20 listopada 2024 roku w auli Wydziału Prawa i Administracji UŚ odbyła się uroczystość nadania tytułu doktora honoris causa Uniwersytetu Śląskiego wybitnemu prawnikowi, specjaliście z zakresu prawa cywilnego, byłemu prezesowi Trybunału Konstytucyjnego oraz byłemu sędziemu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, przewodniczącemu Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego – prof. dr. hab. Markowi Safjanowi. Doktor honorowy za swoje liczne zasługi został odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski oraz Medalem „Zasłużony dla Wymiaru Sprawiedliwości”.

Uroczystość nadania tytułu doktora honoris causa Uniwersytetu Śląskiego prof. Markowi Safjanowi

Ceremonii przewodniczył rektor Uniwersytetu Śląskiego prof. dr hab. Ryszard Koziołek.

– W demokratycznym państwie dobra polityka daje rządy większości, a dobre sądy zapewniają równe prawa wszystkim, zwłaszcza przegranej mniejszości. Aby tak się działo, nie wystarczą sprawiedliwe wybory ani najlepiej napisane prawo. Niezbędni są ludzie, którzy wcielają ducha dobrych rządów i dobrego prawa. To dlatego nie sądzą ani nie rządzą nami algorytmy, ale żywi ludzie z ich wiedzą, doświadczeniem, charakterem i wyznawanymi wartościami. Dziś Uniwersytet Śląski honoruje najwyższą godnością akademicką wspaniałego uczonego, sędziego, niezwykłego człowieka, który przez wiele lat stoi na straży dobrego prawa i dobrej polityki, pana profesora Marka Safjana – powiedział rektor, otwierając uroczystość.

Profesor Marek Safjan urodził się w Warszawie, w 1967 roku rozpoczął studia na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Po obronie pracy magisterskiej (1971) zdał egzamin sędziowski (1973) i podjął pracę w Katedrze Prawa Cywilnego macierzystej uczelni. W 1976 roku odbył studia prawno-porównawcze na Faculte Internationale de Droit Compare w Strasburgu. W 1980 roku obronił doktorat (Instytucja rodzin zastępczych. Problemy prawno-organizacyjne). W 1983 roku odbył staż naukowy na Uniwersytecie w Montrealu, a w 1989 roku w Departamencie Prawnym Rady Europy. W 1990 roku uzyskał stopień doktora habilitowanego na podstawie rozprawy pt. Prawo wobec ingerencji w naturę ludzkiej prokreacji (najlepsza praca habilitacyjna 1991 roku, uhonorowana nagrodą „Państwa i Prawa”), w 1998 roku otrzymał tytuł naukowy profesora nauk prawnych.

Pod koniec lat 70. zaangażował się w działalność opozycyjną. Na początku lat 80. współtworzył struktury komisji wydziałowej Solidarności na WPiA UW. Był członkiem redakcji czasopisma „Niepodległość”, uczestniczył w pracach Centrum Obywatelskich Inicjatyw Ustawodawczych Solidarności.

W latach 80. przyjął propozycję prof. Adama Strzembosza i podjął pracę na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, z którym związany był do 1988 roku.

W latach 1993–1996 pełnił funkcję dyrektora Instytutu Prawa Cywilnego Uniwersytetu Warszawskiego, a w latach 1994–1997 – prorektora tej uczelni. W listopadzie 1997 roku objął urząd sędziego Trybunału Konstytucyjnego, a w styczniu 1998 został powołany na stanowisko prezesa TK, dziewięcioletnią kadencję sędziego zakończył w 2006 roku. W lutym 2009 roku został nominowany do objęcia stanowiska polskiego sędziego w Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej, funkcję tę pełnił do 31 stycznia 2024 roku.

W latach 1994–1998 był sekretarzem generalnym sekcji polskiej Association Henri Capitant des amis de la culture juridique française, a w latach 1991–1997 przedstawicielem Polski w Komitecie ds. Bioetyki Rady Europy. Od 1994 prof. M. Safjan jest członkiem Académie internationale de droit comparé, a od 2010 jej wiceprzewodniczącym. W 1995 roku został członkiem Association internationale droit, éthique et science. Zasiadał w pierwszej Radzie Bankowego Funduszu Gwarancyjnego. Był tutorem, a także członkiem rady naukowej Collegium Invisibile. Pełnił też funkcję przewodniczącego rady naukowej instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, jest członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, wchodzi w skład Komitetu Etyki w Nauce Polskiej Akademii Nauk a także Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. W 2010 roku prof. M. Safjan otrzymał tytuł doktora honoris causa Europejskiego Instytutu Uniwersyteckiego we Florencji. W maju 2024 roku minister sprawiedliwości Adam Bodnar powołał prof. M. Safjana na stanowisko przewodniczącego Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego.

Promotorem w przewodzie o nadanie godności doktora honorowego był prof. dr hab. Maksymilian Pazdan, były rektor Uniwersytetu Śląskiego. W laudacji szczegółowo opisującej bogatą drogę zawodową prof. Marka Safjana pojawiły się także wspomnienia jego licznych i niezapomnianych wykładów w śląskiej Alma Mater.

