1950

II - w "K." (nr 28-29) artykuł J. Mieroszewskiego pt.: Finał klasycznej Europy, rozpoczynający stałą, trwającą do 1976 r. współpracę z "Kulturą". W kwietniu zostaje londyńskim korespondentem "Kultury" - będzie nadsyłał (pod pseudonimem "Londyńczyk") cykliczne korespondencje pn. Kronika angielska (Kronika emigracyjna);

Dawne wozownie (fot. 1955 r.). Po remoncie znalazły się to pokoje gościnne oraz miejsca na książki i archiwa. - foto: Archiwum IL

IX - w "K." (nr 35) Manifest Kongresu Wolności Kultury. Kongres odbył się w dniach 26-30 VI w Berlinie Zachodnim. Brało w nim udział wielu wybitnych intelektualistów z Zachodu i z Europy Środkowo-Wschodniej (z ramienia "K." J. Czapski i J. Giedroyc). "Wolność i pokój są nierozdzielne. W każdym kraju, pod jakimikolwiek rządami, ogromna większość prostych ludzi boi się wojny i jest jej przeciwna. [...] Żadna filozofia polityczna czy teoria ekonomiczna nie może rościć sobie prawa do monopolu na wolność jako taką. Owszem, uważamy, że wartość takich teorii zależy od zakresu konkretnej wolności, jaką one dopuszczają w praktyce"; Szwajcarski Federalny Urząd Prokuratorski konfiskuje kilkadziesiąt egz. "Kultury" przeznaczonej dla prenumeratorów;

Konstanty A. Jeleński podejmuje stałą współpracę z "Kulturą";

Opinie z prasy polskiej: "Emigrancko - białogwardyjska zgnilizna, faszystowsko - katolicka "Kultura"" [Józef Cyrankiewicz w "Trybunie Ludu"]; "Polscy zdrajcy emigracyjni w osobach pp. Czapskiego i Giedroycia" [Marian Podkowiński w "Nowej Kulturze"];

Publikacje książkowe - James Burnham: Walka o świat; Marian Kukiel: Książę Adam.

1951

I - w "K." (nr 51) artykuł J. Mieroszewskiego pt.: Literatura "oblężonego miasta", będący oskarżeniem emigracji "londyńskiej" o brak stanowiska wobec istniejącej rzeczywistości w Polsce. "Historia zna tylko dwa typy emigracji politycznych. Pierwsza kategoria to ludzie, którzy uciekają z kraju przed reakcją i decydują się walczyć o wolność i postęp za granicą. Emigracja polityczna drugiej kategorii rekrutuje się z ludzi, którzy uciekają ze swego kraju przed naporem rewolucji. Emigranci polityczni tej kategorii marzą za granicą o restaurowaniu reakcji we własnym kraju. Sens historyczny i polityczny ma tylko pierwszy typ emigracji";

1 II - Czesław Miłosz (ur. 1911) - polski poeta będący w służbie dyplmatycznej PRL decyduje się pozostać na emigracji. Z ambasady polskiej w Paryżu (w której pełni funkcję sekretarza) przyjeżdża do Maisons - Laffitte i przez ponad rok mieszka w domu "Kultury" - tam pisze m.in. Zniewolony umysł;

V - w "K." (nr 43) ukazuje się artykuł Cz. Miłosza pt.: Nie, w którym pisarz wyjaśnia motywy swojego pozostania na Zachodzie. Nie odcina się od swych lewicowych poglądów i nie potępia komunizmu w sposób, w jaki robili to przedstawiciele "niezłomnej" emigracji londyńskiej. Tekst wywołuje burzę wśród środowiska emigracyjnego, którego część oskarża Miłosza o konformizm i agenturalność. W obronie Miłosza występuje m.in. J. Mieroszewski [Zobacz: Rozmowa z Czesławem Miłoszem]; Ponadto: W. Gombrowicz: Trans-Atlantyk;

Pokój Henryka Giedroycia. Tu mieści się biblioteka. foto: M. Kubik	Tutaj pakowano "Kulturę" i książki foto: M. Kubik

IX - "K." (nr 47) publikuje artykuł pt.: Manifest demokratyczny (tekst opracowany przez o. J. M. Bocheńskiego OP), zawierający sformułowania dot. pozycji Polski w Europie;

