Jak zarzadzac "produktem" uniwersytetu

MARKETING W NAUCE I NAUCZANIU

Marketing kojarzy sie zwykle z dzialalnoscia organizacji nastawionych na zysk. Jednak coraz wiecej organizacji non profit w Polsce widzi potrzebe korzystania z jego regul.

Organizacje stawiajace sobie cele o charakterze spolecznym dysponuja srodkami materialnymi i finansowymi, zatrudniaja odpowiedni personel i obsluguja okreslone grupy konsumentow i - aby mogly dzialac skutecznie, rowniez one powinne formulowac wlasne strategie marketingowe.

Marketing to nie jest organizowanie sprzedazy, to nie jest reklama, to cos znacznie wiecej, to zarzadzanie produktem (dobrem materialnym, usluga). Mysla przewodnia marketingu jest dazenie do zaspokojenia potrzeb i zyczen klientow, poprzez skoordynowana dzialalnosc, ktora jednoczesnie pozwala na osiagniecie wlasnych celow danej organizacji. Marketing to takze kreowanie nowych potrzeb po to, aby je zaspokajac za pomoca nowych produktow (uslug, idei itp. ). Dla przetrwania i osiagniecia sukcesu wszystkie instytucje, w tym takze uczelnie, musza znac swoj rynek, zdobyc wystarczajace srodki finansowe, zmienic te srodki w odpowiednie produkty i efektywnie je rozprowadzic do okreslonych kregow konsumentow. Glownymi narzedziami, ktorymi posluguje sie marketing sa: produkt, cena, dystrybucja i promocja. Wg. P. Kotlera uwazanego za "ojca marketingu" piatym i najwazniejszym elementem strategii organizacji uslugowych takich jak uczelnie sa ludzie w nich zatrudnieni. Maja oni bowiem bezposredni kontakt z odbiorcami oferty i bardzo wiele zalezy od ich postawy. Wymienione elementy marketingu tworza razem tzw. mix- marketing, w ktorym wzajemne relacje miedzy skladowymi maja wplyw na skutecznosc dzialania. Rynek dla instytucji edukacyjnej tworza studenci, absolwenci, sponsorzy oraz wszyscy ludzie, ktorzy moga w przyszlosci byc wlaczeni do ktorejkolwiek z tych grup, a takze organizacje, przedsiebiorstwa i firmy, z ktorymi uczelnia wspolpracuje.

Produkty to oferowane programy studiow, kursow, szkolen, wyniki badan naukowych, patenty, wynalazki, innowacje oraz wszelkiego rodzaju uslugi wykonywane na zewnatrz.

Obserwujemy obecnie kilka typow orientacji uczelni:

- orientacja na produkt - w tym przypadku mozliwe sa dwie postawy. W pierwszej, uczelnia sprzeciwia sie wszelkiej modyfikacji swojej oferty, trwajac sztywno przy opracowanych wiele lat temu "wyprobowanych" programach. Inne uczelnie uruchamiaja nowe programy, lecz czynia to tylko dlatego, ze administratorzy "maja na to ochote". W obydwu przypadkach uczelnie nie interesuja sie tym w jakim stopniu "dodane" programy sa konkurencyjne wobec innych, jak sa odbierane przez studentow czy ich przyszlych pracodawcow.

- orientacja na produkcje - sa wydzialy uniwersyteckie "nastawione na prowadzenie badan naukowych", dla ktorych dydaktyka jest "zlem koniecznym", a student przeszkoda i chodzi o to, aby sie go jak najszybciej pozbyc, mozliwie malym kosztem. Wydzialy tego typu utrzymuja takie same programy, aby nie tracic czasu na innowacje.

Jeszcze inne uczelnie preferuja "masowa produkcje" - liczy sie ilosc absolwentow, a nie uwzglednianie potrzeb studentow.

Glownym zadaniem uczelni jest w tym przypadku produkcja wszystkich mozliwych programow i skuteczna ich dystrybucja.

