51. rok istnienia Uniwersytetu Śląskiego, pierwszy rok nowego 50-lecia, był czasem budowania przyszłości naszej śląskiej Alma Mater. Jesteśmy w gronie 20 uczelni w kraju, które aspirują do grona uczelni badawczych. Będzie ich maksymalnie 10. Złożyliśmy wniosek, bo jesteśmy przekonani, że mamy potencjał upoważniający do tego, by wziąć udział w konkursie na uczelnie badawcze. Na to nałożyło się przyjęcie przez Sejm RP w lipcu 2018 roku nowej ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Temu były i są podporządkowane nasze działania. Wykonując wolę wspólnoty UŚ oraz wdrażając ustawę, podjęliśmy szereg prac i działań, które powinny zmienić naszą Uczelnię w taki sposób, aby realizować nowe wyzwania, jakie niesie przyszłość.

Następnym wydarzeniem było powołanie przez Senat Uniwersytetu Śląskiego Rady Uczelni, na której czele stoi przewodniczący Piotr Uszok, były prezydent Katowic. Liczymy, że Rada będzie wspierała Uczelnię we współpracy z otoczeniem samorządowym i gospodarczym.

28 maja 2019 roku Senat uchwalił nowy statut UŚ, dokument określający nowy ustrój naszej Uczelni, to znaczy nową strukturę, nowe organy i ciała kolegialne oraz ich kompetencje. Jego uzupełnieniem są inne ważne akty prawne, w szczególności nowe regulaminy: organizacyjny, pracy i studiów, które zaczęły obowiązywać od 1 października. Wiele pracy włożono w przygotowanie nowego regulaminu wynagradzania, nowych zasad oceny okresowej nauczycieli akademickich oraz zasad tworzenia i finansowania zespołów badawczych. Te dokumenty będą wchodziły w życie w nadchodzącym roku akademickim zgodnie z terminami przewidzianymi w ustawie i statucie.

Wszystkie nowe postanowienia i rozwiązania zawarte w statucie oraz w dokumentach z nim związanych będą sprzyjały głównemu celowi naszej Uczelni w następnych latach: umacnianiu pozycji UŚ wśród uczelni badawczych.

Wszystkie działania dotyczące wspólnoty UŚ były i są prowadzone w taki sposób, aby cała wspólnota Uczelni była o nich informowana i w nie zaangażowana. Kolegium rektorskie wraz z zespołem ds. wdrażania Ustawy 2.0 odbyło szereg otwartych spotkań z pracownikami, doktorantami i studentami, które miały miejsce na wszystkich wydziałach, na niektórych kilkakrotnie.

Dotychczasowe prace i działania, o których mowa – nie wszystkie jeszcze zakończone – są realizowane przy ogromnym zaangażowaniu wielu pracowników wywodzących się ze wszystkich jednostek naszej uczelni. Zakres tych prac i ich znaczenie, głównie w minionym roku akademickim, nie mają precedensu w pięćdziesięcioletniej historii UŚ.

Nowy ustrój uczelni opiera się na zmianie struktury, która dostosowywana jest, by sprzyjać realizacji głównego celu – bycia uczelnią badawczą. Konsolidujemy potencjał badawczy i kadrowy wokół dyscyplin naukowych; uwspólniamy kształcenie. Następuje ewolucja od modelu samorządu akademickiego do modelu hybrydowego, czyli polegającego na połączeniu samorządności ze wzmocnioną pozycją rektora. To wymusza uwspólnianie, konsolidację, wzmocnienie i lepsze wykorzystanie potencjału ludzkiego i infrastrukturalnego. W efekcie od 1 października w Uniwersytecie funkcjonuje 25 instytutów dyscyplinowych zgrupowanych w ramach 8 wydziałów kierowanych przez dziekanów wspieranych przez kolegia dziekańskie. 77 kierunków studiów, które UŚ ma w swojej ofercie, zostało podporządkowanych dziekanom, a za ich organizację odpowiedzialni są dyrektorzy kierunków. W miejsce dotychczasowych jednostek najniższego szczebla (katedr i zakładów) powstaną zespoły badawcze tworzone z inicjatywy pracowników i wokół liderów, których przynależność do danego zespołu lub zespołów będzie dobrowolna. Czas funkcjonowania danego zespołu będzie zależny od woli jego członków. I to jest jedna z najistotniejszych zmian, jeśli chodzi o pozycję i rozwój kariery akademickiej pracownika naszego Uniwersytetu. Za organizację badań w Instytucie będzie odpowiedzialna Rada będąca organem wewnętrznym, mającym uprawnienia do nadawania stopni naukowych. Takie rozwiązanie wychodzi naprzeciw oczekiwaniom pracowników, aby mogli w sposób autonomiczny tworzyć dowolne zespoły badawcze, o charakterze zadaniowym czy projektowym, z możliwością przynależności do dowolnej liczby tych zespołów. Będzie to sprzyjało dowolnemu wyborowi tematów badawczych, ale także będzie nakładało całkowitą odpowiedzialność za powodzenie badań oraz za pozyskanie środków finansowych na ich realizację. Powinno to zapewnić większą niezależność formalną pracownikom kreatywnym. W ten sposób spełniamy postulat zapewnienia autonomii pracownika i prowadzenia badań naukowych. Mamy nadzieję i przekonanie, że ten model będzie sprzyjał rozwojowi naukowemu każdego pracownika i zespołu, w którym pracuje, a także wzmacnianiu dyscypliny oraz Uczelni. Mamy świadomość, że rozwój zespołu, a zatem i pojedynczego pracownika, zależy od wielu czynników, takich jak dobre relacje interpersonalne, ale także od merytorycznych intencji, wytyczonych celów, przepływu informacji, organizacji, koordynacji, być może jeszcze innych… Ważne jest także motywowanie pracowników do zaangażowania w życie uczelni jako całości, dlatego też w naszej Uczelni zainicjowaliśmy powstanie Interdyscyplinarnego Centrum Rozwoju Kadr. Celem tego Centrum będą działania na rzecz rozwoju kadr uczelni, doskonalenia procesów zarządzania kadrą zgodnie ze standardem HR Strategy for Researchers. Centrum zatem – jako think tank ds. rozwoju kadr – stawia sobie za cel wspieranie nauki poprzez doskonalenie kluczowych kompetencji kadry badawczo- dydaktycznej, zarządzającej i administracyjnej oraz pracowników inżynieryjno-technicznych. Jednym z instrumentów tego wspierania są dobrze zaprojektowane ścieżki kariery w oparciu o diagnozę celów i potrzeb uczelni oraz potencjału kadrowego.