X - w "K." (nr 48) esej W. Gombrowicza pt.: Przeciw poetom. Reakcje m.in. Cz. Miłosza, J. Łobodowskiego i W. Tarnawskiego;

XII - w "K." (nr 50) oświadczenie pisma w sprawie nagonki części środowisk emigracyjnych na Cz. Miłosza. "[...] Sąd o nowych emigrantach musi być wydany w pierwszym rzędzie na podstawie ich działalności i ich zachowania na emigracji. Stosunek nasz do nich powinien być bez uprzedzenia i gorzkich urazów, lecz pełen życzliwej czujności. Jeżeli nowoprzybyły emigrant współpracował aktywnie z reżymem, mamy prawo oczekiwać od niego, że przedstawi swą sprawę publicznie. Nie mamy jednak prawa domagać się od niego upokarzających "pokajań" na wzór procesów sowieckich". Apel podpisują m.in. A. Bobkowski, J. Czapski, M. Czapska, J. Giedroyc, J. Mieroszewski, M. Wańkowicz. Później podpisy dołączą m.in. o. I.M. Bocheński, J. Stempowski, K.A. Jeleński;

Do zespołu "Kultury" dołącza brat Jerzego Giedroycia, Henryk; Berlińskim korespondentem "K." zostaje Jerzy Prądzyński;

Publikacje książkowe: Henryk Mirzwiński: Etiudy (wiersze).

1952

III - ukazuje się pierwszy, tzw. "krajowy" numer "Kultury", opracowany przez Ośrodek Badań Europy Środkowej w Paryżu (ogółem, do lipca 1953 ukaże się pięć takich numerów). Są to syntetyczne opracowania dotyczące współczesnej Polski, zawierające materiały dotyczące m.in. polityki, edukacji, kultury (również jej "sowietyzacji"), gospodarki, stosunków Państwo - Kościół);

V - rozpoczyna działalność Sekcja Polska Radia Wolna Europa w Monachium (pracuje w niej m.in. Gustaw Herling-Grudziński); W "K." (nr 55) ukazuje się po raz pierwszy Kronika ukraińska - wyraz zainteresowania pisma wschodnimi sąsiadami Polski (red.: Bohdan Osadczuk);

VII - uchwalenie Konstytucji PRL;

IX - w "K." (nr 59) ankieta pt.: Nasze życie na emigracji;

XI - w "K." (nr 61) ukazuje się list ks. Józefa Majewskiego dający początek dyskusji o wschodniej granicy Polski i konieczności jej zaakceptowania, celem unormowania stosunków z Ukrainą, Litwą i Białorusią. Kontrowersje wśród części czytelników "K.";

XII - w "K." (nr 62) artykuł Huberta Ripki pt.: O federację polsko-czeską. Komentarz redakcji: "...artykuł wybitnego polityka czeskiego uważamy za duży krok w zbliżeniu. [...] Ścisły związek polsko - czeski uważamy również za niezbędny w równowadze europejskiej"; Ponadto: J. Mieroszewski - Nad grobem słonia ze "Sprawy Polskiej": "Wolna Polska może istnieć tylko w ramach międzynarodowego systemu zbiorowego bezpieczeństwa. Jeżeli nie dojdzie do zorganizowania takiego systemu, Polska nie odzyska niepodległości nawet wówczas, gdy w Rosji upadnie reżim komunistyczny";

Konstanty A. Jeleński zamieszkuje na stałe w Paryżu. Zostaje zatrudniony w sekretariacie generalnym Kongresu Wolności Kultury;

Publikacje książkowe: Jan Kowalik: Polonica niemieckie za czas od 1 września 1939 do 31 grudnia 1948 roku.