- orientacja na sprzedaz - niektore uczelnie wierza, ze moga zwiekszyc liczbe swoich studentow tylko przez nasilenie promocji. Nie rozwijaja nowych, atrakcyjnych programow, lecz poprzez promocje staraja sie zwrocic uwage na swoje "wyprobowane" programy i uslugi. Taki sposob dzialania przynosi zwykle jedynie krotkotrwale efekty.

- orientacja marketingowa - jest to najbardziej pozadana, a zarazem skuteczna forma dzialania. Zaklada, ze glownym zadaniem uczelni jest okreslenie potrzeb i oczekiwan zarowno ze strony gospodarki jak i studentow oraz ich zaspokojenie. Uczelnia w tym przypadku analizuje swoje otoczenie (srodowisko), rynki, konkurencje, ocenia swoje mocne i slabe strony, jasno precyzuje swoja misje, swoje rynki docelowe i swoja pozycje na rynku. Wyniki tych analiz stanowia podstawe tworzenia odpowiedniej oferty (produktu) - bazy dobrego marketingu.

Dla uczelni podstawowym "produktem" jest usluga oswiatowa (dostarczanie wiedzy). Cechy charakterystyczne tej oferty wiaza sie z kierunkami ksztalcenia oraz z poziomem ksztalcenia. Cechami dodatkowymi, atrybutami uslugi oswiatowej sa: wizerunek (image) uczelni, wyrozniajacy ja z grupy innych szkol wyzszych oraz roznorodne inne dzialania edukacyjne (kursy, szkolenia) i uslugi inne (np. uslugi na rzecz przemyslu, uslugi na rzecz srodowiska itd. ). Umiejetnosc ksztaltowania oferty jest trudna. Wymaga dobrej znajomosci srodowiska, w ktorym uczelnia dziala, pogodzenia programu studiow z oczekiwaniami studentow oraz umiejetnosci przekazania oferowanych programow w sposob atrakcyjny dla odbiorcow.

Planowanie produktu dla donatorow jest rowniez trudnym zadaniem. W tym przypadku uczelnie ubiegaja sie o pieniadze lub wklad pracy potencjalnych sponsorow. Niezbedne jest przy tym wyrazne okreslenie korzysci, ktorych w zamian moga oczekiwac sponsorzy.

Strategie produktu - oferty uslugowej, powinna wspierac odpowiednia strategia w zakresie cen.

Na przyklad ceny ekspertyz naukowych moga byc ustalone na wysokim poziomie, maksymalizujacym zysk, lub tez mozna stosowac formule kosztowa czy cene konkurencyjna - gdy koszty sa trudne do zmierzenia. Uczelnie stosuja czesto roznicowanie cen z uwzglednieniem segmentu odbiorcow (studenci dzienni, studenci zaoczni), biorac pod uwage mozliwosci platnicze odbiorcow. Roznicowanie cen wymaga jednak pozyskiwania srodkow z innych zrodel, lub uzyskania dotacji panstwowych.

Dystrybucja uslugi oswiatowej odbywa sie za posrednictwem mozliwie krotkich i prostych kanalow np. poprzez zlokalizowanie uczelni w poblizu miejsc zamieszkania studentow.

Duzy problem stanowi obecnie dystrybucja osiagniec naukowych i uslug pozaedukacyjnych uczelni. Powodem tego jest z jednej strony brak scislych powiazan (kontaktow) przedsiebiorstw i firm z uczelnia, a z drugiej strony - niedostatek informacji o mozliwosciach uslugowych uczelni na rzecz gospodarki (brak promocji).

Istnieje potrzeba tworzenia sieci dystrybucji uslug uczelni na rzecz gospodarki, za posrednictwem specjalnie do tego celu przygotowanych ludzi.