– Nie da się przecenić roli, jaką profesor Safjan odgrywa w debacie publicznej w naszym kraju. Godzi się przypomnieć wypowiedzi z ostatnich lat poświęcone obronie i przywracaniu praworządności, promowaniu idei demokratycznego państwa opartego na rządach prawa, upowszechnianiu humanistycznej kultury prawnej. Jego wypowiedzi podbudowane są głęboką wiedzą prawniczą i poczuciem odpowiedzialności za dobro wspólne, za funkcjonowanie wspólnoty w myśl idei rządów prawa. Unika przy tym języka agresji – zaakcentował z naciskiem prof. M. Pazdan.

Po uroczystej ceremonii nadania tytułu doktora honoris causa, zgodnie z tradycją śląskiej wszechnicy, nowy członek społeczności akademickiej UŚ otrzymał pamiątkową statuetkę, jej autorką była dr hab. Katarzyna Pyka, prof. UŚ z Instytutu Sztuk Plastycznych (Wydział Sztuki i Nauk o Edukacji UŚ). Dzieło wykonane z bezbarwnego szlifowanego szkła szlachetnego autorka metaforycznie zatytułowała Przejście.

Przyszedł czas na gratulacje, głos zabrali m.in. recenzenci. Profesor emeritus Uniwersytetu Warszawskiego dr hab. Mirosław Wyrzykowski zwrócił uwagę na cechę, która jest dominantą podzielaną przez wszystkich obserwatorów. Zdaniem prof. M. Wyrzykowskiego jest nią czuła uważność Marka Safjana, która przejawiała się we wszystkich płaszczyznach jego aktywności zawodowych, poczynając od akademickiej w stosunku do studentów, doktorantów, personelu uczelnianego i wydziałowego. Czuła uważność dominowała także podczas pracy w Trybunale Konstytucyjnym.

– […] i wreszcie to jest czuła uważność na wszystko, co go otacza: na ludzi, zjawiska, problemy – podsumował profesor emeritus.

Do gratulacji dołączył minister sprawiedliwości prof. dr hab. Adam Bodnar, który podkreślił niezmienną i troskliwą obecność sędziego Trybunału Sprawiedliwości, mimo 15 lat spędzonych w Luksemburgu.

– Był cały czas z nami, ale w taki sposób, aby nie naruszać zasad niezawisłości sędziowskiej, nie naruszać zasad niezależności Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ale jednak uczestniczyć cały czas w debacie prawniczej. […] W 2005 roku pan profesor wydał książkę zatytułowaną Prawa Polska, życzmy sobie tego, aby Polska właśnie była prawa w sensie (tak jak ja to rozumiem) poszanowania praw – zakończył minister.

Zwieńczeniem uroczystości był wykład prof. Marka Safjana, mówca poprzedził go gorącymi podziękowaniami skierowanymi do władz i społeczności akademickiej uniwersytetu.

– Moja duma i satysfakcja jest tym większa, że Uniwersytet Śląski z pewnością należy do kręgu najlepszych polskich uczelni, z wieloma profesorami od wielu lat znam się i przyjaźnię. Jestem bardzo poruszony przebiegiem ceremonii tak uroczystym i serdecznym wobec mojej osoby. Cenię sobie tym bardziej ten zaszczytny tytuł, między innymi dlatego, że w ten sposób moje losy osobiste splatają się z historią Uniwersytetu Śląskiego, uczelni tak ważnej dla Polski i całego regionu śląskiego, dla rozwoju kultury i nauki. […] Dowodzi tego fakt, że to właśnie Uniwersytet Śląski, region śląski będą współgospodarzami największego wydarzenia w dziedzinie prawa europejskiego. Za kilka miesięcy odbędzie się w Katowicach Kongres Międzynarodowej Federacji Prawa Europejskiego FIDE, jego prezydentem został prof. dr hab. Maciej Szpunar.

Doktor honoris causa podzielił się swoimi przemyśleniami na temat współczesnych wyzwań prawnych w Europie i na świecie. Wykład był swoistym podsumowaniem doświadczeń wynikających z ponaddziesięcioletniej pracy w Trybunale Konstytucyjnym i piętnastu lat funkcjonowania w Trybunale Sprawiedliwości UE.

Analizując obecną sytuację, doktor honoris causa stwierdził:

– Trajektorie polityki i prawa zbliżają się do siebie wtedy, kiedy politycy, wyrażając wolę demokratycznej większości społeczeństwa, będą podążali tropem wyznaczonym przez otwarte, z wyobraźnią i funkcjonalnie stosowane prawo, które się nie daje zagonić w pułapkę ślepego i tępego formalizmu oraz dogmatyzmu prawniczego.

Oprawę muzyczną ceremonii zapewnił akademicki chór „Harmonia” pod dyrekcją prof. dr hab. Joanny Glenc.