1953

I - w "K." (nr 63) artykuł redakcyjny pt.: Nieporozumienie, czy tani patriotyzm. "Polska może odzyskać i utrzymać byt niepodległy tylko w ramach sfederalizowanej całej Europy. Twierdzimy, że prawo udziału w przyszłym europejskim federacyjnym związku mają nie tylko narody, które tworzyły niepodległe państwa w roku 1939, lecz również Ukraińcy i Białorusini. Z uwagi na niebezpieczeństwo imperializmu rosyjskiego, obecne i przyszłe - powstanie niepodległej Ukrainy i jej uczestnictwo w europejskim związku federacyjnym dla Polski jest sprawą pierwszorzędnego znaczenia";

5 III - śmierć J. Stalina; Początek "odwilży";

IV - w "K." (nr 66) wyniki rozpisanej w 1952 r. ankiety pt.: Nasze życie na emigracji. Odpowiedziało blisko 550 osób z 27 krajów (komentarz J. Mieroszewskiego); Ponadto: pierwsza publikacja Fragmentów z dziennika W. Gombrowicza;

VII - ukazuje się "amerykański" numer "Kultury" (nr 69-70). Zawiera m.in. teksty T. Roethke'go, W.C. Williamsa, W. Stevensa, T. Mertona. Reprodukcje obrazów Ben Shahna;

Giedroyc rozpoczyna wydawanie książek w serii Biblioteka "Kultury". Pierwsze tytuły: W. Gombrowicz: Trans-atlantyk. Ślub; G. Orwell: 1984; Cz. Miłosz: Zniewolony umysł; J. Burnham: Bierny opór czy wyzwolenie?; Cz. Miłosz: Światło dzienne; Cz. Straszewicz: Turyści z bocianich gniazd;

W londyńskim wydawnictwie "Gryf" ukazuje się I wydanie "Innego świata" Gustawa Herlinga-Grudzińskiego.

1954

IX - RWE rozpoczyna nadawanie audycji pułkownika UB Józefa Światły; W "K." (nr 83) ukazuje się inauguracyjny Notatnik nieśpiesznego przechodnia Pawła Hostowca [J. Stempowskiego] pt.: Dziesięć lat literatury kierowanej;

XII - Instytut Literacki przenosi się do domu przy 91, av. de Poissy, na granicy Maisons-Laffitte i Le Mesnil-le-Roi. Fundusze na zakup nowego domu uzyskano m.in. ze składek wpłaconych przez czytelników "Kultury". Dzięki kontaktom J. Czapskiego, trudności prawne przy zakupie (nie wolno było wówczas kupować nieruchomości cudzoziemcom), pomaga załatwić André Malraux; Od 1954 r. "Kultura" przyznaje nagrody literackie (Pierwszym laureatem zostaje Marian Pankowski);

Opinie z prasy polskiej: "Ci spod znaku czarnej "Kultury", zwolennicy rehabilitacji esesmanów, teoretycy niosący światu wojnę" [Jerzy Broszkiewicz w "Przeglądzie Kulturalnym"];

Publikacje książkowe: Stefan Korboński: W imieniu Rzeczypospolitej...; Józef Łobodowski: Złota Hramota (Poezje).

1955

III - w "K." (nr 89) żartobliwa definicja na prośbę o podanie składu redakcji pisma: "Szereg osób prosi nas o podanie składu osobowego "Kultury". Do Zespołu należą: Redaktor Jerzy Giedroyc; Redaktor Giedroyc Jerzy; Jerzy Giedroyc; Redaktor; Giedroyc; Jerzy, oraz inni członkowie Zespołu "Kultury"";

VII - w Polsce ukazuje się list podpisany przez grono intelektualistów, wzywający emigrantów do powrotu do Kraju;

IX - w "K." (nr 95) list André Malraux, będący poparciem dla linii pisma. "Doświadczenie, któregośmy nie zapomnieli, pozwala nam od razu i po bratersku rozpoznać w "Kulturze" pismo okupowanego kraju. Macie słuszność mówiąc, że w boju, jaki prowadzicie, jesteście grupą tak samotną, jak samotny jest każdy, kto mówi "nie" zwycięskiej przemocy; ta względna samotność stanowi cenę tego co uzasadniona wasza duma ma prawo uznać za waszą niezależność moralną, polityczną i materialną. [...] bez wątpienia czas, aby Zachód zrozumiał, że jest z wami złączony, ponieważ wszelki opór jest kwestią wytrwania a pogotowie bojowe wymaga siły ducha"; W Polsce rozpoczyna nadawanie radiostacja "Kraj", nawołująca Polaków na emigracji do powrotu;

