W październiku 2022 roku Uniwersytet Śląski gościł noblistkę, profesor Donnę Strickland, trzecią kobietę w historii docenioną przez Królewską Szwedzką Akademię Nauk za odkrycia w fizyce. Wizyta Donny Strickland w Polsce miała więc również symboliczny charakter, wiążąc ją z Polską, z której pochodziły dwie słynne noblistki – Maria Skłodowska-Curie oraz Maria Goeppert-Mayer. Do najciekawszych spotkań podczas tej wizyty można niewątpliwie zaliczyć otwarty panel dyskusyjny pt. „Trendy w edukacji, nauce i technologiach”, który odbył się 26 października w Centrum Informacji Naukowej i Bibliotece Akademickiej w Katowicach.

CINiBA zgromadziła wielu zainteresowanych tematem „Trendy w edukacji, nauce i technologiach – oczami naukowców”

Profesor Strickland otrzymała wspólnie z Gérardem Mourou Nagrodę Nobla „za opracowanie metody wytwarzania ultrakrótkich impulsów optycznych o wysokiej intensywności”. Przyjechała do nas z Kanady, gdzie na co dzień pracuje na Uniwersytecie Waterloo, kierując grupą badawczą zajmującą się ultraszybkimi laserami, i tworzy systemy laserowe o dużej intensywności mające zastosowanie m.in. w optyce.

Harmonogram wizyty noblistki w naszej uczelni był dość napięty i pełen bardzo ciekawych wydarzeń, począwszy od niezwykle interesującego wykładu dla szkół z regionu, po którym kolejka uczniów chcących osobiście zadać noblistce pytanie była bardzo długa. Dowodzi to dużego zainteresowaniu młodzieży nauką, a w szczególności przedmiotami ścisłymi. W ramach wizyty noblistka spotkała się także z naukowcami Wydziału Nauk Ścisłych i Technicznych UŚ, mogła wymienić się wiedzą i doświadczeniem ze środowiskiem naukowym bezpośrednio związanym z jej dyscypliną naukową. Spotkania na Uniwersytecie nie były jednak skupione jedynie wokół naukowców, studentów czy kandydatów na studia. Do najciekawszych spotkań z tej wizyty można niewątpliwie zaliczyć otwarty panel dyskusyjny, który odbył się 26 października 2022 roku. Zgodnie z ideą tego wydarzenia panel miał pozwolić wszystkim zainteresowanym wziąć udział w rozmowie naukowców z różnych dyscyplin nauk ścisłych na tak niezwykle ważne tematy, jak przyszłość edukacji, nauki i trendy w nowych technologiach. Do udziału w panelu zaproszono, poza noblistką, czworo panelistów, zasłużonych naukowców Uniwersytetu Śląskiego: fizyków – dr hab. inż. Karolinę Adrjanowicz, prof. UŚ, prof. dr. hab. Jana Kisiela i chemików – prof. dr hab. Teresę Kowalską oraz dr hab. Rafała Podeszwę, prof. UŚ. Moderatorem spotkania był prodziekan Wydziału Nauk Ścisłych i Technicznych ds. badań naukowych i współpracy z zagranicą, dr hab. Seweryn Kowalski, prof. UŚ, fizyk.

Dyskusję rozpoczęto od rozważań na temat wpływu rodziców czy nauczycieli na decyzje podejmowane przez młode pokolenie. Paneliści zastanawiali się jako nauczyciele akademiccy, ale i rodzice, czy będąc tak blisko nauki, powinni wpływać na wybory swoich dzieci dotyczące przyszłości i kierunku kształcenia. Wszyscy zgodnie stwierdzili, iż każdy człowiek stanowi sam o sobie i powinien mieć prawo podjąć tak ważne decyzje samodzielnie. Nauka jest bowiem wtedy najpiękniejsza, gdy nas naprawdę interesuje, gdy ją rozumiemy i chętnie poświęcamy każdą wolną chwilę, by znaleźć odpowiedź na kolejne nurtujące nas pytanie. Rodzice z pewnością mogą wspierać swoje dzieci, towarzysząc im w różnych aktywnościach dających możliwość poznawania wszystkich możliwych kierunków czy dyscyplin nauki. Rozmowa pozwoliła też podkreślić rolę nauczycieli w kształtowaniu wyborów młodego człowieka. Naukowcy byli zgodni co do tego, że mamy dzisiaj do czynienia na uczelniach z zupełnie innym pokoleniem młodzieży niż jeszcze 10 czy 15 lat temu. Wtedy źródłem wiedzy był nauczyciel, teraz tenże nauczyciel rywalizuje z przepotężnym, „wszechwiedzącym” internetem. Ogromny pośpiech, w którym obecnie żyjemy, sprawia, że dążymy do tego, by wszystkie zadania wykonywać jak najbardziej efektywnie, a więc m.in. jak najszybciej i z najmniejszym niezbędnym zaangażowaniem. Dzisiejsza młodzież oczekuje dostępności informacji w atrakcyjnej formie (najchętniej wizualnej), podanej w skondensowanej czasowo formie (w serwisie YouTube panuje przekonanie, że filmów dłuższych niż 6 minut się nie ogląda). Naukowcy zadali sobie więc pytanie, co zrobić, by treści, które przekazują na wykładach w standardowym wymiarze 90 minut, były dla studentów atrakcyjne. Wszyscy wspólnie przyznali, że przygotowanie materiałów multimedialnych w formie, która będzie interesująca dla studentów, zajmuje bardzo dużo czasu. Jest to jednak krok niezbędny do tego, by przyciągnąć uwagę młodego człowieka. Paneliści jako doświadczeni wykładowcy akademiccy wspominali, że jeszcze kilkanaście lat temu wystarczyły standardowe narzędzia, jak tablica i kreda. Dzisiaj te metody są wypierane, dzięki zastąpieniu tradycyjnej formy wykładów prezentacjami multimedialnymi. Kosztem dłuższego czasu niezbędnego wykładowcy do przygotowania takiej formy, skróceniu ulega czas potrzebny na przekazanie wiedzy uczniowi.

