Obchody setnej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości zapoczątkowały w 2018 roku serię wydarzeń upamiętniających historię Górnego Śląska. W 2019 roku odbyło się szereg uroczystości, sesji i konferencji naukowych, które honorowały pamięć setnej rocznicy pierwszego zrywu powstańczego Górnoślązaków.

Więcej informacji o konkursie na stronie: www.panteon-gornoslaski.pl

Materialny i duchowy pomnik

W kolejnych latach celebrowane były setne rocznice drugiego (1920) i trzeciego powstania śląskiego, a także plebiscytu (1921). W lutym 2019 roku zainaugurowany został projekt pn. Panteon Górnośląski – badania naukowe (w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego „Dialog”), którego beneficjentem jest Wydział Teologiczny Uniwersytetu Śląskiego.

Pierwszym etapem projektu była zorganizowana przez Uniwersytet Śląski, Archidiecezję Katowicką oraz Muzeum Powstań Śląskich w Świętochłowicach międzynarodowa konferencja naukowa poświęcona obrazowi powstań śląskich i plebiscytu w edukacji, historiografii, kulturze i przestrzeni publicznej. Wielki Kanclerz Wydziału Teologicznego UŚ metropolita katowicki arcybiskup dr Wiktor Skworc zapowiedział wówczas uruchomienie w podziemiach archikatedry Chrystusa Króla w Katowicach instytucji kultury o nazwie Panteon Górnośląski, gdzie prezentowane będzie bogactwo kulturowo-społeczne ziemi śląskiej. Będzie to „miejsce upamiętnienia i przywrócenia pamięci o ludziach, którzy w minionym stuleciu w znaczący sposób wpisali się w historię Górnego Śląska i Polski” – zapowiedział metropolita. Panteon Górnośląski, materialny i zarazem duchowy pomnik, wzniesiony z okazji tak ważnych w dziejach Górnego Śląska rocznic, otworzy podwoje w 2022 roku, w setną rocznicę przyłączenia do II RP części Górnego Śląska.

Leksykon

Prace nad aranżacją multimedialnej wystawy przebiegają zgodnie z założeniami. W roku poprzedzającym jej otwarcie ukazał się Leksykon Panteonu Górnośląskiego, swoisty przewodnik po stuletnim dziedzictwie intelektualnym, duchowym, materialnym i politycznym regionu. Publikacja pod redakcją ks. dr. hab. Henryka Olszara, prof. UŚ i dr Aleksandry Kłos-Skrzypczak jest efektem pracy czterdziestu dwóch badaczy, którzy przygotowali biogramy stu pięćdziesięciu ośmiu osób związanych z różnymi środowiskami społecznymi, narodowymi, wyznaniowymi. Jak czytamy w przedmowie, leksykon nie jest dziełem zamkniętym, lecz, cytując recenzenta ks. dr. hab. Piotra Góreckiego, prof. UO, jest „pierwszą przymiarką”, dzięki której wytyczono ważny cel – upamiętnienie znaczących rocznic na Górnym Śląsku.

Leksykon zgodnie z wymogami słownika o charakterze encyklopedycznym prezentuje poszczególne postaci w „stylu holenderskim”, czyli w układzie alfabetycznym, zawiera informacje o miejscu urodzenia, pochodzenia, zamieszkania, opisuje także różnorodne obszary i aspekty działalności wyróżnionych osób na rzecz regionu.

W gronie zasłużonych znajdują się nie tylko ludzie urodzeni na Śląsku, ale także pochodzący z różnych zakątków Polski i Europy; osoby, które dzięki ogromnemu zaangażowaniu w pracę na rzecz tego regionu budowały jego prestiż oraz w znaczący sposób kształtowały jego tożsamość. W leksykonie można odnaleźć ponadto przedstawicieli różnych środowisk – naukowych, społecznych, kulturalnych czy politycznych, którzy działając poza terenem Śląska, byli swego rodzaju ambasadorami tej ziemi.