Bardzo waznym elementem strategii marketingowej uczelni jest promocja. Zaleznie od potrzeb i celow mozna stosowac rozne srodki promocji: reklame, sprzedaz osobista, promocje uzupelniajaca, publicity i public relations. Kazdy segment rynku wymaga opracowania odrebnego programu promocji. Uzyskanie dotacji wymaga np. przygotowania specjalnego "dokumentu dla sponsora" bedacego swego rodzaju oferta. Promocja uslug na rzecz przemyslu moze sie odbywac poprzez przesylanie odpowiednich informacji za posrednictwem poczty oraz przez sprzedaz osobista (rozmowy prowadzone bezposrednio w zakladach pracy). Sprzedaz osobista jest rowniez najefektywniejsza forma promocji programow edukacyjnych, bowiem wizyty w szkolach i spotkania z uczniami starszych klas pozwalaja na trafna identyfikacje potrzeb przyszlych studentow i szybka decyzje co do sposobu ich zaspokojenia. Waznym srodkiem promocji uczelni jest publicity, czyli kazda informacja dotyczaca uczelni, osob z nia zwiazanych lub jej oferty, ukazujaca sie nieodplatnie w srodkach masowego przekazu.

Promocja uczelni poprzez public relations obejmuje starania o uzyskanie przychylnosci szeroko pojetego srodowiska zewnetrznego i wewnetrznego. Public relations to planowe i ciagle dzialania majace na celu stworzenie i utrzymanie wzajemnego zrozumienia miedzy uczelnia a spoleczenstwem, tworzenie zaufania do uczelni. Dzialalnosc w sferze public relations polega na:

- dzialalnosci wydawniczej, przygotowywaniu informacji w formie broszur, biuletynow, folderow, katalogow i dostarczaniu ich zainteresowanym - dziennikarzom prasy popularnej i fachowej, wplywowym osobistosciom zycia gospodarczego i spolecznego, liderom opinii publicznej itd.

- kontaktach z klientami, kontrahentami, dziennikarzami, reprezentantami srodowisk opiniotworczych oraz przedstawicielami krajowego i zagranicznego biznesu,

- organizowaniu konferencji prasowych i innych spotkan z dziennikarzami, organizowanie publicznych dyskusji, pogadanek, wykladow i szkolen,

- inspirowanie i programowanie dzialalnosci informacyjno-perswazyjnej wewnatrz uczelni.

Poprzez publicity i public relations uczelnia tworzy swoj wizerunek, przedstawiajac filozofie dzialania i misje.

W strategii marketingowego ksztaltowania pracownikow uczelni, niezwykle wazna funkcje spelnia marketing wewnetrzny, w ktorym pracownikow traktuje sie jako "wewnetrznych" klientow. Jesli uczelnia oferuje pracownikom bardziej satysfakcjonujaca i lepiej platna prace, to w efekcie powstaje mozliwosc skuteczniejszych dzialan marketingowych.

Dzialania te powinne obejmowac:

- wspoludzial w formulowaniu strategii marketingowej uczelni,

- prowadzenie badan marketingowych (np. badanie marketingowe studentow, pracownikow),

- pomoc w planowaniu, tworzeniu i promocji nowych programow edukacyjnych i uslug na rzecz regionu,

- pomoc w opracowaniu informacji o uczelni, tworzeniu materialow reklamowych, pomoc w kontaktach z wladzami regionalnymi i srodkami masowego przekazu,

- promocje innowacji, wynalazkow i ciekawych wynikow badan naukowych,

- doradztwo w kwestiach ustalania cen programow i uslug,

- doradztwo w dzialaniach na rzecz zaspokajania potrzeb i oczekiwan studentow,

- pomoc w tworzeniu kontaktow praktykow z przemyslu i biznesu z uczelnia,

- pomoc w pozyskiwaniu dodatkowych srodkow finansowych,

- pomoc w marketingowym oddzialywaniu na pracownikow uczelni.

Marketing coraz powszechniej bedzie wkraczal w mury polskich uczelni, przyczyniajac sie do poprawy skutecznosci zarzadzania.

Autorzy: Marian Kupka