Przed nami jedno z najważniejszych wydarzeń organizowanych w ramach obchodów Europejskiego Miasta Nauki Katowice 2024. ESOF2024, czyli EuroScience Open Forum to międzynarodowa konferencja, w której mogą wziąć udział nie tylko przedstawiciele świata nauki, lecz również przedsiębiorcy, politycy, dziennikarze, a także mieszkańcy regionu. Przez kilku dni w czerwcu w Katowicach ludzie z całego świata będą rozmawiać o najnowszych osiągnięciach nauki i ich wpływie na społeczeństwo. Czego możemy spodziewać się po tak wyjątkowym wydarzeniu? To jedno z pytań, na które odpowiada prof. dr hab. inż. Marek Pawełczyk, rektor Politechniki Śląskiej, wiceprzewodniczący Komitetu Programowego ESOF2024.

Prof. dr hab. inż. Marek Pawełczyk, prorektor ds. nauki i rozwoju, rektor elekt Politechniki Śląskiej, czł. kor. PAN, wiceprzewodniczący Komitetu Programowego ESOF2024

Panie Rektorze, już tylko niewiele ponad miesiąc dzieli nas od rozpoczęcia międzynarodowej konferencji ESOF2024, która odbywać się będzie w Katowicach, Europejskim Mieście Nauki. Czy należy Pan Rektor do grona osób, które odliczają czas do tego wydarzenia?

Czekam na to wydarzenie, ponieważ jest znakomitą okazją do zaproszenia wielu osób reprezentujących różne środowiska do naszych miast na nasze uczelnie. W ciągu kilku dni goście z pewnością znajdą czas, aby odwiedzić nas w gabinetach, laboratoriach, pracowniach. Są to często ludzie, którym opowiadamy o naszym regionie, o miejscu pracy. Liczę na to, że będą mogli wreszcie zobaczyć te miejsca osobiście. Ugościmy ich i pokażemy, czym się na co dzień zajmujemy.

Nie jest tajemnicą, że nasze uczelnie wciąż jeszcze pracują na mocną pozycję na arenie międzynarodowej. Chociaż widzialność jest coraz większa i rozpoznawalność rośnie, mamy przed sobą sporo wyzwań. Myślę, że dla wielu osób ze świata nauki i sztuki nasz region jest wciąż postrzegany jako terra incognita. Przy okazji tak dużego wydarzenia zapewne wielu z nich zada sobie pytanie, co mamy w sobie tak wyjątkowego, że powierzono nam organizację jednej z najważniejszych międzynarodowych konferencji. Pytanie to dotyczy nie tylko kwestii związanych z dorobkiem naukowym, lecz również z położeniem geograficznym czy kulturą. Połowa czerwca będzie więc czasem konfrontacji wyobrażeń o naszym regionie z rzeczywistością.

Moim zdaniem wrażenia będą bardzo pozytywne. Żyjemy w jednym z najciekawszych regionów Polski, słyniemy z gościnności, mamy dobrą kuchnię, a to jeszcze nie wszystko. Myślę, że wiele osób będzie zaskoczonych chociażby tym, jak wyglądają Katowice, niepodobne do wielu innych europejskich miast, ale wyjątkowe na swój sposób, atrakcyjne, mające niewątpliwie swoją tożsamość łączącą dziedzictwo przemysłowe z nowoczesnością. Jestem przekonany, że goście konferencji ESOF2024 będą pod wrażeniem.

Warto podkreślić, że w tym wydarzeniu mogą uczestniczyć nie tylko naukowcy z całego świata, lecz również dziennikarze, przedstawiciele samorządów i biznesu oraz mieszkańcy regionu, którzy mogą wziąć udział w toczących się w ciągu kilku dni dyskusjach i spotkaniach. W tym sensie ESOF2024 jest otwartym forum. Taka jest jego nazwa.

