We wrześniu 2023 roku decyzją Senatu Uniwersytetu Śląskiego na naszej uczelni zostało powołane Centrum Badawcze Społecznej Aktywizacji Seniorów. Powstało ono w odpowiedzi na pogłębiający się spadek demograficzny. Według danych GUS na koniec 2022 roku liczba osób w wieku 60+ wyniosła 9,8 mln, czyli o 0,7% więcej niż w 2021 roku. Główny Urząd Statystyczny informuje również, że w 2060 roku w Polsce ma mieszkać już 11,9 mln osób starszych (wobec wspomnianych 9,8 mln w 2022 roku), tj. o 21,0% więcej niż w 2022 roku, stanowiąc 38,3% ogółu ludności.

Dr hab. Agnieszka Turska-Kawa, prof. UŚ wraz z seniorami z Centrum Badawczego Społecznej Aktywizacji Seniorów

Stoimy przed prognozami mocno starzejącego się społeczeństwa w Polsce i na świecie. Trendy te pociągają za sobą poważne zmiany o charakterze ekonomicznym, społecznym, psychologicznym oraz politycznym. Jedną z inicjatyw mających na celu przygotowanie seniorów do obecnych czasów jest Centrum Badawcze Społecznej Aktywizacji Seniorów przy Uniwersytecie Śląskim. Dyrektor zarządzającą Centrum oraz kadrą jest dr hab. Agnieszka Turska-Kawa, prof. UŚ, politolog i psycholog.

– Zachodzące zmiany nie mają wyłącznie charakteru ilościowego, ale przede wszystkim jakościowy, na które my, naukowcy, chcemy reagować. W literaturze naukowej można zaobserwować dwa podejścia do wzrostu liczby osób starszych: silver tsunami, które przyrównuje spadek demograficzny do klęski żywiołowej, oraz age friendly, czyli dostrzeżenie tych zmian i pozytywne ustosunkowanie się do nich. To podejście przyświecało tworzonej misji nowej jednostki – mówi dyrektor Centrum.

W stereotypie seniora często rysuje się obraz człowieka o lasce, skrajnie zniedołężniałego i schorowanego. Dzięki rozwojowi medycyny i powszechnie dostępnym różnym dyscyplinom sportowym ludzie starsi na ogół cieszą się bardzo dobrą formą, są zdrowsi i chętni do wykonywania dodatkowej pracy. Dziś seniorzy nie chcą być zamykani w domach. Chcą żyć aktywnie poprzez rozwijanie swoich zainteresowań w pojedynkę, w towarzystwie innych ludzi, jak np. grupach parafialnych czy poprzez uczęszczanie do innych ośrodków grupujących seniorów.

– Od kilku lat realizuję projekt z NCN dotyczący badania motywacji wyborczych i wzorców aktywności społecznej grey voters na polskim rynku. Prowadzone panelowo wywiady z osobami 65+ przybliżyły nam ich oczekiwania i potrzeby społeczne. Jesteśmy przekonani, że seniorzy są ważną częścią społeczeństwa i chcą pełnoprawnie w nim uczestniczyć. Jako politolog i psycholog nie chcę pozostawać wobec tych głosów obojętna, dlatego objęłam opiekę nad tą jednostką, która nota bene jest praktyczną odsłoną mojego projektu. W ramach aktywności Centrum chcę wspierać czynne uczestnictwo seniorów w ich przestrzeni obywatelskiej – mówi prof. Agnieszka Turska-Kawa.

Głównymi założeniami Centrum jest odziaływanie na podmiotowość obywateli 65+, włączanie ich w procesy budowania społeczeństwa, aktywizacja społeczna i obywatelska, a także zadbanie o ich kondycję fizyczną i psychiczną, w tym możliwość integracji i budowania relacji społecznych. Jednostka współpracuje z wieloma domami kultury, mniejszymi fundacjami oraz uniwersytetami trzeciego wieku, organizuje szkolenia dla osób 65+ w zależności od ich potrzeb. Wśród działań, które cieszą się największym zainteresowaniem, są szkolenia o tematyce psychologicznej ukierunkowane na wzmacnianie poczucia własnej wartości, asertywności, radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, w tym z samotnością czy trudnymi relacjami interpersonalnymi. Zapotrzebowanie na rozmowy z psychologami jest bardzo duże, dlatego możliwość konsultacji ze specjalistami jest oferowana starszym osobom nieodpłatnie. Centrum jest wspierane przez psychologów m.in. z Instytutu Psychologii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

Oprócz wsparcia psychologicznego są również organizowane wykłady dla seniorów o tematyce społeczeństwa obywatelskiego. Są to zajęcia m.in. o wartości demokracji, prawach osób starszych i możliwościach rozwoju, a także szkolenia podnoszące ich kompetencje cyfrowe. Dla zainteresowanych są również dostępne zajęcia o tematyce folkloru i kultury regionu. Dzięki współpracy Centrum z Teatrem Śląskim im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach możliwe są zarówno wyjścia na spektakle, jak i wycieczki po gmachu wraz z oprowadzeniem po pomieszczeniach, które nie są na co dzień dostępne dla gości.

Ofertę proponowaną przez Centrum można znaleźć na stronie internetowej: www.centrumbadawczesas.us.edu.pl, a także na ogłoszeniach wywieszanych w domach kultury, świetlicach środowiskowych czy urzędach.