna. Dodatkowy problem stanowia koszty podrozy za ocean. Jednakze z udzialu w kolejnych konferencjach plyna pewne korzysci posrednie. Z jednej strony nasza uczelnia jest prezentowana na forum duzej organizacji miedzyuniwersyteckiej, gdzie moze nawet istotniejsze od kontaktow z Amerykanami sa spotkania i wymiana doswiadczen z uczelniami z naszej czesci Europy. Z drugiej strony z doswiadczen i pomyslow kolegow pracujacych w czasie zmian ustrojowych i gospodarczych mozna wiele skorzystac, na przyklad ustrzec sie roznych bledow.

Jednoczesnie mozna rozwazac programy rozwijane na uczelniach amerykanskich - w jaki sposob i w jakim stopniu mozliwe jest wykorzystanie ich doswiadczen i propozycji. Na styku roznych realiow pracy uczelni rodza sie niekiedy nowe pomysly i propozycje rozwiazan problemow w skali instytutu, wydzialu a niekiedy uczelni. Wbrew utartym opiniom wiele uniwerytetow amerykanskich /tych srednich i slabszych/ boryka sie z podobnymi do naszych problemami - w tym finansowymi /niekiedy na podobnym poziomie wzglednym - to znaczy relacji pomiedzy wydatkami a przychodami/. Mimo zdecydowanie odmiennego systemu edukacji wyzszej zrodla i sposoby zdobywania srodkow sa podobne; inne sa rozwiazania organizacyjne. Niektore z tych rozwiazan warto rozwazyc, jak na przyklad wzmozenie efektywnosci wykorzystania otrzymywanych srodkow, metody zdobywania nowych przez otwarcie uczelni na spolecznosc lokalna i systematyczne dbanie o "image" uczelni na zewnatrz; zroznicowanie zarobkow /przez dodatki specjalne Rektora/ w zaleznosci od efektywnosci i zaangazowania poszczegolnych pracownikow - wypracowanie odpowiedniego systemu. Interdyscyplinarnosc poszczegolnych konferencji umozliwia szerokie porownania i czerpanie z pomyslow i dorobku specjalistow zupelnie odmiennej dyscypliny lub po prostu menadzerow. Dobrze sie stalo, ze Uniwersytet Slaski przystapil do Alliance of Universities for Democracy i uczestniczy w jego obradach.