Bezpośrednim przełożonym wszystkich nauczycieli akademickich wydziału będzie dziekan, zaś pracowników niebędących nauczycielami akademickimi kierownik organizacyjny wydziału. Zreformowana została administracja wydziałowa, która w modelowym ujęciu jest podzielona na 5 jednostek: biuro organizacyjne, biuro ewaluacji i obsługi instytutów, dziekanat, biuro infrastruktury badawczo-dydaktycznej oraz zespół ds. projektów wydziału. Uwspólnieniu ulegnie infrastruktura badawczo-dydaktyczna, której wykorzystanie koordynować będzie wydział, a nie jego jednostki wewnętrzne. Zmieniony zostanie zarząd nad nieruchomościami, który będzie realizowany wspólnie na poziomie w ramach poszczególnych kampusów w każdym mieście uniwersyteckim przez odpowiednie działy administracyjne podporządkowane kanclerzowi.

Bardzo istotne zmiany dotyczą kształcenia doktorantów. Wiodącą rolę w tym zakresie będzie odgrywała nowo utworzona Szkoła Doktorska w Uniwersytecie Śląskim wspierana przez Międzynarodową Środowiskową Szkołę Doktorską przy Centrum Studiów Polarnych. Wszyscy nowi doktoranci będą kształcili się w trybie stacjonarnym i otrzymają stypendia. Nowością jest również wymóg przejścia oceny śródokresowej doktoranta po zakończeniu drugiego roku kształcenia. Osoby, które będą chciały uzyskać stopień doktora poza szkołą doktorską, będą mogły to zrobić odpłatnie w trybie eksternistycznym przypominającym obecne rozwiązania tzw. doktoratu z wolnej stopy.

Świat przyspieszył. Uniwersytet jako instytucja musi się zmienić, jeśli chce nie tylko przetrwać, ale być potrzebny.

Nowa Strategia rozwoju Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach na lata 2020–2025 opracowana na podstawie głębokiej i kompleksowej diagnozy uczelni przeprowadzonej w ramach projektu ProspectUS wyznaczyła naszej wspólnocie cele w następujących obszarach: kadra, nauka, kształcenie, infrastruktura, współpraca z otoczeniem i poprawa widzialności uczelni. Obejmuje ona również Program działań strategicznych na lata 2019–2020, który ma nam w szczególności umożliwić pomyślne przejście najbliższej ewaluacji dyscyplin naukowych i utrzymanie statusu uczelni badawczej.

Autonomię uczelni postrzegam jako swobodę prowadzenia badań naukowych i kształtowania treści oraz metod kształcenia. Wewnętrzne ograniczenia wynikające ze skrępowania swobody działalności badawczej i dydaktycznej znikają w wyniku uwolnienia ich ze sztywnych struktur organizacyjnych i podległości kompetencyjnych. Wierzę, że nowy ustrój Uczelni umożliwi pracownikom swobodę doboru tematów, grup badawczych i współpracowników, a w efekcie – rozwój naukowy. Tak pojmowana autonomia zobowiązuje nas do tego, że niezależnie od okoliczności powinno towarzyszyć nam poczucie odpowiedzialności – za podejmowane decyzje, za powierzonych nam współpracowników, za jak najlepsze wykorzystanie naszych talentów oraz naszej wiedzy. Zawsze też powinna nam towarzyszyć świadomość, że nasze działanie ma wpływ na innych.

Chciałbym, korzystając z okazji, podziękować wszystkim Państwu za dotychczasowy wysiłek i ogrom wykonanej pracy, które wynikały między innymi z konieczności wprowadzenia zmian dyktowanych przez ustawę Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce.

Doceniam Państwa zaangażowanie na rzecz rozwoju Uniwersytetu Śląskiego. Dziękuję za wszystkie głosy w dyskusji na temat przyszłości naszej uczelni; głosy wynikające z troski o dobro wspólnoty i przyszłość miejsca, które wszyscy razem tworzymy.