Uczelnie kształcą młodych ludzi, to tutaj prowadzone są również badania. Przed nami jednak jeszcze dużo pracy związanej z rozwijaniem relacji z naszym otoczeniem, z przedsiębiorcami, władzami, dziennikarzami i oczywiście mieszkańcami. Uważam, że takie miasta, jak Katowice czy Gliwice zupełnie inaczej by dziś wyglądały, gdyby nie obecność tak wielu różnych uczelni. Nie wiemy, jaki byłby wówczas kierunek transformacji. Być może nie dotarłoby tu tak wielu inwestorów, nie narodziłyby się tak interesujące koncepcje przemiany regionu. Ważne jest, aby mówić o tym głośno i pokazać, jaką wartością są nasze uczelnie, jak współpracują i w czym się specjalizują.

Jakimi słowami zachęciłby Pan Rektor mieszkańców regionu do uczestnictwa w konferencji ESOF2024?

Nie ukrywam, że bardzo liczę na ich obecność. Chciałbym podkreślić, że dla naszych naukowców, którzy także są mieszkańcami regionu, to świetna okazja do pokazania efektów swojej pracy i pasji. ESOF2024 to także możliwość poznania ekspertów z całego świata, którzy opowiedzą o najnowszych odkryciach naukowych mających bardzo często bezpośredni wpływ na nasze życie. Przyjeżdżając tu, pokazują szacunek do naszego kraju i regionu. Jestem przekonany, że czują się też częścią naukowej społeczności dzielącej się swoją wiedzą bezinteresownie. W tym dostrzegam szansę rozwoju światowej nauki. W jednym miejscu, blisko nas, w Katowicach, spotkają się więc ludzie z całego świata, których możemy zobaczyć na żywo i posłuchać, co mają do powiedzenia.

Dodam jeszcze, że ideą tej wyjątkowej konferencji jest przekazywanie wiedzy w sposób przystępny. To nie jest tradycyjna konferencja naukowa, podczas której spotykają się specjaliści reprezentujący wąski obszar badawczy. To otwarte forum, podczas którego mówi się w sposób zrozumiały o najnowszych osiągnięciach naukowych i ich wpływie na społeczeństwo.

Każdy może coś zyskać. Do nas przyjadą osoby z całego świata, aby dzielić się naukową pasją, będą przez kilka dni naszymi sąsiadami, a my dowiemy się, co dzieje się w najnowszej nauce na świecie.

Z kolei goście doświadczą bogactwa regionu w pełnej jego odsłonie i różnorodności, którą świetnie widać chociażby w tak przecież różnych uczelniach tworzących jedno Konsorcjum Akademickie – Miasto Nauki 2024. Wystarczy spojrzeć na główne obszary tematyczne konferencji, w których odbija się specyfika naszych uczelni. Mamy tam: transformację energetyczną oraz cyfrową, zrównoważone środowisko, tożsamość kulturową i transformacje społeczne, zdrowe społeczeństwo i wreszcie przemiany w obrębie doskonałości naukowej. Czy to właśnie bogactwo różnorodności stanie się znakiem szczególnym konferencji ESOF2024?

Różnorodność akademicka jest niezwykle ważna, ponieważ ona pozwoli nam zgromadzić w jednym miejscu osoby, które na podobne zagadnienia patrzą z różnych perspektyw. Wynika to nie tylko ze specjalizacji naukowej, lecz również często z miejsca, w którym prowadzi się swoje badania. W czerwcu ci ludzie będą mogli się spotkać w Katowicach, aby posłuchać się wzajemnie i być może nawiązać potem ciekawą współpracę. Zderzenie pomysłów może skutkować eksplozją naukowej kreatywności, a w efekcie także przełomowymi odkryciami.