Proprium silesiacum

„Zwiedzający Panteon – czytamy w przedmowie leksykonu – będą mogli dotrzeć do tajników śląskiej duszy (proprium silesiacum), do oryginalnie śląskiej syntezy śląskości, która jest możliwa do zaistnienia w tej formie tylko w tym miejscu Europy, dzięki dziejom, stykowi narodów i kultur, jakiejś też tajemnicy ukrytej za śląskim człowiekiem i czasem”.

Leksykon, zgodnie z założeniem autorów, adresowany jest głównie do młodego pokolenia, dominują więc elementy edukacyjny i wychowawczy. Zadaniem publikacji jest bowiem nie tylko dobre przygotowanie do aktywnego uczestnictwa w kulturze, w murach przyszłej placówki muzealnej w podziemiach śląskiej katedry, ale także wsparcie w „formowaniu intelektu i hierarchii wartości, wrażliwości, gustu artystycznego, poczucia własnej tożsamości, poszanowania tradycji i kultury”.

Bardzo dużym walorem pracy – pisze w swojej recenzji dr hab. Łucja Marek (IPN w Krakowie) – jest interdyscyplinarność w doborze autorów biogramów. Niewątpliwie ma to wpływ na perspektywę spojrzenia, wnikliwość i wartość przygotowanych życiorysów, choć, jak dodaje autorka, „dobór niektórych postaci i brak innych zawsze będzie wzbudzał kontrowersje”. Podobnie jak antagonizmy dotyczące przeszłości niektórych bohaterów opracowania, które odnotowano w ich biogramach w wyniku rzetelnie przeprowadzonych badań. Ogrom dzieła, dubium z właściwym wyborem postaci i skuteczna próba obrony obranego celu i jego realizacji są jednak tutaj znaczące – czytamy w przedmowie.

Jubileusz stulecia powołania i istnienia Kościoła katowickiego

W 2025 roku Kościół w archidiecezji katowickiej będzie obchodził stulecie swego istnienia. Wiele postaci przedstawionych w leksykonie obrazuje rolę duchowieństwa i laikatu na przestrzeni minionego wieku. Przypomina ich udział w pielęgnowaniu polskości i języka polskiego w okresie germanizacji, działalność na rzecz przyłączenia Górnego Śląska do Polski podczas powstań i plebiscytu, a w nieodległej przeszłości wspieranie akcji charytatywnych w okresach kryzysów gospodarczych, działalności „Solidarności”, górników w czasie pacyfikacji kopalni „Wujek”, poprzez udział w negocjacjach porozumień sierpniowych w Jastrzębiu-Zdroju, aż po organizowanie w Piekarach Śląskich tradycyjnych pielgrzymek mężczyzn i kobiet uznawanych za fenomen w skali europejskiej oraz wieloaspektowe podejście do potrzeb lokalnej społeczności w duchu patriotyzmu.

Badania naukowe o nazwie Panteon Górnośląski – mamy nadzieję – przyczynią się do pokazania wyjątkowości miejsca, jakim jest Śląsk, miejsca, które stworzyło lub przyciągnęło wyjątkowych ludzi z rożnych środowisk społecznych i narodowych, zjednoczonych w pasji służenia tej ziemi. Oni zobaczyli tu wielkie horyzonty i wielki świat. To oni sami opowiedzą o Śląsku przez pryzmat swych biografii, nieraz skomplikowanych i tragicznych, zawsze jednak wartych poznania i refleksji. Jest to forma uhonorowania wszystkich, których życie, praca, a nieraz męczeńska śmierć zdecydowały o tym, że ta ziemia jest dzisiaj nieodłączną częścią polskiej państwowości – piszą redaktorzy.

Wydawcą Leksykonu Panteonu Górnośląskiego jest Księgarnia św. Jacka. Publikacja licząca 1056 stron została wydana z funduszy Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach programu „Dialog”. Cały nakład zostanie rozdysponowany do bibliotek, muzeów, instytucji kultury w kraju i za granicą oraz rodzin związanych z bohaterami opracowania.