Roman Polański w "Kulturze" foto: H. Giedroyc

X - w "K." (nr 96) artykuł J. Mieroszewskiego pt.: Metamorfozy polsko-niemieckie. "Tylko pełne porozumienie polsko - niemieckie przywróci równowagę polityczną i gospodarczą w tej części kontynentu i uniemożliwi Rosji wygrywanie dwóch największych narodów środkowo-wschodnio-europejskich jednego przeciw drugiemu". Mieroszewski porusza również drażliwy w Polsce i na emigracji problem tzw. "ziem odzyskanych": "Polityka polska nie zgłaszała nigdy pretensji do ziem nad Odrą i Nysą [...] Teoria, która głosi, że za ruiny Warszawy i piekło Oświęcimia - Niemcy winni zapłacić kawałkiem swego terytorium nie trafiała mi nigdy do przekonania. Decyzja oderwania tych prowincji od Niemiec została dokonana ponad głowami Polaków. Od tej daty minęło już dziesięć lat. Na ziemiach nad Odrą i Nysą osiedliły się setki tysięcy Polaków. Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że w roku 1939 Wrocław był miastem czysto niemieckim. Nie ulega jednak również najmniejszej wątpliwości, że w roku 1955 Wrocław jest miastem czysto polskim. Te same względy - ludzkie i moralne - które niegdyś przemawiały przeciw odrywaniu tego miasta od Niemiec, dziś przemawiają przeciw odrywaniu go od Polski. [...] Polityka ma służyć ludziom, a nie ambicjom i postulatom historycznym";

XI - w "K." (nr 97) artykuł J. Mieroszewskiego pt.: Dramat polskich "klerków" - ustosunkowanie się do apelu intelektualistów z radiostacji "Kraj", ale i polemika z niechętnym wobec postępującej w Polsce "odwilży" środowiskiem "londyńskim", która poddaje w wątpliwość nieprzejednanie negatywne stanowisko Londynu w sprawie polskiej rzeczywistości;

Zaczyna ukazywać się seria "Dokumenty" (na początek są to broszury, od 1959 r. książki, m.in. Raport o stanie narodu i PRL, czy Prawa Człowieka i Obywatela w PRL); Wysyłka książek do Polski z fałszywą okładką i nazwiskiem autora (np. Zdobycie władzy Cz. Miłosza wysyłane pt.: Wyzwolenie Zygmunta Kornagi. Wydawcą było fikcyjne "Stowarzyszenie Budowniczych Polski Ludowej im. Wandy Wasilewskiej, Sekcja Paryż");

Melchior Wańkowicz portretuje Giedroycia (występuje jako Piotr Kupść-Massalski) w książce pt.: Droga do Urzędowa ("Roy Publishers", New York 1955);

Publikacje książkowe: Cz. Miłosz: Zdobycie władzy; Cz. Miłosz: Dolina Issy; Marian Pankowski: Smagła swoboda; Teodor Parnicki: Koniec "Zgody Narodów" (t. I/II).

1956

I - w "K." (nr 99) artykuł J. Mieroszewskiego pt.: Karty na stół. Dalsze krystalizowanie się stanowiska "Kultury" w sprawie przemian w Polsce. "Jesteśmy za pełnym wyzwoleniem, niepodległością i rzetelną demokracją - nie odrzucamy jednak rozwiązań połowicznych [...]. W imię pełnej wolności nie odrzucamy półwolności w imieniu tych, którzy od lat szesnastu pozbawieni są w ogóle wolności";

II - XX Zjazd KPZR. Giedroyc publikuje referat N. Chruszczowa pt.: O kulcie jednostki i jego następcach; Ukazuje się setny numer "Kultury" (w środku m.in. pocztówka ze szkicem J. Czapskiego, przedstawiającym dom "Kultury"). Ponadto artykuł redakcyjny pt.: Jedźmy, nikt nie woła - reakcja na brak odzewu na zaproszenie do Maisons - Laffite polskich sygnatariuszy apelu o powrót emigrantów do Polski. Ostatecznie jedynym podejmującym temat okazał się być niedawny emigrant i współpracownik "K." Zbigniew Florczak, nadający audycję w radiostacji "Kraj";

28 VI - poprzedzone strajkami kolejarzy walki uliczne z milicją w Poznaniu;

Altana - pokój konferencyjny (fot. z 1955 r.) foto: Archiwum IL	Widok ogólny holu. W głębi po prawej pokój Giedroycia (IX 1997 r.) foto: M. Kubik