Wymienione obszary będą takimi punktami skupienia różnych tematów, przy czym łączy je słowo transformacja. W ten wątek wpisuje się także ciekawa debata dotycząca przemian w obrębie doskonałości naukowej. Jest to rodzaj parasola nad wszelką działalnością naukową. Doskonałość można rozumieć w różny sposób. Dla jednych będą to publikacje naukowe w renomowanych czasopismach, dla innych nowe, przełomowe pomysły czy też nowatorskie badania w laboratoriach. Myślę, że warto w tym momencie wspomnieć o ruchu Coalition for Advancing Research Assessment: CoARA, który ma przyczynić się do zmiany sposobu oceny działalności naukowej badaczy na całym świecie. Skoro będziemy mieli okazję gościć w Katowicach tak znakomitych ekspertów z różnych ośrodków naukowych, porozmawiajmy również o systemie oceny. Podzielmy się naszymi doświadczeniami. Okazja jest wyjątkowa i szybko się nie powtórzy.

W jaki sposób doskonałość naukową rozumie Pan, Panie Rektorze?

Doskonałość naukowa to wysokiej jakości badania podstawowe i stosowane, które przyczyniają się do postępu nauki. Doskonałość naukowa wiąże się także z pewną postawą gotowości do podjęcia odważnych kroków, jest więc silnie związana z pojęciem odwagi naukowej. Musi być oczywiście podparta rzetelnymi dowodami, ale oznacza jednocześnie gotowość wyjścia poza obowiązujące standardy.

W ubiegłym roku gościliśmy na Politechnice Śląskiej laureata Nagrody Nobla prof. Briana Kobilkę, który otrzymał wówczas doktorat honoris causa. Profesor opowiadał o trwającej ponad 20 lat pracy w laboratorium, której towarzyszyła wiara w to, że przyjęty przez niego kierunek badań był właściwy. Miał taką możliwość, a efekty jego prac to skutek inwestycji czasu i odpowiednich środków finansowych. W nauce jest tak, że niekiedy dopiero po wielu latach może się okazać, czy nasze intuicje były słuszne, czy też nie. Jeśli nie, należy wtedy zmienić kierunek badań. Taka właśnie jest nauka.

O ile słowo porażka wydaje się w tym przypadku nie na miejscu, o tyle odnoszę wrażenie, że takim słowem tabu jest wśród naukowców także słowo sukces.

Być może zbyt rzadko my, naukowcy, używany tego słowa. Rzeczywiście wiele znakomitych osiągnięć naukowych można nazwać sukcesem. Jest to z jednej strony szeroko rozumiany postęp nauki, z drugiej – indywidualne osiągnięcia kolejnych stopni poznania zjawisk, procesów czy metod. Sukcesem są na pewno także awanse pracowników, tak ważne w rozwoju ich kariery naukowej. To coś, co daje siłę do kontynuowania badań i może być wzorem dla innych osób. Moglibyśmy znaleźć jeszcze wiele więcej przykładów naukowego sukcesu.

Prof. Michael Matlosz, prezydent EuroScience, instytucji współorganizującej forum, uczestniczył w 4 edycjach ESOF-u. W jednym z wywiadów został zapytany przez dziennikarza, która z nich podobała mu się najbardziej. Odpowiedział, że w jego ocenie każda była wyjątkowa na swój sposób. Podkreślił, że organizatorzy każdej z nich odnieśli sukces, choć za każdym razem był on rozumiany inaczej. Jaką definicję sukcesu moglibyśmy przyjąć my, organizatorzy konferencji ESOF2024?

Biorąc pod uwagę wyjątkowy charakter forum, uważam, że sukcesem będzie jakość prowadzonej debaty. Mam na myśli spotkania dwóch stron: prelegentów, a więc osób przedstawiających swoje badania i opinie, z uczestnikami, czyli odbiorcami. Bardzo liczę na interakcję między tymi ludźmi, szczególnie w kuluarach. Jeśli spacerując po przestrzeniach konferencyjnych, dostrzegę ludzi rozmawiających ze sobą, nawet w niewielkich grupach, wtedy będę czuł, że osiągnęliśmy sukces. O takie spotkania chodzi w konferencji ESOF. Liczę, że uczestnicy i prelegenci wyjadą z Katowic z nowymi pomysłami, wrażeniami, kontaktami, a może i przyjaźniami.