Noblistka Donna Strickland i naukowcy Wydziału Nauk Ścisłych i Technicznych UŚ

Jednym z ważnych zagadnień podejmowanych podczas rozmowy był temat nauki jako takiej i tego, czy badania naukowe muszą się zawsze wiązać z praktycznym zastosowaniem. Naukowcy zauważają, że bardzo często zastosowania przychodzą dużo później niż prowadzone w danym zakresie badania podstawowe. Nawiązując do przyznanej noblistce nagrody, stwierdzili, że gdyby nie odkrycie natury światła, ona sama nie pracowałaby nad laserami, a to z kolei nie pozwoliłoby nam dziś mówić o zastosowaniach laserów w medycynie, a konkretnie w optyce.

Naukowcy wskazali także nowy trend w nauce, jakim stały się badania interdyscyplinarne, a więc korzystanie z dorobku kilku dyscyplin, łącząc zgromadzoną wiedzę i doświadczenie, aby rozwiązać jakiś problem. Uczestnicy spotkania byli zdania, że jest to coś, czego nie unikniemy, nazywając interdyscyplinarność nową perspektywą badawczą, koniecznością, szansą i wyzwaniem dla każdego naukowca. Powstają nowe subdyscypliny i specjalności, np. kognitywistyka zajmująca się badaniem funkcjonowania mózgu, która łączy metody filozofii, lingwistyki, sztucznej inteligencji i psychologii. Uczestnictwo w badaniach z udziałem naukowców z kilku dziedzin wymaga ustalenia wspólnego języka i wspólnych metod badawczych, które umożliwią pracę nad wspólnym projektem i pozwolą na wykorzystanie nieodkrytego potencjału znajdującego się na granicach i pomiędzy dyscyplinami.

Badacze zauważyli też nowy trend w nauce, jakim jest zrównoważony rozwój i to, jak nasze badania wpisują się w obowiązujący nurt troski o klimat czy środowisko. Na całym świecie instytucje prowadzące badania naukowe uczyniły z celów zrównoważonego rozwoju ONZ (SDG) integralną część swoich misji. Idea zrównoważonego rozwoju zakłada podejmowanie działań, które pozwalają na równoważenie trzech obszarów: ekonomicznego, społecznego oraz ekologicznego, obejmując bardzo szeroki zakres zagadnień. Zrównoważony rozwój ma gwarantować poprawę jakości życia ludzi i postęp gospodarczy, nie pogarszając przy tym jakości środowiska przyrodniczego i nie pomniejszając zasobów naturalnych dla przyszłych pokoleń. Naukowcy mają na tym polu wiele do zrobienia, zwłaszcza fizycy czy chemicy dostrzegają w tym aspekcie wiele możliwości rozwoju badwczego.

Po pytaniach o edukację i naukę przyszedł czas na pytania dotyczące przyszłości i tego, jak bliscy nauce ludzie widzą przyszłość i czego się obawiają w kontekście badań naukowych. Oprócz wypowiedzi podkreślających ogromną rolę sztucznej inteligencji w prowadzonych obecnie badaniach naukowych w każdej dyscyplinie (zarówno fizycy, jak i chemicy dostrzegają coraz bardziej powszechne użycie algorytmów sztucznej inteligencji i uczenia maszynowego w swoich dyscyplinach) pojawiły się także obawy o to, że roboty zastąpią ludzi w wykonywanych przez nas czynnościach. Dziś nikt nie jest jeszcze na to gotowy. Trudno nam zaakceptować fakt, że lekarzem miałby być robot, a my mielibyśmy zaufać proponowanej przez robota diagnozie i metodzie leczenia.

Moderator zakończył panel pytaniem o rady naukowców dla wszystkich młodych ludzi, którzy stoją dopiero przed wyborem swojej ścieżki zawodowej. Wszyscy, jak można się spodziewać, odpowiedzieli zgodnie, że każdy powinien wybrać to, czym się realnie interesuje, co go pasjonuje, bo tylko wtedy człowiek będzie szczęśliwy i spełniony. Co ważne, nie należy się nastawiać na pełnię sukcesów, trzeba się liczyć z możliwymi porażkami. Każdy naukowiec wie doskonale, ile razy w swojej pracy doświadczał porażek, by wreszcie móc cieszyć się sukcesem w postaci pozytywnej recenzji artykułu do wysoko punktowanego czasopisma czy uzyskania finansowania projektu badawczego. Zdobywanie wiedzy rozwija emocjonalnie i poznawczo, uczy krytycznego myślenia, podejmowania samodzielnych decyzji, otwartości oraz ukazuje złożoność pozornie prostych zagadnień.