19-21 X - VIII Plenum KC PZPR. Wybór władz z Władysławem Gomułką (1905-1982) na czele. Spontaniczne i masowe poparcie ludności dla nowego kierownictwa partii; Giedroyc uważa, że należy wykorzystać okazję otwarcia, jaką przyniosły wydarzenia Października 1956 roku w Polsce. Jest w swojej opinii odosobniony, inne kręgi emigracyjne są przeciwne takiej postawie. "Październik 1956 roku przeżywaliśmy z bardzo przesadnymi nadziejami. Wierzyliśmy wtedy, niestety, w jakiś bardziej liberalny komunizm. [...] Choć wiele z tych złudzeń rozwiało się bardzo szybko, Październik był bardzo ważną datą w historii Polski. Był to jedyny moment, gdy partia komunistyczna mogła być akceptowana przez społeczeństwo. [...] Nic takiego się już potem nie powtórzyło". [Z "Autobiografii na cztery ręce"]; Instytut Literacki publikuje przemówienie Gomułki z VIII Plenum, z komentarzem J. Mieroszewskiego. "Dajemy kredyt Władysławowi Gomułce. Ufamy, że jego celem jest pełne uniezależnienie Polski od Rosji. [...] Rezerwujemy sobie natomiast pełne prawo ostatecznej oceny Władysława Gomułki w świetle jego przyszłej polityki i dokonań" [fragment komentarza J. Mieroszewskiego];

23 X - początek interwencji wojsk radzieckich na Węgrzech;

X - uchwała Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, zakazująca pisarzom emigracyjnym publikowania w kraju (Jednym z nielicznych sprzeciwiających się jej przyjęciu był J. Mieroszewski). "Żadnemu pisarzowi tworzącemu za granicą nie wolno nigdy rezygnować z czytelnika krajowego i obowiązkiem naszym jest nie pominąć żadnej sposobności umożliwiającej dotarcie do tego czytelnika" - pisał we wrześniu w artykule pt. Dialog ("K." 9/107);

XII - w "K." (nr 110) artykuł J. Mieroszewskiego pt.: Lekcja węgierska. "Trzeba z całym spokojem stwierdzić, że vis-a-vis Rosji jesteśmy zupełnie sami. Żadna międzynarodowa instytucja - jak widzieliśmy to na przykładzie Węgier - małemu, czy średniemu państwu nie pośpieszy z pomocą. [...] Dla narodu w naszej sytuacji nie ma łatwej polityki. Na błędy pozwolić sobie mogą Rosja czy Ameryka, lecz nie Polska, czy Węgry"; W tym samym artykule początki rozwiniętej później teorii ewolucjonizmu - idei powolnego, oddolnego "kruszenia" systemu komunistycznego w Polsce (przykład Węgier uzmysławia konsekwencje gwałtownych przemian). Ponadto: Rozpisanie ankiety pt. Literatura emigracyjna a Kraj, w związku z październikową uchwałą Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, której zespół "Kultury" się przeciwstawia;

W latach 1956-1963 "Kultura" przyznaje nagrody plastyczne;

Publikacje książkowe: S. Korboński: W imieniu Kremla, Raymond Aron: Koniec wieku ideologii, Graham Greene: Moc i chwała.

1957

I - w "K." (nr 111-112) artykuł J. Mieroszewkiego pt.: Ewolucjoniści i wyzwoleńcy, w którym ocenia m.in. emigracyjne różnice w ocenach rzeczywistości w Polsce. "Na emigracji nie programy historycznych partii stanowią o liniach podziału, lecz stosunek do przemian zachodzących w Kraju. Emigracja podzieliła się na dwa obozy: ewolucjonistów i "wyzwoleńców". Pierwsi wierzą w możliwości rozwojowe [...] drudzy opierają swe nadzieje na koncepcji wyzwolenia z zewnątrz"; Podsumowanie wyników ankiety Literatura a kraj. Na 35 nadesłanych wypowiedzi, 32 potępiają rezolucję (m.in. głosy Miłosza, Gombrowicza, Herlinga - Grudzińskiego, Kuncewiczowej, Wittlina). "Świat emigracyjny wypracował swoje własne kryteria ocen i wartości. Można być znanym pisarzem na emigracji będąc zupełnie nieznanym w kraju. Mamy własne nagrody, własną giełdę wielkości i snobizmów literackich, własne sławy i "bestsellery", własne wzloty i upadki" [z komentarza J. Mieroszewskiego];