Panie Rektorze, na koniec naszej rozmowy chciałabym jeszcze zapytać o hasło towarzyszące konferencji ESOF2024. W jakim sensie, Pana zdaniem, życie zmienia naukę?

Jest to bardzo trafne hasło, choć muszę przyznać, że kiedy usłyszałem je po raz pierwszy, pomyślałem, że zaszła pomyłka i porządek słów został odwrócony. Przecież to nauka zmienia nasze życie. Niewątpliwie pomaga nam w wielu obszarach naszego funkcjonowania.

Im dłużej jednak się nad nim zastanawiałem, tym większą dostrzegałem w nim mądrość. Przekonałem się do niego. Życie naprawdę zmienia naukę. To my, naukowcy, powinniśmy reagować na to, co w danym momencie okazuje się potrzebne. Nie ukrywam, że chyba najmocniejszym tego przykładem była pandemia koronawirusa. Nauka czerpie pomysły z bogactwa innych, także nienaukowych obszarów, i to jest ogromna wartość. Dzięki temu widzimy więcej, możemy się zainspirować. W tym miejscu chciałbym szczególnie docenić badania interdyscyplinarne. One często mają swoje źródło w człowieku, w jego otoczeniu i dostrzeganych problemach. Kluczowa okazuje się współpraca pomiędzy dyscyplinami.

Taką przestrzenią do nawiązania interdyscyplinarnej współpracy będzie z pewnością czerwcowa konferencja.

Jestem przekonany, że tak właśnie będzie, dlatego z niecierpliwością czekamy na naukowców, przedstawicieli świata biznesu i samorządów, dziennikarzy, a także na mieszkańców regionu.

Dziękuję za rozmowę.

EuroScience Open Forum (ESOF2024)
12 – 15 czerwca 2024 roku, Katowice

Już w czerwcu prawie 400 naukowców i przedstawicieli sztuki z całego świata przyjedzie do Katowic – Europejskiego Miasta Nauki 2024, aby opowiedzieć o swoich badaniach i projektach artystycznych oraz ich wpływie na społeczeństwo. Do udziału w wyjątkowym wydarzeniu, obok przedstawicieli środowisk akademickich, zaproszeni są: przedsiębiorcy, politycy, dziennikarze oraz mieszkańcy regionu. Wystąpienia zaprezentowane zostaną w następujących sześciu obszarach tematycznych:

• transformacja energetyczna,
• transformacja cyfrowa,
• zrównoważone środowisko,
• tożsamość kulturowa i transformacje społeczne,
• zdrowe społeczeństwo,
• przemiany w obrębie doskonałości naukowej.

Prelegenci i uczestnicy konferencji będą mogli również skorzystać ze specjalnej oferty, którą przygotowało aż kilkanaście instytucji z regionu. Wyjątkowym przewodnikami będą beboki, przygotowane specjalnie na tę okazję przez katowickiego artystę Grzegorza Chudego.

ESOF2024 to wspólne przedsięwzięcie: Europejskiego Stowarzyszenia na rzecz Rozwoju Nauki i Technologii EuroScience z siedzibą w Strasbourgu, Miasta Katowice, Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach – lidera Konsorcjum Akademickiego – Katowice Miasto Nauki 2024 wraz z sześcioma uczelniami tworzącymi konsorcjum, a także Metropolii Górnośląsko-Zagłębiowskiej, samorządu Województwa Śląskiego oraz licznych partnerów i patronów wydarzenia.

Program wydarzenia oraz formularz zgłoszeniowy dla osób chcących wziąć udział w forum dostępne są na stronie esof.eu.