25 czerwca 2024 roku odbyła się uroczystość nadania tytułu doktora honoris causa Uniwersytetu Śląskiego wybitnemu pedagogowi – prof. dr. hab. Jerzemu Nikitorowiczowi, twórcy szkoły naukowej pedagogiki międzykulturowej i idei Uniwersytetu Pogranicza, a także założycielowi Białostockiej Szkoły Naukowej Edukacji Międzykulturowej. Profesor J. Nikitorowicz jest kreatorem współczesnych orientacji teoretycznych i metodologicznych w naukach pedagogicznych, mistrzem i nauczycielem wielu pokoleń pracowników nauki. Autor ponad dwustu publikacji w językach kongresowych odznaczony został m.in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi w propagowaniu wiedzy o wspólnym dziedzictwie historycznym narodów tworzących Rzeczpospolitą Obojga Narodów, a także Medalem Komisji Edukacji Narodowej oraz medalem „Zasłużony dla Tolerancji” Fundacji Ekumenicznej za wybitne osiągnięcia w krzewieniu idei tolerancji.

Od lewej: prof. dr hab. Ewa Ogrodzka-Mazur, prof. dr hab. Zenon Gajdzica, prof. dr hab. Jerzy Nikitorowicz, prof. dr hab. Ryszard Koziołek i prof. dr hab. Ewa Jarosz

Ceremonii przewodniczył rektor Uniwersytetu Śląskiego – prof. dr hab. Ryszard Koziołek. „Gromadzimy się wokół prawdziwego człowieka dialogu, którego wszechstronne działania naukowe znakomicie wzmacniają i promują badania interdyscyplinarne w ogóle, wybitnego uczonego, którego wypracowane propozycje teoretyczne z zakresu etnopedagogiki wobec współczesnej sytuacji geopolitycznej Polski, Europy i świata są aktualne. Nie ulega wątpliwości, że wyprzedzał on i wyprzedza swój czas w dyskursie o potrzebie uznania i wzmocnienia międzykulturowości, docenienia jej znaczenia dla rozwoju społecznego i indywidualnego”. W publikacji towarzyszącej ceremonii rektor Koziołek podkreślił także wymowną symbolikę daty honorowania najwyższą godnością akademicką prof. dr. hab. Jerzego Nikitorowicza, ta doniosła uroczystość odbywa się bowiem podczas obchodów roku, w którym stolica Górnego Śląska szczyci się tytułem Europejskiego Miasta Nauki Katowice 2024.

– Honorujemy najwyższą godnością akademicką postać wyjątkową i wybitną, profesora Jerzego Nikitorowicza – podkreśliła w laudacji promotorka w przewodzie o nadanie godności doktora honorowego prof. dr hab. Ewa Jarosz – „człowieka pogranicza”, jak zwykliśmy o nim mówić, które to określenie przylgnęło do niego z niezwykłą trafnością i stosownością, zarówno w świetle tematyki i koncepcji naukowych i społecznych głoszonych przez profesora, jak i jego osobowości (…). Pogranicze w profesorze Nikitorowiczu to nie tylko przestrzeń-miejsce, którego specyfikę, problemy i potrzeby edukacyjne bada i opisuje, to także stan świadomości, to także (…) istota jego naukowej i życiowej postawy. W tym bowiem wyróżnia się on szczególnie swoją otwartością na różnorodność, tolerancję, szacunek i uznanie dla odmienności: ręką wyciągniętą do zgody, ostrożnością w ferowaniu wyroków i ocen oraz wysiłkiem i próbą zrozumienia człowieka i jego czynów.

Profesor Jerzy Nikitorowicz ukończył studia na Wydziale Filologiczno-Historycznym Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Po obronie (1975) z wyróżnieniem pracy magisterskiej został zatrudniony w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Słupsku, gdzie pracował do 1978 roku jako stażysta i asystent pod opieką naukową doc. dr Barbary Żechowskiej. Stopień doktora nauk humanistycznych uzyskał w 1983 roku na Uniwersytecie Warszawskim, dysertacja napisana pod kierunkiem prof. dr hab. Heleny Izdebskiej z UW została opublikowana w skróconej wersji w postaci książki pt. Udział dziecka w organizacji życia rodzinnego. W latach 80. ubiegłego wieku uczestniczył w działalności oświatowej Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Białymstoku, prowadząc m.in. Klub Wiedzy i Myśli Współczesnej.

Od 1978 profesor związany jest z akademickim środowiskiem Białegostoku. Tam pracował początkowo w Filii Uniwersytetu Warszawskiego, a od 1997 roku na Uniwersytecie w Białymstoku. Pełnił tam wiele odpowiedzialnych funkcji. Od 1993 do 2005 roku był dziekanem Wydziału Pedagogiki i Psychologii, a w latach 2005–2012 przez dwie kadencje rektorem uczelni. Zasłużył się także jako współinicjator powołania i prowadzenia (wraz ze „Wspólnotą Polską”) studiów dla polskojęzycznych obywateli Białorusi w Grodnie, które prowadził przez 20 lat (specjalność przedszkolna, wczesnoszkolna, kulturoznawcza). Jako rektor uczelni podjął działania związane z powołaniem Filii Uniwersytetu w Białymstoku w Wilnie, które zostały uwieńczone sukcesem w 2007 roku, studia te nadal funkcjonują. Profesor systematycznie współpracował z uczelniami w Białorusi, w 2010 roku Uniwersytet im. Janki Kupały w Grodnie uhonorował naukowca tytułem doktora honoris causa.