VI - w "K." (nr 116) ukazuje się rozmowa Jerzego Giedroycia ze Stefanem Kisielewskim, dotycząca m.in. ostatnich wydarzeń w kraju. Systematycznie zaczyna wzrastać liczba publikujących autorów "Kultury", mieszkających w Polsce;

Latem do Maisons - Laffitte przyjeżdża grupa młodzieży, skupionej wokół gdańskiego STS-u (m.in. Jarosław Abramow - Newerly, Andrzej Drawicz, Andrzej Jarecki, Agnieszka Osiecka) - dostarczają Giedroyciowi maszynopis "Cmentarzy" Marka Hłaski;

X - zamknięcie redakcji warszawskiego pisma "Po prostu", uważane za początek odwrotu od polityki zapoczątkowanej w październiku 1956; "Kultura" wysyła do Polski, drukowany na papierze biblijnym tekst Giedroycia pt.: Do krajowych czytelników "Kultury", zawierający ocenę sytuacji, wynikającej z odwrotu od polityki "październikowej";

W Polsce, w wyniku "odwilży", ukazuje się m.in. Bakakaj oraz Trans-Atlantyk. Ślub W. Gombrowicza;

Publikacje książkowe - m.in.: Jeanne Hersch: Polityka i rzeczywistość; Cz. Miłosz: Traktat poetycki; Józef Mackiewicz: Kontra; W. Gombrowicz: Dziennik t. I (1953-1956); Andrzej Bobkowski: Szkice piórkiem (Francja 1940-1944) t. I/II; Daniel Bell: Praca i jej gorycze (Kult wydajności w Ameryce).

1958

I - Marek Hłasko (1934-1969) wyjeżdża z Polski i zamieszkuje w "Kulturze"; W Polsce odbywa się proces Hanny Szarzyńskiej - Rewskiej (1915-1970), oskarżonej o kolportaż "Kultury". Zostaje skazana na 3 lata więzienia;

IV - w "K." (nr 126) list kompozytora Zygmunta Mycielskiego (1907-1987). Jest to pierwsza publikacja z Polski podpisana nazwiskiem;

Do Polski powraca Melchior Wańkowicz (1892-1974) - m.in. niedawny współpracownik i korespondent Giedroycia;

Publikacje książkowe - m.in.: Milovan Dżilas: Nowa klasa wyzyskiwaczy (tłum. J. Mieroszewskiego); Marek Hłasko: Cmentarze. Następny do raju; Cz. Miłosz: Kontynenty; Stanisław Rembek: W polu (opowieść); Howard Fast: Król jest nagi; Simone Weil: Wybór pism; Albert Camus: Człowiek zbuntowany; J. Burnham: Rewolucja manadżerska.

1959

3 V - przy księgarni "Libella" powstaje "Galeria Lambert" (m.in. ekspozycje prac J. Lebensteina, czy J. Maeda);

X - w "K." (nr 144) artykuł Wacława A. Zbyszewskiego pt.: Zagubieni romantycy o zespole redakcyjnym pisma. "[...] Ci sami ludzie, gdyby się byli zgrupowali dla prowadzenia drukarni, a nie redakcji (a byłoby to możliwe), byliby retrospektywnie zupełnie nie interesujący, nawet gdyby zrobili miliony. Albowiem tylko poczucie posłannictwa, domieszka pracy umysłowej, polityki, jakiejś postawy wobec życia czyni ludzi interesującymi";

XI - w "K." (nr 145) List do polskich komunistów Cz. Miłosza;

Bibliograf z Los Angeles Jan Kowalik (1910-2000) publikuje pierwszy tom bibliografii "Kultury", obejmujący lata 1948-1958;

Publikacje książkowe - m.in.: J. Łobodowski: Pieśń o Ukrainie; Tadeusz Nowakowski: Syn zadżumionych; Borys Pasternak: Doktor Żiwago (przekład J. Stempowskiego); Abram Terc [Andriej Siniawski]: Sąd idzie. Co to jest realizm socjalistyczny?; Wacław Iwaniuk: Milczenia 1949-1959 (poezje); Cz. Miłosz: Rodzinna Europa.