W powołanej i kierowanej przez niego Katedrze Edukacji Międzykulturowej prowadzone są badania poświęcone tej problematyce, seminaria magisterskie i doktoranckie, konferencje, a także wydawane są materiały metodyczne dla nauczycieli z zakresu dziedzictwa kulturowego, upowszechniania i ochrony kultury regionalnej i europejskiej.

Profesor J. Nikitorowicz jest członkiem Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego, International Academy of National Minorites Research, sekretarzem Komitetu Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk, a także członkiem zespołów redakcyjnych i programowych periodyków: „The Educational Review”, „Pogranicze. Studia Społeczne”, „Europejczycy”. Jest autorem 230 publikacji naukowych. Wśród najważniejszych znalazły się m.in. monografie: Socjalizacja i wychowanie w zróżnicowanych wyznaniowo i etnicznie rodzinach Białostocczyzny; Pogranicze. Tożsamość. Edukacja międzykulturowa; Młodzież pogranicza kulturowego Polski, Białorusi, Ukrainy wobec integracji europejskiej; Grupy etniczne w wielokulturowym świecie; Etnopedagogika w kontekście wielokulturowości i ustawicznie kształtującej się tożsamości; Edukacja międzykulturowa w perspektywie paradygmatu współistnienia kultur.

Zainteresowania naukowe profesora Jerzego Nikitorowicza obejmują: pedagogikę społeczną, socjologię rodziny, edukację regionalną, edukację wielokulturową i międzykulturową, kształcenie i doskonalenie nauczycieli.

Profesor ma niezwykle znaczący udział w kształtowaniu i rozwoju kadry naukowej Uniwersytetu Śląskiego, szczególnie intensywna i owocna była jego współpraca z pedagogami cieszyńskimi. Jak pisze w recenzji prof. dr hab. Zenon Jasiński, „od początku powstania – za sprawą prof. dr. hab. Tadeusza Lewowickiego – Zespołu Badań nad Kulturami Pogranicza w Cieszynie prof. J. Nikitorowicz włączył się aktywnie w prowadzone badania, organizowane konferencje naukowe, na które przyjeżdżał z pracownikami Zakładu, a później Katedry Edukacji Międzykulturowej, był także recenzentem wielu prac habilitacyjnych i profesorskich naukowców śląskiej wszechnicy”.

Tradycją ceremonii honorowych doktoratów na Uniwersytecie Śląskim jest obdarowywanie nowych członków akademickiej społeczności pamiątkowymi dziełami artystów. Autorką szklanej rzeźby symbolizującej człowieka pogranicza na tle różnych kręgów kulturowych była dr hab. Katarzyna Pyka, prof. UŚ z Instytutu Sztuk Plastycznych Wydziału Sztuki i Nauk o Edukacji.

Profesor Jerzy Nikitorowicz, dziękując za uhonorowanie go najwyższą godnością Uniwersytetu Śląskiego, nadmienił, że uroczystość ta jest zapewne efektem zapoczątkowanych przed ponad 30 laty spotkań z uczonymi śląskiej wszechnicy.

Temat wykładu laureata dotyczył bardzo ważnego, szczególnie w dzisiejszych czasach, elementu edukacji międzykulturowej, a mianowicie zjawiska pogranicza tożsamościowego. Zdaniem autora jest ono wynikiem ustawicznych interakcji z Innymi, całej gamy zapożyczeń treści kulturowych, wartości, wzorów, norm – zapożyczeń mniej lub bardziej świadomych, symetrycznych czy jednostronnych.

– Kreująca się tożsamość stanowi w efekcie swoistą agorę – podkreślał naukowiec – która funkcjonuje jako rezultat zachodzących procesów interakcji, akulturacji, adaptacji, ustawicznego rozbudowywania repertuaru kultury odziedziczonej. Umożliwia godzenie racji, tradycji, prawdy mojej i Innego, a przede wszystkim nie dopuszcza do powstania płytkiej, powierzchownej tożsamości. (…) Na naszych spotkaniach staramy się kreować subdyscyplinę pedagogiki wielo-, między- i transkulturowej, wskazywać w wyniku prowadzonych badań i analiz, jak z bogactwa kultur korzystać, jak uwrażliwiać na odmienności kulturowe, jak przekazywać je kolejnym pokoleniom, aby niwelować uprzedzenia i stereotypy, megalomanię i ksenofobię, aby wypracować i realizować paradygmat współistnienia”.

Zdaniem profesora J. Nikitorowicza człowiek wzbogacony dodatkowo o inną kulturę może odczuwać zadowolenie i spełnienie, ma także możliwość szczycenia się dodatkową wartością, rozwijającą jego potencjał i kapitał kulturowy.